ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Την τελευταία εικοσαετία του 20ου αιώνα ο Δυτικός κόσμος έζησε ένα θαύμα: ενώ κεφάλαια και θέσεις εργασίας μετανάστευαν στην αναδυόμενη Ασία, το βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης στην Αμερική και την Ευρώπη όχι μόνο δεν έπεσε, αλλά βελτιώθηκε. Εν μέρει αυτό οφείλεται στην περιθωριοποίηση ενός μέρους του πληθυσμού και στην υπογεννητικότητα. Κυρίως όμως οφείλεται στην περίφημη «χρηματιστική» οικονομία (financial economy), η οποία δημιουργώντας μια αυτοτροφοδοτούμενη πιστωτική φούσκα, κράτησε «ζεστή» την κατανάλωση και προσέφερε ακριβοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Την ίδια ώρα στρατιές εργατών στην Κίνα παρήγαγαν έναντι πενιχρής αμοιβής άφθονα καταναλωτικά αγαθά για τους δυτικούς «συναδέλφους» τους…
Η κατάσταση αυτή δημιούργησε μια θεμελιώδη παγκόσμια ανισορροπία: από τη μια μεριά κράτη-παραγωγοί με εμπορικά πλεονάσματα και από την άλλη κράτη καταναλωτές με εμπορικά ελλείμματα. Το δίπολο αυτό ευημέρησε για κάμποσο καιρό σε έναν χορό εκτός ισορροπίας, αλλά τώρα τα δανεικά με τα οποία έπαιζε η ορχήστρα τελείωσαν. Θα περίμενε κανείς με το τέλος της μουσικής να ακούσει ένα γδούμπο, από τους χορευτές που θα έπεφταν… Αυτό φάνηκε να συμβαίνει το 2008, όμως ως δια μαγείας τα πράγματα ισορρόπησαν (έστω και με κάποιες παράπλευρες απώλειες…).
Κάποιοι από τους μεγάλους «παίκτες» άρχισαν να κάνουν κάτι πολύ επικίνδυνο που μόνο λίγοι μπορούν. Οι ΗΠΑ χάρη στο ότι το δολάριο παραμένει το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, άρχισαν να χρηματοδοτούν τα ελλείμματά τους με δολάρια που εύκολα και κατά βούληση τυπώνονται ηλεκτρονικά. Αυτά είναι τα πλεονεκτήματα που έχει κανείς όταν δεν είναι απλώς μέρος του συστήματος, αλλά είναι το ίδιο το σύστημα… (σ.σ. Δεν αρκεί να έχει κανείς εθνικό νόμισμα για να τυπώνει όσο θέλει, θα πρέπει το νόμισμα να έχει και το κύρος του δολαρίου ώστε να μην μειώνεται δραματικά η αξία του όσο νέες ποσότητες θα παράγονται δια της εκτυπώσεως…). Σημειώνεται ότι αν οι ΗΠΑ δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα θα είχαν περιέλθει σε μια κατάσταση παρόμοια με της Ελλάδας, αφού μην μπορώντας να χρηματοδοτήσουν τα ελλειμματά τους, θα ήταν υποχρεωμένες να εφαρμόσουν μια πολιτική λιτότητας με καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Όλα όμως έχουν ένα όριο, και αυτές οι πολιτικές δεν μπορούν να εφαρμόζονται για πάντα. Αργά ή γρήγορα οι ΗΠΑ θα πρέπει να αυξήσουν φόρους και να περικόψουν δαπάνες. Και αυτό θα είναι μια κάποια ύφεση… Για την ώρα απλώς κερδίζεται χρόνος για μια ήπια προσγείωση και…. προετοιμάζεται πληθωρισμός. (Αυτό είναι το ένα φάρμακο για μια κρίση χρέους: το ξεθώριασμα των χρεών δια της πληθωρίσεώς τους. Το άλλο «φάρμακο» μας είναι ήδη οδυνηρά γνωστό: η χρεοκοπία.) Την εκτυπωτική ομάδα συμπληρώνουν το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιαπωνία (η οποία με δημόσιο χρέος άνω του 200% του ΑΕΠ, ίσως σύντομα χρειαστεί να εκτυπώσει τεράστιες ποσότητες γεν).
Το παιγνίδι στην Ευρώπη είναι λίγο διαφορετικό: μέσα στο ίδιο νόμισμα συνυπάρχουν νικητές και ηττημένοι, πλεονασματικοί και ελλειμματικοί, και τα νομισματικά κλειδιά τα κρατούν οι πλεονασματικοί… Η κρίση λοιπόν πυροδότησε στην Ευρώπη ένα παιγνίδι πολιτικής κυριαρχίας με όπλο το νόμισμα: Η μοίρα των ελλειμματικών (PIIGS τους λένε) είναι από τη μια η διακοπή της χρηματοδότησης και η χαοτική επιστροφή στο εθνικό νόμισμα και από την άλλη η εκχώρηση κυριαρχίας μέσα από μια αργή συρρίκνωση (απομόχλευση και ύφεση). Ισχύει μάλιστα ότι: Όσο πιο ελλειμματικός είσαι και όσο πιο ανίκανη πολιτική ηγεσία έχεις, τόσο πιο χαμηλά θα κατρακυλίσεις… Οι πλεονασματικοί έχουν την άνεση χρόνου να υποκριθούν ότι η κρίση δεν τους αγγίζει. Αυτό όμως σε ένα βάθος χρόνου είναι μάλλον απίθανο, όταν είναι σαφές ότι ουδείς πωλητής ευημερεί όταν οι πελάτες του φτωχαίνουν (αρκεί βέβαια να είναι πελάτες οικονομικά σημαντικοί). Πρόκειται λοιπόν ξεκάθαρα για ένα παιγνίδι με τον χρόνο, στο οποίο οι βορειοευρωπαίοι θέλουν να επιβάλουν νέες πολιτικές συνθήκες, προωθώντας την ευρωπαϊκή ενοποίηση κατά τρόπο που θα αποτυπώνει τη οικονομική τους κυριαρχία. Μέχρι τότε η ευρωπαϊκή κρίση θα σέρνεται και μόνο όταν η «πίεση» φτάνει στο κόκκινο θα ανοίγει μια βαλβίδα εκτόνωσης που ακούει στο όνομα Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και στην Ευρώπη λοιπόν θα υπάρχει ποσοτική χαλάρωση, αλλά με μέτρο και κάθε φορά όσο χρειάζεται. (Άλλωστε ο κύριος ενδιαφερόμενος η Γερμανία δεν έχει ανάγκη να πληθωρίσει το νόμισμα για να το κρατήσει χαμηλά. Αναλαμβάνει για αυτό η ευρωπαϊκή κρίση που συμπιέζει το ευρώ…).
Τα παραπάνω μας δείχνουν ότι αυτή τη στιγμή η κρίση «μασκάρεται» από την ρευστότητα που διοχετεύουν οι κεντρικές τράπεζες. Αυτό είναι το μόνο που μπορούν να κάνουν, κερδίζοντας χρόνο και επιδιώκοντας η προσγείωση να είναι ομαλή… Το σίγουρο πάντως είναι ότι δεν μπορούν να ανατρέψουν τη θεμελιώδη ανισορροπία που προκαλεί την κρίση: ότι η προσφορά δεν μπορεί να καλυφθεί από μια ζήτηση που στηρίχθηκε σε δανεικά και η οποία αναγκαστικά θα υποχωρήσει. Το ζητούμενο είναι να κερδηθεί χρόνος ώστε οι συνέπειες να μετριασθούν. Και ο χρόνος όμως έχει το κόστος του. Και το κόστος αυτό μπορεί να έχει δύο μορφές. Η μια είναι ο πληθωρισμός που αναπόφευκτα θα έλθει μέσω της αφειδούς εκτύπωσης νομισμάτων (Currency debasement). Ο άλλος είναι η προσγείωση να μην είναι ομαλή… Το τί θα γίνει σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση είναι καλύτερο να μην το φαντασθούμε καν…
Αναστάσιος Λαυρέντζος
Twitter: @LavrentzosA