ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Η Μαριλένα Κοππά, αναπληρώτρια καθηγήτρια συγκριτικής πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, είναι κατηγορηματική: Δεν υπάρχει κανένα περιθώριο επαναδιαπραγμάτευσης της συμφωνίας των Πρεσπών μετά τις εκλογές. Ανησυχεί για την έξαρση του εθνικισμού, για την άνοδο της ακροδεξιάς, για την υποχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας και θεωρεί ότι οι ευρωεκλογές του Μαΐου θα είναι υπαρξιακής σημασίας για την ΕΕ.
Η συνέντευξη δόθηκε στο news247.gr (εδώ ολόκληρη ) και στην Αγγελική Σπανού
Γιατί ζούμε μια νέα εκδοχή των αρχών της δεκαετία του 1990 στο μακεδονικό; Τι πήγε στραβά;
Η αναζωπύρωση του κλίματος της δεκαετίας του ’90 ήταν μια έκπληξη για τους περισσότερους από μας. Προσωπικά θεωρούσα ότι τα χρόνια που μεσολάβησαν, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, ωρίμασαν τη χώρα. Πίστευα ότι η Ελλάδα μπόρεσε, μέσα από τις δοκιμασίες, να απαλλαγεί από τις φοβίες της και να θέσει νέες προτεραιότητες. Δεν ήταν όμως έτσι. Τελικά, τα ζητήματα ταυτότητας αποδεικνύονται ισχυρότερα από πολλές πραγματικότητες. Όταν δε εργαλειοποιηθούν για πολιτικές σκοπιμότητες, όπως συμβαίνει τώρα, αποκτούν εκρηκτικές διαστάσεις.
-Μπορεί να είναι βιώσιμη μια συμφωνία για εθνικό ζήτημα όταν έχει απέναντί της την κοινωνική πλειοψηφία;
Είναι πολύ σωστό το ερώτημα. Έχω και εγώ επανειλημμένως αναρωτηθεί πως θα εφαρμοστεί η συμφωνία αυτή χωρίς να έχει αγγίξει την καρδιά και το μυαλό των πολιτών. Το πρόβλημα είναι ότι σε καμιά στιγμή δε συζητήθηκε το Μακεδονικό στην ουσία του αλλά, αντίθετα, έγινε ένα ακόμη στοιχείο της κομματικής αντιπαράθεσης. Αν η κυβέρνηση επλήγη από τη διγλωσσία, λόγω της στάσης του Υπουργού Άμυνας, η αξιωματική αντιπολίτευση, σε αγαστή σύμπλευση με το ΚΙΝΑΛ, έδειξε απόλυτη ανευθυνότητα σε ένα κρίσιμο και χρονίζον εθνικό θέμα, πλειοδοτώντας σε εθνικισμό, ανατρέποντας την εθνική γραμμή που είχε διατυπώσει ο δικός τους Κ. Καραμανλής και προτάσσοντας το στόχο της «στρατηγικής ήττας» του ΣΥΡΙΖΑ έναντι όλων των άλλων. Η θέση του «ας χάσει ο ΣΥΡΙΖΑ και μετά βλέπουμε» είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. «Μετά» δεν υπάρχει. Όταν έχεις εξαχρειώσει την κοινωνία και έχεις επενδύσει στον εθνικισμό, δεν υπάρχει επιστροφή. Θα θερίσεις θύελλες.
-Εάν ολοκληρωθεί η συνταγματική αναθεώρηση στα Σκόπια και δεν κυρωθεί η συμφωνία των Πρεσπών από την παρούσα Βουλή, πώς θα διαμορφωθεί η επόμενη μέρα; Εννοώ και σχετικά με την ένταξη της γειτονικής χώρας στο ΝΑΤΟ και σχετικά με τη διεθνή θέση της χώρας.
Αν δεν περάσει από την ελληνική Βουλή, σίγουρα η χώρα μας θα βρεθεί σε δεινή θέση. Πλέον θα είμαστε η βασική αιτία μιας συνεχιζόμενης αστάθειας στην περιοχή. Η άλλη χώρα θα την έχει εγκρίνει, θα έχει αλλάξει το Σύνταγμα της και το όνομα της. Από την άλλη, το ΝΑΤΟ είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός: μια χώρα, μια ψήφος. Αν η ελληνική πλευρά δεν θέλει, η πΓΔΜ δεν γίνεται μέλος του ΝΑΤΟ, ανεξάρτητα τι τεχνηέντως καλλιεργείται από συγκεκριμένους κύκλους για «αυτόματες διαδικασίες». Μπορεί διπλωματικά να κοστίζει ακριβά, αλλά κανείς αυτοματισμός δεν υπάρχει: αν η Ελλάδα δεν συναινεί, η ΠΓΔΜ δεν μπαίνει στο ΝΑΤΟ.
-Υπάρχει περιθώριο επαναδιαπραγμάτευσης της συμφωνίας των Πρεσπών όπως υποστηρίζει η ΝΔ;
Θεωρώ καμία. Πετύχαμε μια καλή και δίκαιη συμφωνία που δεν ταπεινώνει την απέναντι πλευρά, αλλά δίνει σε κάθε χώρα αυτό που είναι πρωταρχικό γι’ αυτήν: στην Ελλάδα το όνομα και στην άλλη χώρα την υπηκοότητα και γλώσσα. Η ΠΓΔΜ άλλαξε το όνομα της και το Σύνταγμά της, όπως ακριβώς απαιτήσαμε. Η ΝΔ απλώς ψαρεύει στα θολά νερά, διεκδικώντας όρους (πχ να αλλάξει το όνομα της εθνότητας ή η γλώσσα) που η ίδια καλά γνωρίζει ότι δεν είναι εφικτοί.
-Χλαμύδες, περικεφαλαίες, αλυτρωτικά συνθήματα… Γραφικότητες και περιθωριακές ακρότητες ή συμπτώματα εθνικισμού που είναι υπαρκτός σε ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας;
Όλα αυτά είναι σημάδια μιας βαθιάς ανασφάλειας για την εθνική μας ταυτότητα. Αισθανόμαστε, ή τουλάχιστον μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού αισθάνεται, ότι το έθνος απειλείται από υπαρκτούς αλλά και ανύπαρκτους εχθρούς, ενώ παράλληλα έχουμε την ανάγκη διαρκούς αναφοράς στο λαμπρό παρελθόν μια και το παρόν δεν έχει πολλά να επιδείξει. Αυτά συνθέτουν μια εικόνα φοβικότητας και αδυναμίας που δεν μας αξίζει. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι αποδεικνύεται ότι ο εθνικισμός είναι το καταφύγιο για όσους δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με αυτοπεποίθηση τις μεγάλες αλλαγές ολόγυρα μας, αλλά και, διαχρονικά, ένα εργαλείο άμεσης απόδοσης για πολιτικά οφέλη. Ένα πολύ επικίνδυνο μείγμα.
-Έχετε ζήσει αρκετά χρόνια στις Βρυξέλλες ως ευρωβουλευτής και αναρωτιέμαι αν ανησυχείτε ότι θα γίνει ο χορός των τεράτων στις προσεχείς ευρωεκλογές…
Οι εκλογές αυτές είναι υπαρξιακές για την ΕΕ. Θα έλεγα ότι είναι ενδεχομένως οι σημαντικότερες από τη δημιουργία της Ένωσης. Η σύγκρουση φιλοευρωπαϊκών -αντιευρωπαϊκών δυνάμεων θα είναι σφοδρότατη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα γίνει πεδίο αντιπαράθεσης όχι μόνο πολιτικών προγραμμάτων αλλά και κοσμοθεωριών. Παράλληλα, η απουσία των Βρετανών θα είναι παραπάνω από αισθητή, όχι μόνο λόγω της απουσίας μιας χώρας με μακρά δημοκρατική παράδοση σε μια κρίσιμη στιγμή για την Ευρώπη, αλλά και λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στη σύνθεση των πολιτικών ομάδων. Για παράδειγμα, η Σοσιαλιστική Ομάδα θα χάσει 50 Βρετανούς βουλευτές ενώ το Λαϊκό Κόμμα δεν προβλέπεται να επηρεαστεί, μια και οι Βρετανοί Συντηρητικοί δεν συμμετείχαν σε αυτό αλλά είχαν συστήσει άλλη πολιτική ομάδα.
-Αν ο Μακρόν είναι το καλύτερο παράδειγμα ηγεσίας στη σύγχρονη ΕΕ, τι να σκεφτεί κανείς μετά την ήττα του από τα “κίτρινα γιλέκα”;
Ο Μακρόν είναι ο πιο ευρωπαϊστής ηγέτης σήμερα στην ΕΕ: με άποψη, με προτάσεις και με σχέδιο. Αλλά όλες οι μεταρρυθμίσεις των τελευταίων χρόνων στη Γαλλία έδωσαν την εικόνα ότι συστηματικά ευνοεί τους πιο προνομιούχους. Αυτό που εισέπραξε η μεσαία τάξη είναι ότι ενδιαφέρεται μόνο για τα πιο εύπορα στρώματα με μείωση της φορολογίας στις επιχειρήσεις αλλά και στον φόρο περιουσίας, ενώ παράλληλα αδιαφορεί για τον απλό πολίτη. Η αίσθηση ότι η ανισότητα μεγαλώνει και ότι από την ανάπτυξη επωφελούνται οι πιο πλούσιοι ήταν διάχυτη. Τα ‘κίτρινα γιλέκα’ ξεκίνησαν από τη γαλλική επαρχία ως διαμαρτυρία εναντίον του φόρου στα καύσιμα και εξελίχτηκαν σε μαζικότατο κίνημα αντικυβερνητικής διαμαρτυρίας, χωρίς την υποκίνηση ή κηδεμόνευση από κάποιο κόμμα ή συνδικάτο, χωρίς καν ηγέτη. Έκφραση μιας διάχυτης δυσαρέσκειας που σοβούσε καιρό, παρά την πρωτοφανή κρατική βία τα κίτρινα γιλέκα οδήγησαν τον Πρόεδρο Μακρόν σε άτακτη υποχώρηση. Η δημοφιλία του έφτασε το ιστορικό χαμηλό του 27%, ενώ τα μέτρα που εξήγγειλε δεν φαίνονται ικανά να αναστρέψουν το κύμα βαθιάς δυσφορίας. Το προφίλ του μεταρρυθμιστή ηγέτη έχει πληγεί, μια και αν δεν μπορείς να πείσεις τη δική σου χώρα για την ανάγκη των αλλαγών που επαγγέλλεσαι, τότε είναι αδύνατον να πείσεις την Ευρώπη.
-Η σοσιαλδημοκρατία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο όχι απλώς υποχωρεί αλλά σε πολλές περιπτώσεις συντρίβεται. Υπάρχει ρεαλιστικός τρόπος αντιστροφής αυτής της αρνητικής δυναμικής;
Είναι απολύτως σαφές ότι η σοσιαλδημοκρατία δεν μπόρεσε να δώσει απαντήσεις στις νέες μεγάλες προκλήσεις ενώ υπέστη σημαντικό πλήγμα όπου συγκυβέρνησε με τη δεξιά. Η υποχώρηση είχε αρχίσει από τη δεκαετία του 1990, όταν με την πτώση του Κομμουνισμού δεν κατάφερε να αντιπαραθέσει ένα άλλο, προοδευτικό, αφήγημα στην νεοφιλελεύθερη «επέλαση». Αντίθετα, σε όλα τα μεγάλα ζητήματα έδειχνε να ακολουθεί, ή απλώς να αντιδρά στις συντηρητικές επιλογές, χωρίς να μπορεί να προτείνει μια εναλλακτική πολιτική. Η οικονομική κρίση του 2007 επιτάχυνε αυτή την εξέλιξη. Σήμερα, όπου συγκυβερνά με την Αριστερά η σοσιαλδημοκρατία αντέχει, όπου δηλαδή έχει ξεκινήσει ένας διάλογος για την επόμενη μέρα. Και ο διάλογος αυτός θα διευρυνθεί και θα συνεχιστεί σε όλη την Ευρώπη. Tο επόμενο διάστημα, οι δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, οι πράσινοι, και η αριστερά πρέπει να εντατικοποιήσουν την προσπάθεια για ανασύσταση του προοδευτικού πόλου σε νέες βάσεις. Και θέλω να σημειώσω κάτι: στη χώρα μας ακούγονται φωνές ότι το «αριστερά-δεξιά» είναι μια ξεπερασμένη διαχωριστική γραμμή και πλέον η μόνη διαχωριστική γραμμή είναι «λαϊκιστές- μεταρρυθμιστές». Εκτός του ότι η προσέγγιση αυτή είναι ανιστόρητη, επιχειρεί να σταθεί στην «ελληνική ιδιαιτερότητα». Δηλαδή και πουθενά αλλού να μην ισχύει , ισχύει εδώ γιατί είμαστε μια ιδιαίτερη περίπτωση. Διαφωνώ. Μάλλον κρύβει προσωπικές πολιτικές αμαρτίες και ιδιοτέλεια, για να δικαιολογήσουν ορισμένοι τη μετάλλαξη τους και την προσχώρηση στη ΝΔ.
Το πρόβλημα δεν είναι να θολώσουμε ή να ακυρώσουμε τη γραμμή αριστερά-δεξιά, (που ιστορικά ταυτίζεται με το δίπολο πρόοδος- συντήρηση), αλλά να επανανοηματοδοτήσουμε τον προοδευτικό χώρο με τα σύγχρονα ζητήματα: κλιματική αλλαγή, δημοκρατία, μεταναστευτικό, ατομικά δικαιώματα, ζητήματα που θα έρθουν να συμπληρώσουν τα πάγια αιτήματα της αριστεράς για κοινωνική δικαιοσύνη, αναδιανομή και μάχη κατά των ανισοτήτων. Θεωρώ ότι μόνο ο προοδευτικός χωρος της αριστεράς, της σοσιαλδημοκρατίας και των πρασίνων μπορεί να δώσει απαντήσεις και λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Και φυσικά όχι μια δεξιά που γίνεται , ανά την Ευρώπη, όλο και πιο αντιδραστική, αυταρχική και ξενόφοβη. Ας μην ξεχνάμε ότι το Λαϊκό Κόμμα διατηρεί στους κόλπους της τον Ούγγρο Βίκτορ Όρμπαν που επαγγέλλεται με περηφάνια «την αντιφιλελεύθερη δημοκρατία» στη χώρα του και-γιατί όχι- σε όλη την Ευρώπη.