Newsroom Team Το Ίδρυμα Φρίντριχ Νάουμαν για την Ελευθερία σε συνεργασία με την ΚΑΠΑ Research διεξήγαγε έρευνα για την απήχηση των φιλελεύθερων ιδεών στην Ελλάδα με στόχο να καταγράψει τη γνώμη των πολιτών για την πολιτική θεωρία του φιλελευθερισμού και αφετέρου να αποτυπώσει τις απόψεις τους για τα φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα.
Μεταξύ των ευρημάτων της έρευνας, προκαλεί εντύπωση καταρχάς η μεταστροφή των απόψεων για σημαντικά πολιτικά γεγονότα όπως η Συμφωνία των Πρεσπών αλλά το εύρος της απήχησης σε θεσμούς όπως ο στρατός, ιδίως μετά την εμφάνιση της πανδημίας.
Αξιοσημείωτη είναι η αρνητική άποψη για τους μετανάστες που έφθασαν στη χώρα μετά το 2010 αλλά και για το ρόλο της πολιτικής και τη δυνατότητά της να επιλύσει τα μεγάλα προβλήματα της χώρας.
Η ανάλυση της έρευνας
Σύμφωνα με την ανάλυση του ιδρύματος Friedrich Neumann, το πρώτο σημαντικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι ο φιλελευθερισμός έχει θετική απήχηση στην ελλαδική κοινή γνώμη. Επίσης, κατά κανόνα οι πολίτες ασπάζονται τις φιλελεύθερες προσεγγίσεις σε ό,τι έχει να κάνει με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελεύθερη αγορά και τη δημοκρατία. Χαρακτηριστικά, θέτουν ως προτεραιότητα την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών αντί της τάξης και της ασφάλειας.
Βελτίωση θεσμών
Το δεύτερο συμπέρασμα έχει να κάνει με τη σχέση των πολιτών με το κράτος και τους θεσμούς. Η έρευνα αποτυπώνει ένα σημαντικό αδιέξοδο καθώς η μεγάλη πλειονότητα πιστεύει ότι η πολιτική δεν μπορεί να δώσει λύσεις στα εθνικά και προσωπικά προβλήματα των πολιτών. Αντίστοιχα, τα συναισθήματα που δημιουργεί η πολιτική είναι κυρίως η δυσαρέσκεια, η ανασφάλεια και η οργή, σε αντίθεση με μια μικρή μόνο μερίδα που δηλώνει ικανοποίηση. Στο ίδιο πλαίσιο, οι πολίτες απαντούν ότι επιθυμούν την ενίσχυση της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας στη χώρα, με σημαντικότερο στόχο για τα επόμενα χρόνια την οικονομική ανάπτυξη.
Χώρος για φιλελεύθερη πολιτική πρωτοβουλία
Το τρίτο συμπέρασμα είναι η απήχηση του φιλελεύθερου κέντρου, ως πολιτικού χώρου που δύναται να καλλιεργήσει την ευημερία και την ανάπτυξη. Οι πολίτες διαχωρίζουν τον φιλελευθερισμό από τον νεοφιλελευθερισμό, ακολουθώντας τα διεθνή πρότυπα και αναγνωρίζουν στον πρώτο περισσότερες κοινωνικές ευαισθησίες. Επίσης, πιστεύουν ότι ο φιλελευθερισμός μπορεί να προσφέρει στα ελληνικά ζητήματα και σε συνδυασμό με την εικόνα που σχηματίζουν για το υφιστάμενο πολιτικό τοπίο, θεωρούν ότι ένας νέος πολιτικός σχηματισμός που εκφράζει φιλελεύθερο κέντρο θα ήταν ωφέλιμος για την κοινωνία.
Οι ανησυχίες των πολιτών
Στα επί μέρους, οι πολίτες ανησυχούν για τη διαχείριση κι εκμετάλλευση των προσωπικών τους δεδομένων από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Τους προβληματίζει επίσης η διάδοση των ψευδών ειδήσεων ενώ εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις για την ποιότητα της ενημέρωσης πιστεύοντας ότι υπάρχει μια διαχρονική σχέση επιρροής μεταξύ της πολιτικής και των Μέσων. Ακόμα, είναι σαφές ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με το μεταναστευτικό, το οποίο θεωρούν τη σημαντικότερη απειλή για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Η πλειονότητα θεωρεί ότι οι μετανάστες/πρόσφυγες που έχουν έρθει πρόσφατα στην Ελλάδα επιβαρύνουν την κατάσταση, σε αντίθεση με τους μετανάστες της δεκαετίας του 1990.
Ιδεολογική σύγχυση
Η έρευνα αποκαλύπτει και μια αντίφαση που έγκειται στο γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος των ερωτηθέντων συγχέει τον φιλελευθερισμό με τα συντηρητικά κόμματα. Χαρακτηριστικά, το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) εκλαμβάνεται ως ο βασικός εκφραστής του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα, ενώ, την ίδια στιγμή, ως φιλελεύθεροι ταυτοποιούνται το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και (ΕΛΚ) το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (CDU), δηλαδή φορείς εξ ορισμού ανήκοντες στον συντηρητικό (δεξιό) χώρο. Προς επίρρωση αυτής της σύγχυσης, η έρευνα δείχνει ότι η εκλογική βάση του κυβερνώντος κόμματος είναι η λιγότερο φιλελεύθερη στα κοινωνικά ζητήματα, καταδεικνύοντας ότι, και στην ελληνική περίπτωση, η ΝΔ είναι ένα παραδοσιακό συντηρητικό κόμμα, που προσομοιάζει περισσότερο στα ευρωπαϊκά κόμματα της κλασικής χριστιανοδημοκρατίας (εξάλλου η ΝΔ είναι μέλος του ΕΛΚ) και λιγότερο σε εκείνα του ευρωπαϊκού φιλελεύθερου κέντρου.
Τα βασικά ευρήματα της έρευνας έχουν ως εξής:
1.Μια σειρά δεικτών αναδεικνύουν το φιλελεύθερο πρόσωπο της ελληνικής κοινωνίας:
91% Πιστεύουν ότι η Δημοκρατία έχει προβλήματα αλλά είναι ότι το καλύτερο πολίτευμα
92% Τηρούν τους νόμους και τους κανονισμούς του κράτους ακόμη κι αν πιστεύουν ότι είναι λάθος
75% Θεωρούν ότι η Ελλάδα θα έχει καλύτερο μέλλον εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης – η Ελλάδα επιμένει φιλοευρωπαϊκά παρά την πολυετή κρίση
62% Θέλουν την κεντρική πολιτική κατεύθυνση της χώρας πλήρως ανεξάρτητη από τη θρησκεία
93% Δεν έχουν πρόβλημα η σύζυγος να κερδίζει περισσότερα από τον σύζυγο
71% Πιστεύουν ότι η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή από την κοινωνία και 90% ότι οι ομοφυλόφιλοι να έχουν ίσα δικαιώματα με όλους
70% Τάσσονται υπέρ της επιλογής στο θέμα των αμβλώσεων
71% Τάσσονται κατά της θανατικής ποινής
64% Θεωρούν ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν πρέπει να περιορίζονται σε περιόδους κρίσης
2. Οι Έλληνες παραμένουν δύσπιστοι και απογοητευμένοι απέναντι στο πολιτικό σύστημα:
Τα αρνητικά συναισθήματα που δημιουργεί η πολιτική στην Ελλάδα υπερτερούν κατά πολύ των θετικών: επικρατεί ανασφάλεια (34%) – δυσαρέσκεια (31%) – θυμός/οργή (29%)
Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η πολιτική δεν μπορεί να δώσει λύσεις, ούτε στα μεγάλα προβλήματα της χώρας (57%) ούτε στα σημαντικά προβλήματα της οικογένειας (69%)
Παρά το γεγονός ότι έχει ανακοπεί η πτώση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, οι θεσμοί που σημάδεψαν τη μεταπολίτευση – κόμματα, ΜΜΕ, συνδικάτα, ΜΚΟ, δημόσιες υπηρεσίες – παραμένουν στις τελευταίες θέσεις με σημαντικό έλλειμα εμπιστοσύνης
Ως αποτέλεσμα, οι πολίτες φαίνεται να προτιμούν έναν τεχνοκράτη (60%) σε μια υπουργική θέση παρά έναν εκλεγμένο πολιτικό (35%)
3.Η πόλωση και η λογική του ‘αντί-‘ συνεχίζουν να διαπνέουν το πολιτικό σύστημα και τον κομματικό ανταγωνισμό:
Οι εκλογικές βάσεις των δύο μεγάλων κομμάτων θεωρούν ότι το αντίπαλο κόμμα αποτελεί απειλή για τη χώρα: 82% των ψηφοφόρων της ΝΔ βλέπουν τον ΣΥΡΙΖΑ ως απειλή για τη χώρα και, αντίστοιχα, 70% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ βλέπουν τη ΝΔ ως απειλή για την Ελλάδα
4. Η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί – πλέον – ότι η Συμφωνία των Πρεσπών ήταν ένας αναγκαίος συμβιβασμός για τη χώρα:
25% ήταν μια καλή συμφωνία + 33% συμφωνία με αρκετούς συμβιβασμούς αλλά έπρεπε να γίνει (από 18% και 24% αντίστοιχα το 2018)
5. Οι Έλληνες πιστεύουν στη δυναμική της ελεύθερης αγοράς αλλά αναδεικνύουν την αξία τους κράτους-ρυθμιστή:
54% θεωρούν καλύτερο ένα οικονομικό σύστημα που βασίζεται περισσότερο στην ελεύθερη αγορά παρά στον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό (40%)
Ωστόσο, 65% πιστεύουν ότι η ρύθμιση της αγοράς από το κράτος είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος
6. Στο μεταναστευτικό, οι πολίτες έχουν διαφορετική προσέγγιση απέναντι στους μετανάστες της δεκαετίας του 1990:
Απέναντι στις έντονες αντιδράσεις των παλαιότερων εποχών, το 81% των ερωτώμενων, σήμερα, θεωρεί ότι οι μετανάστες από τις πρώην ανατολικές χώρες (της δεκαετίας του 1990) ενισχύουν τη χώρα κάνοντας δουλειές που οι περισσότεροι Έλληνες αρνούνται να κάνουν
Ο ίδιος βαθμός εξοικείωσης, ωστόσο, δεν ισχύει με τους μετανάστες της δεκαετίας 2010, με το 66% να θεωρεί ότι επιβαρύνουν την κατάσταση στη χώρα
7. Διάχυτη δυσπιστία επικρατεί απέναντι στο σύστημα της ενημέρωσης:
9 στους 10 (88%) ανησυχούν για τη διασπορά των ψευδών ειδήσεων και «διπλοτσεκάρουν» μια είδηση (94%), με το 67% να θεωρεί ότι τουλάχιστον οι μισές ειδήσεις που μεταδίδονται από τα ΜΜΕ είναι ψευδείς
Με 4 στα 10 αξιολογούν οι πολίτες τον βαθμό ελευθερίας των ελληνικών ΜΜΕ και τη μεγάλη πλειοψηφία (94%) να εντοπίζει σχέσεις των ΜΜΕ με την εκάστοτε κυβέρνηση – τάση που αρκετοί βλέπουν τα τελευταία χρόνια να ενισχύεται (44%)
8.Οι περισσότεροι Έλληνες συνδέουν την έννοια του φιλελευθερισμού με ένα θετικό περιεχόμενο:
Με 53% θετικές γνώμες, ο φιλελευθερισμός κατατάσσεται στις δημοφιλείς ιδεολογίες οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας μεταξύ των οποίων το κέντρο (72%), ο σοσιαλισμός (59%), η κεντροαριστερά (56%) και η σοσιαλδημοκρατία (56%)
Ο συνδυασμός φιλελευθερισμού (29%), σοσιαλδημοκρατίας (26%) και, σε μικρότερο βαθμό, σοσιαλισμού (20%) θεωρείται ότι μπορεί να εγγυηθεί την ταχύτερη και δικαιότερη ανάπτυξη της χώρας
Οι πολίτες συμφωνούν με τη διάκριση φιλελευθερισμού και νέο-φιλελευθερισμού (63%) και στέκονται πιο θετικά απέναντι σε έναν φιλελεύθερο (56% – είναι κάτι θετικό) απ’ ό,τι σε έναν νέο-φιλελεύθερο (34% θετικό και 58% αρνητικό)
Προσφυγικό (44%), φτώχεια (41%) και δημαγωγία (38%) αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας
9. Η Νέα Δημοκρατία και ο πρόεδρός της, Κυριάκος Μητσοτάκης, εκλαμβάνονται ως οι κύριοι εκφραστές του φιλελευθερισμού στο πολιτικό σύστημα. Ωστόσο, στα περισσότερα ζητήματα, οι ψηφοφόροι της ΝΔ έχουν τις λιγότερο φιλελεύθερες απόψεις:
Στο ερώτημα πόσο φιλελεύθερο είναι το κάθε κόμμα του κοινοβουλίου, η ΝΔ βαθμολογείται με 7,46 στα 10, πρώτη με διαφορά από το δεύτερο ΚΙΝ.ΑΛ. (5,85) και τον τρίτο ΣΥΡΙΖΑ (4,60)
Πρώτος με 28% κατατάσσεται ο Κ. Μητσοτάκης στην ανοιχτή ερώτηση για το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα φιλελεύθερου στην Ελλάδα, ακολουθούμενος από τους Στέφανο Μάνο με 9% και Κωστή Χατζηδάκη με 7%
Παράλληλα, όμως, η εκλογική βάση του κόμματος της ΝΔ εμφανίζεται λιγότερο φιλελεύθερη σε μια σειρά από ζητήματα, ενδεικτικά:
Χαρακτηρίζονται λιγότερο από το τρίπτυχο ελευθερία-δικαιοσύνη-δημοκρατία (46% στους ψηφοφόρους ΝΔ έναντι του 68% στο σύνολο της κοινωνίας)
Επιζητούν περισσότερο την τήρηση της τάξης και της ασφάλειας (60% έναντι του 37% στο σύνολο) αντί της διασφάλισης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του πολίτη (39% έναντι του 62% στο σύνολο)
Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η θρησκεία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στη χάραξη της κεντρικής πολιτικής κατεύθυνσης της χώρας (53% έναντι 37% στο σύνολο της κοινωνίας)
κρατούν την πιο αντιδραστική στάση σε θέματα όπως η αποδοχή των ομοφυλόφιλων και των μεταναστών από την κοινωνία
10. Στην πολιτική/εκλογική γεωγραφία της χώρας, φαίνεται να υπάρχει κενό. Εκεί, 48% των ερωτηθέντων (23% σίγουρα + 25% μάλλον ναι) θεωρούν χρήσιμη τη δημιουργία ενός νέου, ανεξάρτητου πολιτικού σχηματισμού που να εκπροσωπεί καλύτερα τον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου:
Η απήχηση ενός τέτοιου σχηματισμού είναι μεγαλύτερη στους νεότερους σε ηλικία (17-44 ετών), τις γυναίκες, τη μεσαία/ ανώτερη τάξη και τα ανώτερα εισοδήματα
Αλλά και στο 61% όσων δεν εκφράζονται από κάποιο από τα υπάρχοντα κόμματα, και ψήφισαν άκυρο/ λευκό ή απείχαν από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές.