NewsEdit Ποιες είναι οι αντιλήψεις των πολιτών για την οικονομία, την κοινωνική δικαιοσύνη, τις αξίες, τις ιδεολογίες, τους θεσμούς, το κράτος; Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία αυτές τις αντιλήψεις; Ποιο είναι το αποτύπωμα των πολιτικών των τελευταίων δεκαετιών στην κοινωνική συνείδηση; Αυτά τα ερωτήματα επιχείρησε να απαντήσει η ποσοτική έρευνα του Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή.
Πρόκειται για μία έρευνα 130 μεταβλητών για τις οποίες ρωτήθηκαν 1.659 άτομα (1.220 μέσω διαδικτύου και 429 τηλεφωνικά) που πραγματοποιήθηκε σε όλη την τη χώρα τον Δεκέμβριο του 2021 από την aboutpeople. Επιστημονικός σύμβουλος της έρευνας ήταν ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γεράσιμος Μοσχονάς. Στόχος της έρευνας, όπως γράφει ο ίδιος στην ανάλυσή του είναι «η καταγραφή των απόψεων των πολιτών στα θέματα οικονομικών προτιμήσεων και αξιών με κύρια υπόθεση προς διερεύνηση το ενδεχόμενο ενίσχυσης, λόγω της πανδημίας, των state-oriented («κρατικο-κεντρικών») οικονομικών ιδεών σε βάρος προτιμήσεων και αξιών προερχόμενων από το υπόδειγμα του οικονομικού φιλελευθερισμού. Παράλληλα, επιχειρήθηκε η αποτύπωση της εικόνας που έχει ο πληθυσμός για τις ανισότητες και αδικίες στην ελληνική κοινωνία.». Και προσθέτει:
«Το γεγονός ότι η έρευνα διεξήχθη δύο περίπου έτη μετά την έκρηξη της πανδημίας, προσδίδει στα ευρήματα της κομβικό χαρακτήρα. Ο σχεδιασμός, ωστόσο, της έρευνας (εστίαση και εύρος του ερωτηματολογίου, συστοιχίες ερωτήσεων ώστε να καταστεί δυνατή η πολυπρισματική προσέγγιση των αντικειμένων διερεύνησης) υπηρετεί μία ευρύτερη στόχευση: τη χαρτογράφηση – για πρώτη φορά με τόσο ενδελεχή τρόπο – της βασικής δομής προτιμήσεων και αξιών της κοινής γνώμης στα θέματα της οικονομίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η ανασύσταση των κεντρικών και σχετικά σταθερών ιδεολογικών (ideational) και αξιακών συνιστωσών που οργανώνουν την ελληνική οικονομική-πολιτική κουλτούρα προσδίδει στην έρευνα μία αξία που υπερβαίνει την πρωτόγνωρη συγκυρία της πανδημικής κρίσης».
Σχετικά με τα συμπεράσματα της έρευνας, ο Γεράσιμος Μοσχονάς επισημαίνει:
«Το κεντρικό αλλά κλασικό εύρημα που ανέδειξε η έρευνα, ότι δηλαδή το αξιακό οικονομικό προφίλ του ελληνικού πληθυσμού είναι μικτό και αντιφατικό, συνοδεύεται από μια νέα τάση: οι state-oriented (ή αντι-φιλελεύθερες) απόψεις και πεποιθήσεις έχουν σημαντικά ενισχυθεί. Με δεδομένο το, για τουλάχιστον 30 χρόνια, μικρό αλλά σταθερό προβάδισμα (όχι κυριαρχία ή ηγεμονία) του οικονομικού φιλελευθερισμού, η ενίσχυση των σοσιαλδημοκρατικών και αριστερών οικονομικών ιδεών –εφόσον δεν αποδειχτεί συγκυριακή, λόγω της πανδημίας– εξισορροπεί τον συσχετισμό ιδεών και αξιών στην ελληνική κοινωνία.»
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο του επιστημονικού συμβούλου της έρευνας Γεράσιμου Μοσχονά.
Από την πλευρά του, ο πολιτικός αναλυτής της aboutpeople Πέτρος Ιωαννίδης αναφέρει:
«Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα αποτελεί μια προσπάθεια χαρτογράφησης της ελληνικής κοινωνίας και καλύπτει ένα πολύ ευρύ πεδίο θεματολογίας: Κράτος, θεσμοί, αξίες, δικαιοσύνη, δημόσιος τομέας και κυρίως οικονομία, αποτελούν τα βασικά αντικείμενα της έρευνας. Στόχος μας ήταν να μην πραγματοποιήσουμε μια κλασική δημοσκόπηση που να καταγράφει τον αντίκτυπο της χρονικής συγκυρίας, αλλά να προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και σε βάθος εικόνα για τις αξίες/προτιμήσεις των ερωτώμενων για τα παραπάνω ζητήματα. Για αυτόν το λόγο συμπεριλάβαμε 130 μεταβλητές, η ανάλυση των οποίων μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα το πως σκέφτονται οι πολίτες».
Σε σχέση με το κεντρικό συμπέρασμα της έρευνας αναφέριε:
«Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι η ελληνική κοινωνία είναι μια αντιφατική κοινωνία που αναζητά ένα πιο δίκαιο μέλλον. Μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν προοδευτικές και συντηρητικές απόψεις, κρατικιστικές και αντι-κρατικιστικές, νεοφιλελεύθερες και αντι-νεοφιλελεύθερες. Mια κοινωνία όμως, η οποία μέσα στις αντιφάσεις της, χαρακτηρίζεται από έναν ισχυρό πραγματισμό και σε έναν βαθμό από έναν ιδιότυπο κυνισμό. Δεν είναι δογματική και αποζητά ένα μείγμα πολιτικών -ανεξαρτήτως ιδεολογικής προέλευσης- που κατά τη γνώμη της θα βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των πολιτών σε ατομικό επίπεδο, αλλά παράλληλα θα απαντά και στο αίτημα για μια πιο δίκαιη χώρα».
Διαβάστε την σύνοψη του πολιτικού αναλυτή της aboutpeople Πέτρου Ιωαννίδη.
Πολιτική και ιδεολογία: Αντιφατική κοινωνία με προοδευτικό πρόσημο
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια της έρευνας είναι η αξιολόγηση ως θετικό ή αρνητικό συγκεκριμένων λέξεων που έχουν να κάνουν με την πολιτική και την ιδεολογία. Τα ευρήματα είναι σε κάποια σημεία αντιφατικά, αλλά τελικά συνθέτουν το γενικό προφίλ του μέσου πολίτη.
Έτσι για παράδειγμα, γράφει ο Πέτρος Ιωαννίδης, ενώ η ανταγωνιστικότητα συγκεντρώνει 71,9% θετικές γνώμες και η Οικονομία της Αγοράς 55,9%, οι ιδιωτικοποιήσεις λαμβάνουν μόνο 36,4%, ο νεοφιλελευθερισμός 30,7% και ο καπιταλισμός 24,1%.
Όσον αφορά στα αμιγώς πολιτικά, το Κέντρο συγκεντρώνει 61,8%, η Αριστερά 39,4%, η Δεξιά 25,7%, η Ριζοσπαστική Αριστερά 20,3% και η Ακροδεξιά 4,2%, ενώ ο Σοσιαλισμός 59,1%, η Σοσιαλδημοκρατία 52,1%, ο Φιλελευθερισμός 46,2%, ο Καπιταλισμός 24,1% και ο Κομμουνισμός 19,2%. Στην κορυφή αυτής της λίστας βρίσκονται η Οικολογία με 82,4%, η Ανταγωνιστικότητα με 71,9% και τα Κοινωνικά Κινήματα με 63,3%, ενώ στην «ουρά» η Ακροδεξιά με 4,2%, ο Λαϊκισμός με 8,5% και ο Εθνικισμός με 17,9%.
Την Κεντροαριστερά/Αριστερά εμπιστεύονται οι περισσότεροι για να προωθήσει τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων (42,8% ΚΑ – 17,7% ΚΔ), το δίκαιο συνταξιοδοτικό σύστημα (37,9% ΚΑ – 20% ΚΔ), τη φορολογική δικαιοσύνη (35,3% ΚΑ – 19,8% ΚΔ), την αποτελεσματικότητα του Δημοσίου Τομέα (32,4% ΚΑ – 26,9% ΚΔ) και τη μείωση του δημόσιου χρέους (28,6% ΚΑ – 26,6% ΚΔ), ενώ την Κεντροδεξιά/Δεξιά εμπιστεύονται οι περισσότεροι την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων (36,8% ΚΔ – 22,1% ΚΑ) και τη στήριξη των νέων επιχειρήσεων (31% ΚΔ – 29,3% ΚΑ).
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται άλλωστε και από τα αποτελέσματα των εκλογών του 2019 όπου έχουμε πλειοψηφία των μη δεξιών κομμάτων όπως είχε σημειώσει ο Γεράσιμος Μοσχονάς στην ημερίδα της aboutpeople «ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ: Ανταγωνισμός, Φυσιογνωμία, Προοπτικές» τον Απρίλιο του 2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλες τις ερωτήσεις, τουλάχιστον 3 στους 10 ερωτώμενους δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται ούτε την Κεντροαριστερά/Αριστερά, ούτε και την Κεντροδεξιά/Δεξιά.
Άλλα ενδιαφέροντα σημεία της έρευνας που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, είναι τα εξής:
Κράτος ή αγορά; Προς μια σοσιαλ-φιλελεύθερη οικονομία
Το 52,7% θεωρεί καλύτερο ένα οικονομικό σύστημα που στηρίζεται περισσότερο στην ελεύθερη αγορά, ενώ το 33,3% είναι υπέρ ενός συστήματος που στηρίζεται περισσότερο στον κεντρικό σχεδιασμό.
Προς επίρρωση του παραπάνω είναι και το «αίτημα» του 78,9% των ερωτώμενων για μείωση φόρων με στόχο να αναπτυχθούν οι επιχειρήσεις για να κάνουν προσλήψεις και να μειωθεί η ανεργία σε αντίθεση με το 15,4% που θέλει να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα με στόχο να βελτιωθούν οι δημόσιες υπηρεσίες και το κοινωνικό κράτος και να μειωθούν οι ανισότητες, ενώ το 43,7% πιστεύει ότι η φορολογία πρέπει να είναι χαμηλή έστω και αν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα και το 38,4% ότι πρέπει να υπάρχει υψηλή φορολογία για να έχουμε ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας για όλους.
Την ίδια στιγμή όμως το 44,8% εκτιμά ότι το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά και επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ασύδοτος, ενώ το 41% πιστεύει ότι το κράτος υπερβαίνει υπερβολικά και δεν επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας. Στην ερώτηση δε, για το τι κράτος/δημόσιο τομέα έχει ανάγκη η χώρα, το 39,6% θέλει βελτίωση του χωρίς να μεγαλώσει ή να μικρύνει, το 33,6% προτιμά να μικρύνει και το 19,6% να μεγαλώσει.
Βασικά αγαθά και υπηρεσίες: Κυρίως αρμοδιότητα του Δημοσίου
Κατά κύριο λόγο αρμοδιότητα του Δημοσίου θα πρέπει να είναι η Παιδεία (90,2%), η Υγεία (87,8%), οι συντάξεις (86,1%), η ύδρευση (84,2%), η ενέργεια (69,5%), οι μεταφορές (69,2%) και το τραπεζικό σύστημα (51,6%). Σε αυτή την ερώτηση το κλειδί είναι η λέξη «κυρίως» και οι απαντήσεις των πολιτών μας δείχνουν ότι αν και είναι υπέρ της οικονομίας της αγοράς, θεωρούν ότι σειρά -κυρίως βασικών- αγαθών και υπηρεσιών θα πρέπει να έχουν και την κρατική αιγίδα. Το ότι η λέξη «κυρίως» είναι το κλειδί φαίνεται και από το ότι όσον αφορά στην Παιδεία, το 49,2% συμφωνεί με την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, ενώ το 46,7% διαφωνεί.
Ισχυρή αντι-νεοφιλελεύθερη προσέγγιση στη θεωρία…
Το 71,1% προτιμά να ενισχυθεί στο μέλλον η συνεργασία των πολιτών, η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη, ενώ το 24% θέλει ενίσχυση της ατομικής προσπάθειας, της αυτονομίας των πολιτών και της μείωσης της εξάρτησής τους από το κράτος.
Παράλληλα, το 53,3% πιστεύει ότι η ελευθερία του ατόμου προϋποθέτει απελευθέρωση από την φτώχεια, ισχυρή κοινωνική προστασία και ένα κράτος που να περιορίζει τον ρόλο των αγορών, ενώ το 35,6% θεωρεί ότι η ελευθερία του ανθρώπου προϋποθέτει ελεύθερες αγορές, ιδιωτική πρωτοβουλία και ένα κράτος που να επεμβαίνει ελάχιστα στην οικονομία.
Σημαντικό επίσης το ότι το 62,5% θεωρεί ότι οι οικονομικές ανισότητες δεν συνδέονται με τη βαθύτερη φύση του ανθρώπου, αλλά με το οικονομικό και το πολιτικό σύστημα το οποίο τις προκαλεί, με το 28,5% να εκτιμά ότι οι οικονομικές ανισότητες είναι φυσικές γιατί ανταποκρίνονται στην ανθρώπινη φύση. Τέλος, και στο θέμα της εργασίας παρατηρούμε ότι το 62,7% πιστεύει πως οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης κάνουν κακό στην οικονομία γιατί δημιουργούν ανασφάλεια στους εργαζόμενους με αποτέλεσμα να καταναλώνουν λιγότερο.
…Μεικτή προσέγγιση στην πράξη
Ενώ το πρόσημο στις παραπάνω «θεωρητικές» ερωτήσεις είναι σαφώς αντι-νεοφιλελεύθερο, όταν οι ερωτώμενοι καλούνται να απαντήσουν επί συγκεκριμένων πρακτικών ζητημάτων, η εικόνα θολώνει.
Ενδεικτικά βλέπουμε ότι το 88,5% θεωρεί ότι το φορολογικό βάρος στην Ελλάδα το σηκώνουν κυρίως οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι, το 83,7% ότι «είναι ωραία τα λόγια περί ισότητας αλλά οι άνθρωποι που προσπαθούν περισσότερο πρέπει να ανταμείβονται και περισσότερο», το 83,2% ζητά να αυξηθούν οι φόροι στους πλούσιους για να ενισχυθούν οι πιο αδύναμοι, το 63,4% δεν πιστεύει ότι είναι σωστό να πληρώνει η μεσαία τάξη τα επιδόματα αλληλεγγύης στους φτωχούς.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ενώ για το 61,8% το κράτος πρέπει να αυξήσει τη διάρκεια και το ποσό των επιδομάτων ανεργίας, το 50,6% απαντά ότι όταν το κράτος δίνει πολλά επιδόματα, μαθαίνει τους πολίτες να μην προσπαθούν καθώς και το 45,1% υποστηρίζει ότι οι άνεργοι θα μπορούσαν να βρουν δουλειά εάν το επιθυμούσαν πραγματικά. Παρατηρούμε δηλαδή ότι ενώ οι απαντήσεις των ερωτώμενων στη θεωρία είναι πολύ καθαρές, όταν απαντάνε για απτά ζητήματα, οι θέσεις τους είναι αρκετά μεικτές και αντιφατικές.
Αίτημα για πιο αποτελεσματικό Δημόσιο – Προνομιούχοι οι δημόσιοι υπάλληλοι
Οι 3 στους 4 ερωτώμενους πιστεύουν ότι ο δημόσιος τομέας μπορεί να γίνει αποτελεσματικός, ενώ το 21,9% θεωρεί ότι από τη φύση του δεν μπορεί να γίνει ποτέ.
Παράλληλα το 63,4% δηλώνει ότι πιθανή κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων θα βοηθήσει να βελτιωθεί η ποιότητα υπηρεσιών του Δημοσίου και το 66,2% θεωρεί τους δημοσίους υπαλλήλους προνομιούχους γιατί έχουν ασφάλεια εργασίας και λαμβάνουν υψηλούς μισθούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μόνοι που διαφωνούν με τα παραπάνω είναι οι ίδιοι οι δημόσιοι υπάλληλοι.
Οι νέοι και οι νέες, οι μεγάλοι χαμένοι της οικονομικής κρίσης
Οι νέες και οι νέοι με 60,1%, οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα με 48,7%, οι συνταξιούχοι με 46,4%, οι μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες με 40,3% είναι οι πιο χαμένες ομάδες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων. Ακολουθούν οι άνεργοι με 22,9%, οι μισθωτοί του δημοσίου τομέα με 17,3%, οι ελεύθεροι επαγγελματίες (δικηγόροι, γιατροί, υδραυλικοί κλπ) με 12,9%, οι αγρότες με 11,7% και οι μεγάλοι επιχειρηματίες με 3,3%.
Ελλάδα, μια άδικη χώρα
Το 68,3% των ερωτώμενων θεωρεί ότι σήμερα στην Ελλάδα οι αδικίες αυξάνονται, με το 22,2% να υποστηρίζει ότι παραμένουν σταθερές και το 6,5% ότι μειώνονται ενώ η μεγάλη πλειοψηφία πιστεύει ότι η Ελλάδα είναι πιο άδικη χώρα σε σχέση με άλλες.
Την πρώτη πεντάδα με τις μεγαλύτερες αδικίες συμπληρώνουν:
1) το ότι υπάρχουν εργαζόμενοι με μισθούς που δεν επιτρέπουν στους ίδιους και στην οικογένεια τους να ζουν αξιοπρεπώς (41,3%),
2) Το ότι δεν υπάρχει αξιοκρατία (36,4%),
3) Το ότι αυτοί που συνδέονται με κυβερνητικά κόμματα τα καταφέρνουν καλύτερα από τους υπόλοιπους (30,2%)
4) το ότι μετανάστες παίρνουν επιδόματα από το κράτος ενώ φτωχοί Έλληνες τα στερούνται (30,1%),
5) Η φορολογία, το ότι κάποιοι πληρώνουν φόρους και κάποιοι ελάχιστα ή καθόλου (29,8%) και το ότι οι νέοι δεν βρίσκουν δουλειά (29,8%). Ακολουθεί το ότι οι συνταξιούχοι παίρνουν μισθούς πείνας (27,9%) και το ότι στο Δημόσιο οι υπάλληλοι που δουλεύουν πολύ και εκείνοι που δουλεύουν λίγο πληρώνονται το ίδιο.
Κατεβάστε ολόκληρη την έρευνα (πίνακες).
Δείτε 7 + 2 διαδραστικά γραφήματα από την έρευνα του Eteron για την οικονομία.