Newsroom Τις αντοχές της ευρωπαϊκής συνοχής και ίσως των ίδιων των αρχών πάνω στις οποίες βασίστηκε το οικοδόμημα της Ένωσης αναμένεται να δοκιμάσει η Σύνοδος Κορυφής της Πέμπτης, στην οποία οι ηγέτες των κρατών-μελών θα επιχειρήσουν να επιτύχουν μια συμφωνία με την Άγκυρα για την κοινή διαχείριση της προσφυγικής κρίσης.
Η «πρόταση-πακέτο» που έβαλε στο τραπέζι ο Αχμέτ Νταβούτογλουστις 7 Μαρτίου προκάλεσε τις αντιδράσεις πλήθους κρατών-μελών που βλέπουν τις απαιτήσεις της Άγκυρας να έρχονται σε ευθεία αντίθεση άλλοτε με τις εσωτερικές πολιτικές τους επιδιώξεις, άλλοτε με τα συντηρητικά αντανακλαστικά ορισμένων κοινωνιών, άλλοτε με κεκτημένα του δυτικού νομικού πολιτισμού και άλλοτε με σοβαρά εθνικά θέματα, όπως στην περίπτωση της Κύπρου.
Μετά τη δημοσιοποίηση του προσχεδίου κοινού ανακοινωθέντοςστο οποίο η ΕΕ εμφανίζεται να κάνει μικρότερες υποχωρήσεις από εκείνες που ζητούσε η Άγκυρα, ιδίως όσον αφορά το αίτημα για «ξεπάγωμα» ορισμένων εκ των κεφαλαίων για την ενταξιακή πορεία της γείτονος προμηνύει ότι οι διαπραγματεύσεις των επόμενων δύο ημερών θα είναι μακρές και πιθανότατα επώδυνες.
Το πρόγραμμα των συνάντήσεων
Σύμφωνα με το πρόγραμμα της Συνόδου, οι ευρωπαίοι ηγέτες των 28 χωρών θα έχουν γεύμα εργασίας το βράδυ της Πέμπτης, ενώ την Παρασκευή το πρωί θα συναντήσουν τον τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου.
Το «τυπικό» δεν είναι βεβαίως καθόλου τυχαίο, καθώς όπως όλα δείχνουν η διαπραγμάτευση θα κινηθεί σε δύο μέτωπα, έναεσωτερικό, που θα αφορά τη συζήτηση για την κάμψη των αντιρρήσεων που θέτουν ορισμένα κράτη-μέλη, και ένα εξωτερικό, που θα σχετίζεται με τις διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα.
Σύμφωνα πάντως με ευρωπαίους αξιωματούχους που επικαλείται το Reuters, στόχος του Ντόναλντ Τουσκ είναι να τελειώσει ησυνεδρίαση της Πέμπτης μέχρι τις 11 το βράδυ, έτσι ώστε να ακολουθήσουν διμερείς επαφές του τούρκου πρωθυπουργού με τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τον Ντόναλντ Τουσκ. Σε αυτές αναμένεται να παρουσιαστεί η πρόταση των 28 στον Νταβούτογλου και να προετοιμαστεί η συνεδρίαση της Παρασκευής. Όπως αναφέρει μάλιστα άλλος ευρωπαίος αξιωματούχος, η αυριανή συνάντηση των 28 με τον Νταβούτογλου θα είναι για να επικυρωθεί η συμφωνία, όχι για να γίνει διαπραγμάτευση.
Όπως μεταδίδει ο ανταποκριτής του Politico στις Βρυξέλλες Jacopo Barigazzi, ο τούρκος πρωθυπουργός θα φτάσει στις Βρυξέλλες στις 10 το βράδυ. Σύμφωνα με δηλώσεις διπλωματών που επικαλείται ο δημοσιογράφος, το βασικό εμπόδιο στη συμφωνία παραμένει η Κύπρος, ενώ θα υπάρξει διμερής συνάτηση του κύπριου προέδρου Αναστασιάδη με την Άνγκελα Μέρκελ πριν το δείπνο των ηγετών.
Συγκρατημένοι Τουσκ και Γιούνκερ
Ενδεικτικές του κλίματος που επικρατεί στις Βρυξέλλες είναι πάντως οι δηλώσεις του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ. Όπως είπε χαρακτηριστικά, είμαι «περισσότερο επιφυλακτικός παρά αισιόδοξος» για τις προοπτικές επίτευξης μιας συμφωνίας με την Τουρκία. Ο κ.Τουσκ δήλωσε πως η οποιαδήποτε συμφωνία «πρέπει να είναι αποδεκτή από όλα τα 28 κράτη μέλη και δεν έχει σημασία αν είναι μικρό ή μεγάλο το κάθε κράτος» και πρόσθεσε πως η συμφωνία πρέπει να συμμορφώνεται πλήρως με το κοινοτικό και το διεθνές δίκαιο.
Σε αντίθετη κατεύθυνση κινήθηκε πάντως ο επικεφαλής της ΚομισιόνΖαν-Κλοντ Γιούνκερ. «Είμαι αρκετά βέβαιος ότι θα υπάρξει συμφωνία με την Τουρκία σήμερα ή αύριο», δήλωσε πριν την έναρξη της Συνόδου και πρόσθεσε: «Θα ήθελα να πω ότι τα σημεία της συμφωνίας με την Τουρκία, που δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη, θα σέβονται πλήρως το ευρωπαϊκό δίκαιο και τη συνθήκη της Γενεύης».
Οι «γκρίζες ζώνες» του προσχεδίου συμπερασμάτων
Το Σχέδιο Συμπερασμάτων των οκτώ σημείων που διοχετεύθηκε το βράδυ της Τετάρτης στα μέσα ενημέρωσης προβλέπει μεταξύ άλλων την υπογραφή ελληνοτουρκικής διμερούς συμφωνίας για την παρουσία τούρκων αξιωματούχων στα ελληνικά νησιά, προκειμένου να επιτηρούν τη διαδικασία επιστροφής μεταναστών, επιβάλλει στην Ελλάδα την δέσμευση εκκένωσης των νησιών από τους μετανάστες που υπάρχουν ήδη εκεί και μεταφορά τους σε χώρους υποδοχής στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ωστόσο, στο «καυτό» ζήτημα τουανοίγματος νέων κεφαλαίων στην ενταξιακή πορεία της γείτονος, το προσχέδιο είναι πάρα πολύ φειδωλό και περιορίζεται σε μια γενική και ασαφή αναφορά ότι ΕΕ-Τουρκία θα προετοιμαστούν για την εν λόγω απόφαση.
Αναφορικά με την απελευθέρωση των ταξιδιωτικών θεωρήσεων για τους τούρκους υπηκόους, το προσχέδιο ζητά την εκπλήρωση όλων των κριτηρίων που υπάρχουν μέχρι το τέλος Απριλίου, ώστε να μπορεί να ληφθεί απόφαση κατόπιν από το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Στο θέμα με της επιστροφής παράτυπων μεταναστών στην Τουρκία, το προσχέδιο επιχειρεί να παρακάμψει τις εντονότατες αντιρρήσεις κρατών-μελών αλλά και διεθνών οργανισμών που αμφισβητούν την νομιμότητα μιας τέτοιας πρακτικής, κάνοντας λόγο για «προσωρινό και έκτακτο μέτρο». Την ίδια στιγμή επικαλείται και τη δέσμευση της Τουρκίας ότι θα επιφυλάσσει μεταχείριση προσφύγων για τους μετανάστες που θα επιστρέφονται στο τουρκικό έδαφος.
Τέλος, στο προσχέδιο επαναλαμβάνεται η δέσμευση για το σύστημα 1 προς 1 (1 Σύρος από την Ελλάδα προς την Τουρκία, έναντι 1 Σύρου από την Τουρκία προς την Ευρώπη). Προστίθεται ωστόσο πως θα προηγούνται στην διαδικασία επανεγκατάστασης από την Τουρκία προς την Ευρώπη όσοι δεν έχουν εισέλθει η δεν έχουν επιχειρήσει να εισέλθουν παράνομα σε ευρωπαϊκό έδαφος, κάτι που αναμένεται να δημιουργήσει ένα σοβαρό αντικίνητρο για τους χιλιάδες Σύρους και άλλους πρόσφυγες που βρίσκονται στην Ελλάδα να συναινέσουν στην επιστροφή τους στην Τουρκία.
Οι παράγοντες που θα κρίνουν τη συμφωνία
Όπως είναι σαφές, το προσχέδιο αναμένεται να αποτελέσει τη βάση της συζήτησης ανάμεσα στους ευρωπαίους ηγέτες και την Τουρκία, χωρίς να μπορεί κανείς να αποκλείσει εκ των προτέρων από ποια μεριά θα κλείσει η πλάστιγγα.
Σε κάθε περίπτωση, αρκετοί αναμένεται να είναι οικαθοριστικοί παράγοντες που δώσουν τον τόνο και θα καθορίσουν το αποτέλεσμα που θα προκύψει από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
1. Η στάση του Βερολίνου
Καθοριστική για την έκβαση της Συνόδου αναμένεται να είναι η στάση που θα κρατήσει το Βερολίνο και ο βαθμός πίεσης που θα ασκήσει προς τα κράτη-μέλη που προβάλλουν ενστάσεις απέναντι στη συμφωνία. Λίγες μόλις ημέρες μετά την ήττα στις τοπικές εκλογές τριών γερμανικών κρατιδίων, η Άνγκελα Μέρκελ εξακολουθεί να επενδύει το μέλλον της επίλυσης της προσφυγικής κρίσης στη συμφωνία με την Τουρκία. Σημειώνεται ότι τις προηγούμενες εβδομάδες, πλήθος δημοσιευμάτων του διεθνούς Τύπου αποκάλυψε τον καταλυτικό ρόλο που διαδραμάτισε η γερμανίδα καγκελάριος στην διαμόρφωση και την παρουσίαση των τουρκικών προτάσεων στην προηγούμενη Σύνοδο, με την γερμανική «Die Welt» να κάνει μάλιστα λόγο για γερμανο-τουρκικό άξονα. Η κ. Μέρκελ εκτιμά πως ο δρόμος για την εδραίωση της πολιτικής της θέσης στη Γερμανία και στη διατήρηση της ηγεμονίας στην Ευρώπη περνά μέσα από την επίλυση του προσφυγικού και άρα μέσα από μία συμφωνία με την Τουρκία που θα ανακόψει -έστω και προσωρινά- τη ροή των προσφύγων και των μεταναστών προς την Ευρώπη.
2. Οι χώρες του Βίζενγκραντ και η Αυστρία
Το πρώτο σοβαρό πρόσκομμα στην επίτευξη μιας συμφωνίας αλλά και στο εσωτερικό μέτωπο της διαπραγμάτευσης ανάμεσα στους ηγέτες της ΕΕ, αναμένεται να τεθεί από τις λεγόμενες χώρες του Βίζενγκραντ. Με ηγέτες που φλερτάρουν με τον δεξιόστροφο λαϊκισμό, οι χώρες του Βίζενγκραντ έχουν κρατήσει μέχρι τώρα μία πολύ σκληρή στάση στο προσφυγικό, με τον ούγγρο πρωθυπουργόΒικτόρ Ορμπάν να απειλεί με βέτο στην προηγούμενη Σύνοδο Κορυφής, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως «ασφαλής χώρα».
Αντίστοιχα σκληρή στάση τηρεί και η Αυστρία, η οποία ωστόσο από την αρχή της προσφυγικής κρίσης έχει υποδεχθεί πάνω από 100.000 πρόσφυγες στο έδαφός της, τη στιγμή που χώρες όπως η Γαλλία συζητούν ακόμη για την υποδοχή ενός πολύ μικρότερου αριθμού που μετά βίας αγγίζει τις 30.000.
3. Οι πιέσεις στην Κύπρο
Καθοριστική για την έκβαση της Συνόδου είναι και η στάση που θα κρατήσει η Κύπρος, η οποία έχει πάντως ξεκαθαρίσει πως δεν πρόκειται να συναινέσει σε κανένα άνοιγμα διαπραγματευτικών κεφαλαίων για την γείτονα εάν δεν πληρούνται οι σχετικοί όροι. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, οι πιέσεις που ασκήθηκαν στον κύπριο Πρόεδρο στο περιθώριο της προηγούμενης Συνόδου ήταν έντονες, με τον Νίκο Αναστασιάδη διαμηνυέι προς τον Αχμέτ Νταβούτογλου ότι και η Κύπρος έχει τα όρια της.
Σε μια προσπάθεια διερεύνησης των προθέσεων της Λευκωσίας, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκεπισκέφθηκε πριν από μερικές ημέρες το νησί για να μεταφέρει το μήνυμα πως οι άλλες χώρες της ΕΕ δεν φαίνεται πως θα σταθούν εμπόδιο στην επίτευξη μιας συμφωνίας με την Άγκυρα.
Προσερχόμενος στη Σύνοδο του ΕΛΚ την Πέμπτη ο κύπριος πρόεδρος δήλωσε πως «υπάρχουν εμπόδια, αλλά ελπίζω ότι στη διάρκεια των συζητήσεων που θα γίνουν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα υπάρξει συμβιβασμός. Φυσικά, η Κύπρος δεν είναι το εμπόδιο. Σε ό,τι μας αφορά, από την αρχή θέσαμε την προϋπόθεση ότι κάθε υποψήφια χώρα πρέπει να υλοποιήσει τις δικές της υποχρεώσεις. Και είναι φανερό ότι δυστυχώς, ως τώρα, η Τουρκία δεν έχει υλοποιήσει τις υποχρεώσεις της, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Άγκυρας και το Διαπραγματευτικό Πλαίσιο. Συνεπώς, πιστεύω ότι ίσως να υπάρξουν εναλλακτικές οι οποίες να μας δίδουν διέξοδο. Θα πρέπει να περιμένετε ως αύριο». Σε ερώτηση αν θα έκανε χρήσηβέτο, ο κ. Αναστασιάδης απάντησε: «Ασφαλώς, εφόσον η Τουρκία δεν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της δεν έχουμε άλλη επιλογή.»
4. Οι αστερίσκοι του Ολάντ
Αστερίσκους αναμένεται να θέσει και ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, ζητώντας περαιτέρω εγγυήσεις για τη συμφωνία με την Τουρκία. Επιθυμώ μια γενικότερη συμφωνία όπου φυσικά θα υπάρχει και η συμφωνία της Τουρκίας, δήλωσε ο Φρανσουά Ολάντ, πριν την έναρξη της Συνόδου Κορυφής αλλά υπογράμμισε ότι θα πρέπει να υπάρξουν και συγκεκριμένες εγγυήσεις. «Θέλω τον πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων της Ελλάδας, να μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα αρχίζουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Πρόσθεσε πώς για να απελευθερωθεί η βίζα για την Τουρκία πρέπει και τα 72 κριτήρια που έχουν τεθεί στην Άγκυρα να εκπληρωθούν» ανέφερε.
Η στάση της Γαλλίας στο θέμα του προσφυγικού προκαλεί έντονο προβληματισμό σε αρκετούς ευρωπαίους αξιωματούχους, καθώς ο γάλλος πρόεδρος εμφανίζεται ιδιαίτερα επιφυλακτικός ως προς την υποδοχή μεγάλου αριθμού προσφύγων από τη Γαλλία. Πρέπει να σημειωθεί ότι η δημοτικότητα του γάλλου προέδρου δεν βρίσκεται στο ζενίθ της, ενώ το Ελιζέ παραμένει ακόμη ανήσυχο από τα αποτελέσματα των πρόσφατων περιφερειακών εκλογών στη χώρα που επιβεβαίωσαν την επίκινδυνη άνοδο της ακροδεξιάς του Εθνικού Μετώπου της Μαρίν Λεπέν. Με τις προεδρικές εκλογές να μην απέχουν και πολύ -θα πραγματοποιηθούν το 2017- είναι αμφίβολο εάν ο Φρανσουά Ολάντ είναι διατεθειμένος να προχωρήσει σε μεγάλες υποχωρήσεις όσον αφορά το προσφυγικό.
5. Η μοναξιά της Ελλάδας
Σε αυτό το ιδιαίτερα βαρύ περιβάλλον, ο Αλέξης Τσίπρας θα εμφανιστεί αναζητώντας μια λύση η οποία να μπορεί να λειτουργήσει πρακτικά. Η υπογραφή της διμερούς συμφωνίας που του ζητούν ώστε να εγκατασταθούν τούρκοι αξιωματούχοι στα ελληνικά νησιά δεν είναι εύκολη απόφαση. Ούτε φυσικά είναι απλή διαδικασία η εκκένωση των νησιών με την μεταφορά χιλιάδων ανθρώπων, που συνεχίζουν να φθάνουν καθημερινά, σε μόνιμες δομές υποδοχής στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Μείζον θέμα επίσης παραμένει για την Αθήνα η επιστροφή μαζικά εκατοντάδων μεταναστών και προσφύγων στην Τουρκία, η οποία φυσικά δεν καλύπτει τις προϋποθέσεις για χαρακτηρισμό της ως «ασφαλούς τρίτης χώρας».
