ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Τον περασμένο Απρίλιο ο πρώην πρωθυπουργός της Ισλανδίας Γκ. Χάαντρε καταδικάσθηκε από το Landsdomur, το ειδικό ποινικό δικαστήριο της χώρας για την εκδίκαση των εγκλημάτων των υπουργών. Οι κατηγορίες αφορούσαν τέσσερα αδικήματα, σχετικά με τις ευθύνες του ως προς την διαχείριση της κρίσης του 2008. Παρά την καταδίκη του για ένα από αυτά, ο πολιτικός αφέθηκε ελεύθερος, γιατί το δικαστήριο θεώρησε ότι ενέργησε από βαρειά αμέλεια.
Η Ισλανδία είναι πολλαπλά ενδιαφέρουσα χώρα. Απέρριψε δύο φορές με δημοψήφισμα τους εκβιασμούς των δανειστών και του ΔΝΤ, άφησε μερικές από τις επισφαλείς τράπεζες της να πτωχεύσουν αυτές αντί να χρεοκοπήσουν την ίδια και τελικά βγήκε από την κρίση με τις δικές της δυνάμεις. Η οικονομία της συρρικνώθηκε μεν κατά 6,7% το 2009 (καμιά σύγκριση με τη συρρίκνωση κατά 25% της ελληνικής οικονομίας) αλλά σημείωσε ανάκαμψη 2,9% το 2011 και θα αναπτυχθεί κατά 2,4% φέτος και το 2013, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Παρά την ανάκαμψη, όμως, το πολιτικό και το νομικό σύστημα της χώρας αναζήτησε και απέδωσε ευθύνες. Στην χώρα μας αυτό δεν θα είναι τόσο εύκολο, για όσα μέλη της κυβέρνησης έχουν τυχόν παρανομήσει, εξαιτίας του περιβοήτου άρθρου 86 του Συντάγματος, το οποίο είναι έτσι διαμορφωμένο ώστε να προστατεύει από την δικαστική κρίση τους πολιτικούς, ένοχους και μη. Για παράδειγμα, όλα τα αδικήματα των υπουργών της περιόδου 2010-2012 θα παραγραφούν εάν η παρούσα Βουλή δεν αποφασίσει (πράγμα προφανώς απίθανο) την άσκηση ποινικής δίωξης εναντίον τους.
Άλλα όμως στελέχη της διοίκησης, δεν έχουν αυτή την «τύχη» της ασύδοτης δυνατότητας για ατιμωρησία. Οι δανειστές μας επέβαλαν –παρά το Σύνταγμα- να μην έχει η Βουλή την τελική απόφαση, ούτε καν πλήρη ελεγκτικό ρόλο, για τις επικείμενες αποκρατικοποιήσεις. Έτσι η ευθύνη συγκεντρώνεται στα μέλη του ΔΣ του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ).
Πολλές από τις αποκρατικοποιήσεις που χειρίζεται αυτή τη στιγμή το ΤΑΙΠΕΔ αφορούν τομείς στρατηγικής σημασίας για την ελληνική οικονομία, όπως τα λιμάνια, η ενέργεια, οι επικοινωνίες, ή ζωτικής σημασίας δημόσια αγαθά, όπως το νερό. Το Σύνταγμα μας προβλέπει σχετικά (άρθρο 106 παρ. 1) ότι «το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας». Για το σκοπό αυτό, για τις στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις ή οργανισμούς, όπως η ΔΕΗ, η ΕΥΔΑΘ, η ΔΕΣΠΑ-ΔΕΣΦΑ και τα λιμάνια της χώρας, το άρθρο 106 παρ. 3 του Συντάγματος, προβλέπει «την αναγκαστική συμμετοχή (…) του Κράτους (…σε) επιχειρήσεις (… που) έχουν χαρακτήρα μονοπωλίου ή ζωτική σημασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο.»
Για εκείνες τις επιχειρήσεις που δεν έχουν παρόμοιο στρατηγικό χαρακτήρα, αλλά είναι ιδιαίτερα κερδοφόρες, όπως ο ΟΠΑΠ, ναι μεν δεν τίθεται παρόμοιο θέμα συνταγματικότητας, υφίσταται όμως ένα άλλο σημαντικό ζήτημα δημόσιου συμφέροντος: δεν μπορούν να ξεπουληθούν για ένα κομμάτι ψωμί, σε αξία δηλαδή συγκρίσιμη με την αθροιστική κερδοφορία τους των τελευταίων χρόνων. Άλλωστε, εάν πωληθούν όλες οι επιχειρήσεις που εισφέρουν στον κρατικό προϋπολογισμό, το έλλειμμα θα διευρυνθεί αντί να μειωθεί και στο μέλλον το κράτος δεν θα μπορεί πλέον να υλοποιεί αποτελεσματικά τους σκοπούς του ελλείψει πόρων. (Ο ΟΠΑΠ, για παράδειγμα, χρηματοδοτούσε σημαντικό τμήμα της καλλιτεχνικής και αθλητικής δραστηριότητας της χώρας).
Πέραν του πολιτικού χαρακτήρα της απόφασης, υπάρχουν πολύ συγκεκριμένες ποινικές και αστικές ευθύνες για τα μέλη του ΔΣ του ΤΑΙΠΕΔ που θα διαπράξουν, κατά τα ανωτέρω, το έγκλημα του ξεπουλήματος των ασημικών της χώρας: Το άρθρο 256 του Ποινικού Κώδικα (Απιστία σχετική με την υπηρεσία) ρητά ορίζει ότι διαπράττει κακούργημα όποιος ελαττώνει εν γνώσει του τη δημόσια περιουσία, της οποίας η διαχείριση του είναι εμπιστευμένη. Και, φυσικά, το δημόσιο έχει απαίτηση να αποζημιωθεί για την ζημία που θα υποστεί και από την προσωπική περιουσία των υπευθύνων. Οι κύριοι του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΑΙΠΕΔ δεν θα έχουν το ελαφρυντικό της αμέλειας που αναγνωρίσθηκε στον Ισλανδό πρωθυπουργό. Γνωρίζουν από τώρα την έκταση των ευθυνών τους, όποιες και να είναι οι εισηγήσεις των νομικών τους συμβούλων.
Προφανώς δεν αποτελεί παρηγοριά ότι αυτοί που θα στερήσουν τη χώρα από το νερό, τις επικοινωνίες και την ενέργεια θα χάσουν και οι ίδιοι το σπίτι τους, ως συνέπεια των ενεργειών τους. Θα είναι, όμως, μια ελάχιστη πράξη δικαιοσύνης.
*Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου