ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος την Κυριακή 16 Απριλίου για την συνταγματική μεταρρύθμιση, το οποίο προβλέπει την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του προέδρου της Τουρκίας, προκαλεί παγκόσμια ανησυχία.
«Να σβήσουμε την 15η Ιουλίου με την 16η Απριλίου», αυτός είναι ο διακηρυγμένος στόχος του τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. Το σχέδιο συνταγματικής αναθεώρησης για την ενίσχυση των εξουσιών του μπαίνει σε δημοψήφισμα την Κυριακή, 16 Απριλίου, εννέα μήνες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα το οποίο παρολίγον να τον ρίξει από την εξουσία, στις 15 Ιουλίου 2016.
Ο Ερντογάν, 63 ετών, ο οποίος κυριαρχεί στην τουρκική πολιτική σκηνή από το 2003, μεταμόρφωσε το δημοψήφισμα σε προτεραιότητα. Η προεκλογική του εκστρατεία για το «Ναι» αποκάλυψε μια δίψα εκδίκησης για τους υπευθύνους του αποτυχημένου πραξικοπήματος.
Στα μάτια των οπαδών του κ. Ερντογάν, η επιβολή ενός προεδρικού καθεστώτος, σκληρού και χωρίς άλλους πόλους εξουσίας, θα φέρει την σταθερότητα την οποία η χώρα χρειάζεται μετά από τόσους πολέμους -εναντίον των Κούρδων του ΡΚΚ στα νοτιο-ανατολικά της χώρας και εναντίον της οργάνωσης του ισλαμικού κράτους στη Συρία-, τόσες τρομοκρατικές επιθέσεις καθώς και το αποτυχημένο πραξικόπημα που προκάλεσε τον θάνατο σε 270 άτομα και τραυμάτισε πάνω από 2.000.
Μαζική προσέλευση στις κάλπες από το πρωί
Εννέα μήνες μάλιστα μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, ο Ερντογάν θέλει να αλλάξει το κοινοβουλευτικό σύστημα της χώρας σε προεδρικό, με τους υποστηρικτές του να λένε ότι η κίνηση αυτή θα σταθεροποιήσει και θα εκσυγχρονίσει τη χώρα. Από την άλλη πλευρά οι επικριτές του φοβούνται ότι η συνταγματική αναθεώρηση θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη απολυταρχία, ενώ οι αντίπαλοι και η Δύση βλέπουν την Τουρκία να διολισθαίνει σε ντε φάκτο δικτατορία.
Το «κλειδί» βρίσκεται στα χέρια των 58 εκατ. ψηφοφόρων που μαζικά πηγαίνουν στις κάλπες από το πρωί της Κυριακής, για να απαντήσουν «ναι» ή «όχι» στην προτεινόμενη συνταγματική μεταρρύθμιση για την μετατροπή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας σε «ενός ανδρός αρχή», με συνέπειες που εκτείνονται πολύ πέραν των τουρκικών συνόρων.
Τα πρώτα από τα συνολικά 167.140 εκλογικά τμήματα άνοιξαν στις 07:00 το πρωί της Κυριακής (16/4), στο ανατολικό τμήμα της χώρας και θα κλείσουν στις 17:00. Οι Τούρκοι της διασποράς έχουν ήδη ψηφίσει. Η ψηφοφορία διεξάγεται υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, που ισχύει από τον περασμένο Ιούλιο, δηλαδή με περιορισμούς στις κινήσεις και εκδηλώσεις των πολιτών κάτι που τελικά φαίνεται να ίσχυσε κυρίως για τα κόμματα της αντιπολίτευσης πλην των ακροδεξιών που υποστηρίζουν το «ναι».
Αν το «ναι» υπερισχύσει, μεταξύ άλλων, ο Ερντογάν θα μπορεί να παραμείνει στη θέση του έως το 2029. Επιπλέον όμως θα έχει ενισχυμένες εξουσίες, για τον απευθείας ορισμό υπουργών, έκδοση διαταγμάτων και διορισμό ανώτατων δικαστικών μεταξύ άλλων. Ακόμη, η συνταγματική αναθεώρηση προβλέπει κατάργηση του αξιώματος του πρωθυπουργού.
Οι οπαδοί του «Οχι» καταγγέλλουν από την πλευρά τους την αυταρχική στροφή του Ερντογάν, και τον θεωρούν στα όρια της τρέλας μεγαλείου και δίψας για απολυταρχισμό. Με το πρόσχημα της καταδίωξης των υπευθύνων του πραξικοπήματος, δηλαδή των οπαδών του ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος ζει εξόριστος στις ΗΠΑ, 125.000 εργαζόμενοι (καθηγητές στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, δικαστές, στρατιωτικοί, αστυνομικοί) απελύθηκαν, πάνω από 40.000 φυλακίστηκαν, εκ των οποίων 13 βουλευτές του Κόμματος για την δημοκρατία των λαών (HDP, φιλοκουρδικό), και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας φιμώθηκαν.
Ο Ερντογάν είναι ο πρώτος Τούρκος πρόεδρος που εξελέγη με ψήφο τον Αύγουστο του 2014. Νωρίτερα, είχε υπάρξει πρωθυπουργός για 11 χρόνια. Τώρα θέλει να νομιμοποιήσει ένα καθεστώς στο οποίο θα διοικεί ο ίδιος την κυβέρνηση και όχι ο πρωθυπουργός, όπως όριζε το νυν Σύνταγμα της Τουρκίας, το οποίο χρονολογείται από το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980. Ως σήμερα, η Τουρκία ήταν μια κοινοβουλευτική Δημοκρατία και ο ρόλος του προέδρου ήταν περισσότερο τιμητικός.
Αν η πρότασή του υπερψηφιστεί με το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, ο ηγέτης που θα ιδρύσει το προεδρικό καθεστώς θα μπορεί να παραμείνει στην εξουσία ως το 2029.
Ωστόσο ο Ερντογάν, ο χαρισματικός ηγέτης του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (AKP), το ισλαμο-συντηρητικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία από το 2002, διοικεί ήδη τη χώρα χωρίς αντίπαλο δέος. Παρότι το Σύνταγμα δεν το προβλέπει, είναι στην πραγματικότητα ο ισχυρός άνδρας της Τουρκίας. Νιώθοντας πολιτικά ενισχυμένος μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος του 2016, ο «νέος σουλτάνος», όπως τον αποκαλούν οι αντίπαλοί του, θέλει τώρα να νομιμοποιήσει de jure την απόλυτη ισχύ του.
Η προεκλογική εκστρατεία του «Ναι» υποστηρίζεται από το σύνολο του κρατικού μηχανισμού και από τα μίντια, όσα δηλαδή ελέγχει η εξουσία. Ωστόσο ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης παραμένει εχθρικό σε αυτή την «εξουσία ενός ανδρός». Το δημοψήφισμα απορρίπτουν όλα τα κόμματα της αριστερής αντιπολίτευσης καθώς και η εθνικιστική ακροδεξιά, η οποία υπάρχει ακόμη και στο εσωτερικό του κόμματος του Ερντογάν AKP.
Οι δημοσκοπήσεις δίνουν το Ναι και το Οχι νικητές εναλλάξ
Ποσοστό 51,2% υπέρ του «Όχι» και 48,8% υπέρ του «Ναι» προβλέπει η εταιρεία SONAR η οποία είναι η μόνη από τις δημοσκοπήσεις που ανακοινώθηκαν το Σάββατο, 13 Απριλίου, που προβλέπει ότι θα υπερισχύσει το όχι. Ο πρόεδρος της εταιρείας μέσω του τουίτερ έγραψε ότι παρόλο που όλες οι εταιρείες προβλέπουν 53-54% υπέρ του «Ναι» η SONAR προβλέπει 51,2% υπέρ του «Όχι» και 48,8% υπέρ του «Ναι».
Η εταιρεία δημοσκοπήσεων KONDA προβλέπει 51,5% υπέρ του «Ναι» και 48,5% υπέρ του «Όχι».
Ποιές είναι οι βασικές αρχές της μεταρρύθμισης
Αν ο Ερντογάν κερδίσει το δημοψήφισμα και το Ναι υπερισχύσει, τότε η εκτελεστική εξουσία θα μεταφερθεί στα χέρια του προέδρου, ο οποίος θα μπορεί να ορίζει υπουργούς και αντιπροέδρους. Η θέση του πρωθυπουργού που σήμερα κατέχει ο Μπιναλί Γιλντιρίμ θα καταργθεί. Ο πρόεδρος θα έχει επίσης τον πρώτο λόγο στην δικαιοσύνη. Θα διορίσει 12 από τα 15 μέλη του Συνταγματικού Συμβουλίου και έξι από τα 13 μέλη ανωτάτων δικαστηρίων, ενώ θα μπορεί να διορίζει και να παραιτεί το προσωπικό του συστήματος της δικαιοσύνης. Τα υπόλοιπα 7 μέλη θα ορίζονται από τη βουλή.
Αλλά στη λογική της μεταρρύθμισης, οι βουλευτές (ο αριθμός των οποίων θα αυξηθεί από 550 στους 600) θα είναι στην πλειοψηφία τους στο ίδιο κόμμα με τον πρόεδρο. Αυτός θα είναι στην πραγματικότητα ο αρχηγός του κόμματος, ενώ στο ισχύον σύνταγμα ο πρόεδρος έπρεπε να εγκαταλείψει κάθε κομματικό ρόλο. Οι προεδρικές και οι βουλευτικές εκλογές θα γίνονται ταυτόχρονα, κάθε πέντε χρόνια (ενώ σήμερα είναι κάθε τέσσερα).
Τελειώνει το κοινοβουλευτικό καθεστώς στην Τουρκία;
Θεωρητικά όχι, αν και στην πραγματικότητα, η Βουλή θα έχει πλέον περιορισμένο ρόλο. Ο πρόεδρος θα έχει τον πρώτο λόγο για να κηρύξει έκτακτη ανάγκη στη χώρα ή να κυβερνάει με διατάγματα. Η Βουλή θα έχει πάντα την δικαιοδοσία να επεξεργάζεται, να επικυρώνει ή να απορρίπτει τους νόμους. Αλλά ο πρόεδρος έχει δικαίωμα βέτο και στη νομοθεσία.
Αν ο πρόεδρος κατηγορηθεί ή θεωρείται ύποπτος για αδίκημα, η Βουλή μπορεί να απαιτήσει μια έρευνα εις βάρος του, αλλά μόνο αν συγκεντρωθεί πλειοψηφία των 3/5.
Πρόκειται για ισόβια προεδρία;
Θεωρητικά όχι, αλλά στην πραγματικότητα ναι. Η συνταγματική αναθεώρηση που μπαίνει σε δημοψήφισμα ορίζει ότι οι επόμενες εκλογές θα γίνουν στις 3 Νοεμβρίου 2019. Τότε ο πρόεδρος θα εκλεγεί για πενταετή θητεία, η οποία θα μπορεί να ανανεωθεί μια φορά. Δεν είναι ξεκάθαρο ποια ημερομηνία θα ισχύσει. Αν ο αριθμός των θητειών ισχύσει από το 2019, τότε ο Ερντογάν, 62 ετών, θα μπορεί να παραμείνει πρόεδρος ως το 2029.
Τελειώνει εδώ το ευρωπαϊκό σχέδιο της Τουρκίας;
Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2005 και βρίσκονται ήδη στο νεκρό σημείο. Οι τελευταίες παρεμβάσεις του Ερντογάν, ο οποίος αποκάλεσε «ναζί» τους ευρωπαίους ηγέτες επειδή απαγόρευσαν τις προεκλογικές ομιλίες στελεχών του στις χώρες τους, επιδείνωσε την κατάσταση. Αυτό το δημοψήφισμα θα μπορούσε να αποτελέσει τη χαριστική βολή στις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ.
Οι τουρκικές αρχές ισχυρίζονται ότι στόχος του δημοψηφίσματος είναι να εγγυηθεί μια πιο γρήγορη και αποτελεσματική λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας καθώς και πολιτική σταθερότητα, αποφεύγοντας τις κυβερνήσεις συνεργασίας. Σίγουρα, και οι ΗΠΑ και η Γαλλία είναι προεδρικές δημοκρατίες, αλλά υπάρχει ισορροπία με άλλες δομές εξουσίας που περιορίζουν τον αρχηγό του κράτους. Αυτός είναι και ο λόγος που ομόφωνα οι ειδικοί και νομικοί ανά τον κόσμο καταδικάζουν αυτή την συνταγματική μεταρρύθμιση της Τουρκίας, επειδή αμφισβητεί τις θεμελιώδεις αρχές του κράτους δικαίου και κυρίως τον διαχωρισμό των εξουσιών.
Η ευρωπαϊκή επιτροπή για την δημοκρατία και το δίκαιο, επονομαζόμενη και Επιτροπή της Βενετίας, συμβουλευτικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, προειδοποίησε ότι αυτή η μεταρρύθμιση στην Τουρκία οδηγεί σε «ένα προσωπικό καθεστώς» επειδή δεν σέβεται το μοντέλο της προεδρικής δημοκρατίας που βασίζεται στον διαχωρισμό των εξουσιών. Η Επιτροπή κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ότι η Τουρκία κινδυνεύει να μεταμορφωθεί σε αυταρχικό προεδρικό σύστημα και διαφωνεί με το ενδεχόμενο να παραμείνει ο Ερντογάν στην εξουσία ως το 2029.
Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ενωση ανησυχεί για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, κυρίως γιατί ο Ερντογάν επιθυμεί να επαναφέρει την θανατική ποινή. «Πιστεύω, αν ο Θεός το θελήσει, η βουλή θα κάνει αυτό που πρέπει και θα σεβαστεί την απαίτησή σας για τη θανατική ποινή, μετά τις 16 Απριλίου», είπε ο Ερντογάν σε προεκλογική ομιλία, στις 18 Μαρτίου.
Ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ απάντησε αμέσως ότι «αν η θανατική ποινή επιβληθεί εκ νέου στην Τουρκία, αυτό θα σημάνει το τέλος των διαπραγματεύσεων».
Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν θρίλερ
Λίγα μόλις 24ωρα πριν το κρίσιμο δημοψήφισμα-φωτιά στην Τουρκία, για την αναθεώρηση του συντάγματος και ο Ερντογάν δίνει τον υπέρ πάντων αγώνα προκειμένου το πρωί της 17ης Απριλίου να έχει επικρατήσει το “ναι”.
Οι πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η μάχη της κάλπης θα είναι αμφίρροπη και όποιο αποτέλεσμα κι αν επικρατήσει, θα είναι με βραχεία τη κεφαλή.
Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δεν βοηθούν για την εξαγωγή κάποιων έστω, τρόπον τινά, ασφαλών συμπερασμάτων.
Η τελευταία δημοσκόπηση που δημοσιεύεται στην αντιπολίτευόμενη εφημερίδα Τζουμχουριέτ δείχνει σημαντική διαφορά υπέρ του «όχι» με 53,9 % ενώ το «ναι» να περιορίζεται στο 46,1%”.
Αλλες δυο χθεσινές δημοσκοπήσεις στη μια καταγράφεται μικρό προβάδισμα του «ΝΑΙ» έναντι του «ΟΧΙ» ενώ στην δεύτερη την νίκη του «όχι» και μάλιστα με σχετική άνεση.
Συγκεκριμένα, στην πρώτη δημοσκόπηση, σύμφωνα με την έρευνα του Κέντρου Δημοσκοπήσεων Ευρασίας το 53,75% της τουρκικής κοινωνίας ψηφίζει «όχι». Η νέα δημοσκόπηση δείχνει ότι την παρούσα στιγμή περίπου επτά μονάδες χωρίζουν το «όχι» από το «ναι, καθώς το ποσοστό του «ναι» είναι 46,25%.
Το Κέντρο Δημοσκοπήσεων Ευρασίας, που ξεχωρίζει με τις ορθές προβλέψεις του στις πρόσφατες τουρκικές βουλευτικές εκλογές, πραγματοποίησε την έρευνα σε 26 επαρχίες της Τουρκίας και σε αυτήν συμμετείχαν 8.160 άτομα.
Επίσης, η εταιρεία δημοσκοπήσεων Γκεζιτζί, σε έρευνα που διενήργησε μεταξύ 8-9 Απριλίου σε 10 από τους 51 νομούς της Τουρκίας, δείχνει ότι το ‘ναι’ προηγείται οριακά κατά 51.3% έναντι του ‘όχι’, που συγκεντρώνει το 48.7% των ψήφων. Σε παλαιότερη έρευνα της ίδιας εταιρείας, την 1-2 Απριλίου, το ποσοστό του ‘ναι’ ήταν υψηλότερο κατά δύο μονάδες, ήτοι 53.30% και του ‘όχι’ χαμηλότερο στο 46.70%.
Οι σχεδιασμοί του επιτελείου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προέβλεπαν ότι η κλιμάκωση της έντασης στις σχέσεις με την Ευρώπη θα συσπείρωνε τους πολίτες υπέρ του, όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη στο βαθμό που περίμενε ο τουρκος πρόεδρος. Ίσως γιατί είχε εναποθέσει πολλές από τις ελπίδες του στο “σιγουράκι” της πόλωσης. Ο τούρκος πρόεδρος παίζει εδώ και καιρό το “χαρτί” της δαιμονοποίησης “των κακών άλλων”, έχοντας καταφέρει να πάρει μαζί του τον μισό τούρκικο λαό. Όμως έχει απέναντι του τον άλλο μισό. Κι αυτό δεν αποτέλεσε ποτέ σώφρονα πολιτικό σχεδιασμό.
Θα τους θάψουμε στα χαντάκια που έσκαψαν οι ίδιοι
Ο Ερντογάν, σε δημόσιες ομιλίες του την Πέμπτη στις πόλεις Ορντού και Κερασούντα ζήτησε από το λαό να ψηφίσει «ναι» για να καταπολεμηθεί η τρομοκρατία πιο αποτελεσματικά και κατηγόρησε την αντιπολίτευση ότι υποστηρίζει τους τρομοκράτες.
«Έχουμε αρχίσει τον μεγάλο αγώνα για να εξαλείψουμε τις τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το ΡΚΚ, την οργάνωση του Γκιουλέν, το DHKPC. Εξουδετερώσαμε 11.000 τρομοκράτες μέχρι τώρα. Θα τους εξολοθρεύσουμε τελείως. Θα τους θάψουμε στα χαντάκια που έσκαψαν οι ίδιοι στη ΝΑ Τουρκία. Με τη βοήθεια του Θεού, την Κυριακή το βράδυ η Ευρώπη θα ακούσει τη φωνή μας. Τότε θα πουν ότι η Τουρκία είναι μια χώρα με την οποία δεν μπορούν να παίζουν παιχνίδια», ανέφερε χαρακτηριστικά ο τούρκος πρόεδρος.
Μια διχασμένη χώρα…
“Η στρατηγική “δαιμονοποίησε και πόλωσε τον λαό” που εφαρμόζει ο Ερντογάν όντως είχε αποτέλεσμα στο παρελθόν. Ωστόσο, στην παρούσα φάση ενδέχεται να διχάσει την Τουρκία ενάντια στην ίδια της την ύπαρξη”, σημειώνει εκτενές ρεπορτάζ του αμερικανικού ιστότοπου The Atlantic. Επιλέγοντας λοιπόν ηθελημενα κι εσκεμμένα να διχάσει την Τουρκία για να πάρει το, κατά πολύ μεγαλύτερο, πληθυσμιακό κομμάτι της βαθιάς Ανατολίας μαζί του, ο Ερντογάν αδιαφόρησε για τον υπόλοιπο μισό τουρκικό λαό.
“Κι όπως φαίνεται από διάφορες έρευνες, σήμερα όλη η Τουρκία είναι διχασμένη σε φιλο-ερντογανικούς κι αντι-ερντογανικούς: οι μεν πιστεύουν πως η Τουρκία είναι ένας επίγειος παράδεισος, ενώ οι δε -Αλεβίτες, Κούρδοι, αριστεροί, κοσμικοί και φιλελεύθεροι- θεωρούν πως ζουν στην Κόλαση”, σημειώνει με νόημα το Atlantic. “Το πόσο διχασμένο είναι το κράτος, φαίνεται κι από το γεγονός πως οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας [ΜΙΤ] από εκεί που αποτελούσαν την παραδοσιακή προμετωπίδα τουρκικής ενότητας κι ομοψυχίας, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου είναι διχασμένες σε εσωτερικές φράξιες”, προσθέτει.
Ακόμη όμως κι αν επικρατήσει το “ναι” στο δημοψήφισμα και ο Ερντογάν καταφέρει να γίνει… Χαλίφης στη θέση του Σουλτάνου, πάλι χαμένος θα βγει, καθώς η επικίνδυνη ρητορική και οι υψηλά διχαστικοί τόνοι του θα επιφέρουν, εντέλει, το αντίθετο από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
“Όντως, θα καταφέρει να αποκτήσει απόλυτη εξουσία στη χώρα. Ωστόσο, και καθώς η διαφορά ανάμεσα σε “ναι” και “όχι” θα είναι απειροελάχιστη, θα είναι αποδεκτός μόνο από τον μισό λαό. Το υπόλοιπο μισό θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο, νόμιμο ή και παράνομο, να του υποσκάψει τον πολίτικο λάκκο. Γιατί αυτό κατάφερε να κάνει ο Ερντογάν στην Τουρκία: να την διχάσει απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό. Και από εκεί και πέρα, το μόνο που μπορεί να συμβεί είναι κοινωνική πόλωση, βία, ίσως και εμφύλιος πόλεμος”, καταλήγει το δημοσίευμα του Atlantic.
Για να μην αναφέρουμε το ότι πλέον κινδυνεύει κοιτώντας το δέντρο, να χάσει το δάσος: δηλαδή την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Ήδη η Ε.Ε. κατέστησε σαφές, πριν λίγες εβδομάδες διαμέσου της Επιτροπής της Βενετίας, το εξειδικευμένο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα συνταγματικά θέματα, πως αν επικρατήσει το “ναι” στο δημοψήφισμα τότε οι προτεινόμενες συνταγματικές τροποποιήσεις στην Τουρκία θα είναι «επικίνδυνο βήμα προς τα πίσω» για τη δημοκρατία, ειδικά καθώς θα μπορούσε να ανοίξει ο δρόμος για τον Ερντογάν να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2029.
Πηγή: iefimerida.gr