Newsroom Team Ηχηρή παρέμβαση στο θέμα που «άναψε» το Σαββατοκύριακο στη Βουλή, με το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, κάνει –μέσω του libre.gr– ο πανεπιστημιακός και υφυπουργός Εξωτερικών των κυβερνήσεων Καραμανλή (2004 -2009), Γιάννης Βαληνάκης.
Συνέντευξη στον Νίκο Παπαδημητρίου
«Η λεγόμενη κόκκινη γραμμή της χώρας μας απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα είναι μια εξαιρετικά σημαντική απόφαση και απαιτεί σοβαρότατη προετοιμασία και στρατηγικό σχέδιο πριν διατυπωθεί δημόσια από μια κυβέρνηση», διαμηνύει χαρακτηριστικά. Κατά συνέπεια, «δεν χωρούν εδώ ‘ατάκες’ της στιγμής, ούτε αντιπολιτευτικές κορώνες, ούτε πολυφωνία», ούτε, βέβαια, και σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης. Αντιθέτως, «πρέπει να το ‘βασανίσει’ πολύ μια πολιτική ηγεσία (…) γιατί ενδέχεται να πρέπει να τιμήσεις την κόκκινη γραμμή σου ακόμη και με αίμα αν χρειαστεί», είναι η άποψη του συνομιλητή μας.
Ενώ εντοπίζει και μία αντίφαση στην ελληνική αντίδραση: παρότι σε πρώτο χρόνο η ελληνική άμυνα ήταν στα 100 και πλέον, ναυτικά μίλια από το Καστελόριζο, «μετά όμως το πρώτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και τη νέα επάνοδο του ‘Ο. Ρέις’ με έρευνες σε απόσταση αναπνοής ακόμη κι από τα 6 ν.μ., τέθηκε μια νέα, απόλυτα μινιμαλιστική αυτή τη φορά, κόκκινη γραμμή στα 6 ν.μ.».
Θέτει, ταυτοχρόνως όμως, σειρά -κρίσιμων- ερωτημάτων, όπως: Τα ελικόπτερα της τουρκικής αρμάδας παραβίασαν τα 10 ν.μ. του εναέριου χώρου μας νότια του Καστελόριζου; Ξεχάστηκε η διακήρυξή μας για άμεση επέκταση στα 12 ν.μ. στο Ιόνιο αλλά και νότια της Κρήτης όπου επαπειλούνται οι προσεχείς «βόλτες» του «Ο. Ρέις»; Θεωρήθηκε ένα «αεροναυτικό φράγμα» στα 12 ν.μ. νότια του Καστελόριζου πιο επικίνδυνο από την έμπρακτη υπονόμευση του δικαιώματός μας;
Το μείζον, εν τέλει, για τον Γιάννη Βαληνάκη είναι το σχέδιο του Ερντογάν για μετατροπή του Αν. Αιγαίου σε ζώνη μειωμένης κυριαρχίας ή «προτεκτοράτου» για τα νησιά μας και δεν κρύβει τη «βαθύτατη ανησυχία» του για το ότι «περνάει ‘στα ψιλά’ ο τελευταίος προκλητικότατος ‘χάρτης έρευνας και διάσωσης’», ένας χάρτης που «κρούει εκκωφαντικά τον κώδωνα του κινδύνου. Ακούει κανείς;», διερωτάται χαρακτηριστικά κλείνοντας.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Γιάννη Βαληνάκη στο libre.gr.:
-Κύριε υπουργέ, ποιο είναι το εθνικό όριο, τα έξι ή τα δώδεκα ναυτικά μίλια;
Η λεγόμενη κόκκινη γραμμή της χώρας μας απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα είναι μια εξαιρετικά σημαντική απόφαση και απαιτεί σοβαρότατη προετοιμασία και στρατηγικό σχέδιο πριν διατυπωθεί δημόσια από μια κυβέρνηση. Δεν χωρούν εδώ «ατάκες» της στιγμής, ούτε αντιπολιτευτικές κορώνες, ούτε πολυφωνία. Απαιτείται ρεαλιστικό ζύγισμα όλων των αμυντικών δυνατοτήτων της χώρας, όλου του φάσματος των σεναρίων πιθανών αντιδράσεων της Τουρκίας και των εικαζόμενων (ή καλύτερα προσυμφωνημένων) στηρίξεων από φιλικές δυνάμεις.
Πρέπει να το «βασανίσει» πολύ μια πολιτική ηγεσία γιατί μετριέται όχι με σφυγμομετρήσεις μιας (ευμετάβλητης άλλωστε) κοινής γνώμης, αλλά με την ιστορία και το έθνος. Γιατί ενδέχεται να πρέπει να τιμήσεις την κόκκινη γραμμή σου ακόμη και με αίμα αν χρειαστεί.
Στόχος μιας κόκκινης γραμμής -ουσιαστικά μιας απειλής σοβαρών αντιποίνων- είναι να λειτουργήσει αποτρεπτικά στο μυαλό του Ερντογάν, οδηγώντας τον στην εγκατάλειψη του επιθετικού σχεδίου του. Αν όμως η απειλή αυτή παρ’ ελπίδα δεν λειτουργήσει, και άρα έχει αποτύχει η αποτροπή μας και η Τουρκία υλοποιεί παρά τις προειδοποιήσεις μας τα σχέδια της, τότε καλείσαι «επί του πεδίου» να πραγματοποιήσεις χωρίς υπαναχωρήσεις την απειλή αντιποίνων σου.
–Πρακτικά τι σημαίνει αυτό;
Θέλω να πω ότι το να στέλνεις όλο τον στόλο σου διακηρύσσοντας ότι θα κάνεις «ό,τι χρειαστεί» αν παραβιαστούν τα κυριαρχικά σου δικαιώματα σε απόσταση πάνω από 100 ν.μ. νότια του Καστελόριζου είναι μια αποφασιστική στάση, αφού υπερασπιζόμενος το μείζον (τα απώτατα όρια των θαλασσίων ζωνών σου) λογικά περιλαμβάνεις και το έλασσον (τα κοντινότερα και ασφαλέστατα). Σημαίνει δηλαδή πρακτικά ότι αποφάσισες να προστατεύσεις με την κόκκινη γραμμή σου κάθε νόμιμο δικαίωμα που δίνει στην Ελλάδα η Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας: άρα όχι μόνο τα 12 ν.μ. χωρικά ύδατα που στερεότυπα επί δεκαετίες επαναλαμβάνεις ότι θα υλοποιήσεις (αλλά ποτέ δεν αποφάσισες), αλλά και τον υπάρχοντα εναέριο χώρο των 10 ν.μ., τα 24 ν.μ. συνορεύουσας ζώνης (που ήδη στην πράξη εφαρμόζεις μαζί με την Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης), και βέβαια την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ μας (εν αναμονή οριοθέτησης κατ’ αρχήν μέχρι τη μέση γραμμή με τις αντικρυστές ακτές). Οποιαδήποτε πράξη ξένης χώρας που απειλεί, υπονομεύει, ή παραβιάζει τα δικαιώματα της Ελλάδας στις ζώνες αυτές θα έπρεπε να συνοδεύεται από σαφείς προειδοποιήσεις και σε περίπτωση επανάληψης με ανάλογες ελληνικές κυρώσεις. Αυτό λέει η απλή λογική της στρατηγικής και του δικαίου αν πραγματικά εννοείς να προστατεύσεις τα δικαιώματά σου. Αν δεν θέλεις ή δεν μπορείς, λογικά δεν έχουν νόημα οι κόκκινες γραμμές, ούτε να εξοπλίζεσαι με πανάκριβα συστήματα, ούτε να σπαταλάς διπλωματικό κεφάλαιο ζητώντας από τους τρίτους να πολεμήσουν αντί για σένα…
–Και ποιος ο ενδεδειγμένος, κατά την άποψή σας, τρόπος αντίδρασης στην παραβίαση αυτού του ορίου;
Η παρακολούθηση από τις ελληνικές δυνάμεις με «αποφασιστική ψυχραιμία» του «οργώματος» της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ μας στην Αν. Μεσόγειο από την τουρκική αρμάδα έγινε στην αρχή (στα 100+ ν.μ.) με εντυπωσιακή πανστρατιά, διπλωματικές εκστρατείες και υψηλότατους τόνους. Μετά όμως το πρώτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και τη νέα επάνοδο του «Ο. Ρέις» με έρευνες σε απόσταση αναπνοής ακόμη κι από τα 6 ν.μ., τέθηκε μια νέα, απόλυτα μινιμαλιστική αυτή τη φορά, κόκκινη γραμμή στα 6 ν.μ. για να αναιρεθεί κάπως μπροστά στον ορυμαγδό των αντιδράσεων.
Το μήνυμα προς την Τουρκία ερμηνεύθηκε γενικά περίπου ως λευκή επιταγή για όλες τις ζώνες έξω από το όριο αυτό και επιτάθηκε κι από άλλες αμφίσημες δηλώσεις. Ξεχάστηκαν λοιπόν στη δεύτερη φάση όλα τα προηγούμενα; Αναρωτιέμαι πχ. αν τα ελικόπτερα της τουρκικής αρμάδας παραβίασαν τα 10 ν.μ. του εναέριου χώρου μας νότια του Καστελόριζου (που δεν είδα να περιελήφθη από μέρους μας στην κόκκινη γραμμή). Δεν μιλάμε εδώ ούτε καν για «δυνάμει» δικαίωμά μας. Ξεχάστηκε και η διακήρυξή μας για άμεση επέκταση στα 12 ν.μ. στο Ιόνιο αλλά και νότια της Κρήτης όπου επαπειλούνται οι προσεχείς «βόλτες» του «Ο. Ρέις»; Δεν οριοθετήσαμε με την Αίγυπτο μεταξύ 26ου και 28ου μεσημβρινού και άρα για ένα λόγο παραπάνω δεν μπορούμε νότια της γραμμής Κρήτης-Ρόδου να πάμε στα 12 ν.μ.; Δεν έχει έστω η ίδια η Τουρκία, επικαλούμενη την αμοιβαιότητα, 12 ν.μ. στην Αν. Μεσόγειο (και 6 ν.μ. στο Αιγαίο); Δεν θα συνιστούσαν κάποιες έστω απ’ αυτές τις κινήσεις χρήσιμες διπλωματικές απαντήσεις;
Θεωρήθηκε ένα «αεροναυτικό φράγμα» στα 12 ν.μ. νότια του Καστελόριζου πιο επικίνδυνο από την έμπρακτη υπονόμευση του δικαιώματός μας; Δεν βρέθηκε ούτε μία φιλική χώρα να στείλει ένα πολεμικό της σκάφος ή αεροσκάφος για να ενισχύσει το αποτρεπτικό μας τείχος; Είναι βέβαιο εν κατακλείδι ότι κατατέθηκαν από τα επιτελικά στελέχη των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας αρκετές εναλλακτικές προτάσεις αντίδρασης. Θα μπορούσα κι εγώ να παραθέσω πιθανές πολιτικές, οικονομικές και διπλωματικές κινήσεις που να εκτείνονται από τις πιο ακίνδυνες μέχρι τις πιο ριψοκίνδυνες, αλλά επιτρέψτε μου να μην το κάνω σήμερα.
–Είναι σωστή, εφικτή η ιδέα για αναστολή της τελωνειακής ένωσης;
Αν την ερμηνεύω σωστά, η κυβέρνηση παράλληλα με τα παραπάνω αναζητά στο ευρωτουρκικό πλαίσιο μοχλούς άσκησης πίεσης πάνω στην Άγκυρα και τους τουρκόφιλους εντός της Ένωσης -γιατί δυστυχώς υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι που μάλιστα εμποδίζουν λόγω της απαιτούμενης ομοφωνίας οποιαδήποτε σοβαρή κύρωση κατά της Τουρκίας. Ο υπουργός Εξωτερικών ορθότατα κινείται προς την κατεύθυνση αυτή γιατί η Τουρκία έχει πολλά «ράμματα στη γούνα της». Έχει π.χ. παραβιάσει ωμά τη συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης αρνούμενη να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία και να εφαρμόσει τις προβλέψεις της απέναντι στη Λευκωσία χωρίς ουσιαστικές κυρώσεις. Την ώρα που η κυρία Μέρκελ βιάζεται μάλιστα να αναβαθμίσει την συμφωνία αυτή τάζοντας μέσω και των πρόσφατων αποφάσεων της Ε.Ε. «θετική ατζέντα» επιβράβευσης στην Τουρκία, ορθά παρεμβαίνει η Ελλάδα δυναμικά. Στα ενωσιακά θέματα πράγματι υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό και άρα χωρούν κινήσεις και πρωτοβουλίες, τόσο κάπως συμβολικές, όσο και ουσιαστικότερες. Δεν νομίζω δηλαδή ότι ρεαλιστικά περιμένουμε να ανασταλεί άμεσα η τελωνειακή ένωση με την Ε.Ε. Όμως ορθά βάλλουμε τροχιοδεικτικά κατά ενός σημαντικού οικονομικού και πολιτικού στόχου της Τουρκίας προσπαθώντας να αποτρέψουμε -και μάλιστα με ανταλλάγματα «στην καμπούρα μας»- την αναβάθμισή του. Έχω δημόσια εκθέσει και αρκετές άλλες ιδέες για την αξιοποίηση του ευρωπαϊκού πλαισίου, τις οποίες και «έτρεξα» κατά τη θητεία μου στο ΥΠΕΞ και αναλύω στο πρόσφατο βιβλίο μου «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών» (από τις εκδόσεις Σιδέρη).
-Εμπάργκο όπλων και κυρώσεις: ποιος ο εφικτός στόχος και ποια η ουτοπία;
Κι εδώ ισχύουν τα παραπάνω. Δεν είναι εύκολη η εφαρμογή ενός καθολικού εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας όταν ακόμη και απλούστερες κυρώσεις δεν προχωρούν. Είναι όμως ισχυρά και ορθά τα μηνύματα στιγματισμού που συμβολικά στέλνει η πρωτοβουλία της κυβέρνησης στους εταίρους εκείνους που πρακτικά ενισχύουν τις επιθετικές βλέψεις της Άγκυρας. Η Γερμανία π.χ. με τα σύγχρονα υποβρύχια, η Ισπανία με το υπεραποβατικό/αεροπλανοφόρο και η Ιταλία με τα ελικόπτερα, δεν δικαιούνται εδώ και καιρό να υποκρίνονται άλλο ότι δεν γνώριζαν, δεν είδαν, δεν άκουσαν. Φυσικά είναι μεγάλα τα συμφέροντα που διακυβεύονται και δεν θα παραιτηθούν εύκολα. Χρειαζόμαστε κι εδώ «έξυπνες» κινήσεις. Μπορούμε άραγε να βρούμε (με τη βοήθεια της Ε.Ε. ή τρίτων) πρακτικές ιδέες ώστε να παγώσουν για κάποιο διάστημα τα προγράμματα αυτά, αμβλύνοντας παράλληλα σε κάποιο βαθμό και τα διαφυγόντα κέρδη για τους τρεις μη-αλληλέγγυους εταίρους μας; Σε κάθε περίπτωση έπρεπε να έχουμε ήδη έτοιμο στη φαρέτρα μας ένα ολόκληρο φάσμα προτάσεων για να ταράξουμε κάπως το «ευρωπαϊκό νιρβάνα» με καλά προμελετημένες πρωτοβουλίες. Το κοινοτικό σύστημα είναι δυσκίνητο και πολύπλοκο και δεν αντιδρά εύκολα σε ξαφνικές προτάσεις.
–Υπάρχει, πράγματι, ο κίνδυνος να γίνει το Ανατολικό Αιγαίο τουρκικό προτεκτοράτο; Μέσα από ποιες οδούς;
Οι τουρκικές θεωρίες και πρακτικές των «γκρίζων ζωνών», της «γαλάζιας πατρίδας» και της ψευδοοριοθέτησης με τη Λιβύη ήρθαν πρόσφατα να «δέσουν» σε ένα μόλις (ακόμη!) αποκρυπτόμενο σχέδιο του Ερντογάν για μετατροπή του Αν. Αιγαίου σε ζώνη μειωμένης κυριαρχίας ή «προτεκτοράτου» για τα νησιά μας. Υπερβολή; Σκεφτείτε μόνο για ένα λεπτό το συνδυασμό εξωφρενικών απαιτήσεων και πιέσεων που μεθοδικά ασκεί η Τουρκία επάνω στους νησιώτες μας. Αμφισβητεί αρχικά την ίδια την ελληνική κυριαρχία σε δεκάδες νησιά και βραχονησίδες, κλιμακώνει πρόσφατα ποιοτικά με τη θρασύτατη αμφισβήτηση και του Καστελόριζου, πιέζει ασφυκτικά για αποστρατιωτικοποίησή τους, προσπαθεί να μας εκφοβίσει με τις συνεχείς και μαζικές υπερπτήσεις ακόμη και πάνω από τα νησιά μας, να τα περικυκλώσει και σταδιακά να τα απομονώσει οργώνοντας καθημερινά τον αέρα και τις θάλασσες τριγύρω τους με δεκάδες τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη κι ελικόπτερα, εξελιγμένα drones, πολεμικά πλοία και ακτοφυλακή, εκατοντάδες παράνομα αλιευτικά και σαπιοκάραβα φορτωμένα μετανάστες. Με το γνωστό της πολεμοχαρές θράσος και τις σκηνοθετικές της ικανότητες θα προκαλέσει σύντομα νέα και κάθε είδους εμπρηστικά επεισόδια στο Αν. Αιγαίο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα κι αποφασιστικά το σχέδιο αυτό, θα κερδίζει η γείτων κάθε μέρα ατιμωρησία (αν περιοριστούμε στις συνήθεις απλές διαμαρτυρίες και κάποιες διεθνείς καταδίκες) και θα δημιουργήσει παράλληλα τετελεσμένα που προοπτικά θα οδηγούν σε νέα «δικαιώματα».
Ως επιστήμονα, Έλληνα πολίτη και Δωδεκανήσιο με ανησυχεί βαθύτατα που περνάει «στα ψιλά» ο τελευταίος προκλητικότατος «χάρτης έρευνας και διάσωσης» του Ερντογάν: δεν φαίνεται καν να αναγνωρίζει ελληνική κυριαρχία στα νησιά μας, δεν αναγνωρίζει ούτε καν τα χωρικά ύδατα 6 ν. μ. και νομοθετεί πρακτικά τη «γαλάζια πατρίδα»! Βλέπω υποτονικότατες τις αντιδράσεις από μέρους μας, να εξαφανίζεται ως θέμα, και επιπλέον να μας «αδειάζει» πάραυτα και η προεδρεύουσα της Ε.Ε., Γερμανία, υποδεικνύοντας να διαπραγματευτούμε τον χάρτη διμερώς με την Τουρκία! Κι όμως ο χάρτης κρούει εκκωφαντικά τον κώδωνα του κινδύνου. Ακούει κανείς;
*Ποιος είναι: Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1955 με καταγωγή από τη Χάλκη και την Κάλυμνο των Δωδεκανήσων. Πατέρας του ήταν ο ιατρός Γεώργιος Βαληνάκης, και μητέρα του η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Τότα Βαληνάκη. Σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διεθνές δίκαιο και πολιτική επιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Ολοκλήρωσε μεταπτυχιακά προγράμματα στη διεθνή πολιτική, στην αμυντική πολιτική και στην ιστορία των διεθνών σχέσεων, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Παρίσι Ι) από το οποίο αναγορεύθηκε διδάκτορας των διεθνών σχέσεων με άριστα το 1981. Σήμερα είναι Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του ΕΚΠΑ και μέλος του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Wilfried Martens Centre for European Studies στις Βρυξέλλες. Διετέλεσε Υφυπουργός Εξωτερικών (2004 – 2009), Βουλευτής Δωδεκανήσου με τη Νέα Δημοκρατία και μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.