ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Την Πρωτομαγιά του 1944 πραγματοποιήθηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής η μεγαλύτερη ομαδική εκτέλεση κρατουμένων στην Ελλάδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αφορμή την εκτέλεση των 200 μπορούμε να σημειώσουμε κάποια σημαντικά ζητήματα.
Η μεγάλη πλειοψηφία των εκτελεσμένων ήταν κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941) οι οποίοι παραδόθηκαν από τις ελληνικές αρχές (τοπικούς διοικητές της χωροφυλακής και νομάρχες) στους Γερμανούς εισβολείς, πριν σχηματιστεί η πρώτη ελληνική κυβέρνηση συνεργατών.
Το ελληνικό κράτος παρέδωσε στον ξένο στρατό κατοχής τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη, το σύνολο της ηγεσίας του (σχεδόν όλα τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου και της Κεντρικής Επιτροπής) και περίπου 2.000 στελέχη και μέλη του, εξασφαλίζοντας στους κατακτητές μια δεξαμενή μελλοντικών θυμάτων. Με άλλα λόγια, το ελληνικό κράτος αναγνώριζε ως σημαντικότερο εχθρό τον εσωτερικό πολιτικό αντίπαλο από τον ξένο εισβολέα. Όσοι και όσες λοιπόν εντοπίζουν τις απαρχές του ελληνικού εμφυλίου στη βία του ΕΛΑΣ κατά το δεύτερο μισό του 1943, υιοθετώντας, άθελά τους, την προπαγανδιστική ρητορική του δοσίλογου πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη, ίσως θα έπρεπε να κοιτάξουν πιο πίσω στο χρόνο, στην αρχή της κατοχικής περιόδου και στην παράδοση των Ελλήνων κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων στους Γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές κατακτητές.
Η εκτέλεση των 200 την Πρωτομαγιά του 1944 ήταν μέρος των αντιποίνων που έγιναν για τον φόνο του υποστράτηγου Φραντς Κρεχ και τριών ατόμων της συνοδείας του από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, λίγο έξω από τους Μολάους Λακωνίας στις 27 Απριλίου 1944. Δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό ότι πριν την εκτέλεση των 200, εκτελέστηκαν άλλοι 100 κομμουνιστές από «τα ελληνικά εθελοντικά σώματα [Τάγματα Ασφαλείας] ιδία πρωτοβουλεία», με διαταγή του συνταγματάρχη Διονύσιου Παπαδόγκωνα, επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο. Συνεπώς σε αντίποινα για την δολοφονία του Κρεχ, εκτελέστηκαν τουλάχιστον 300 άτομα.
Για πολιτικούς λόγους, το τεράστιο κόστος που πλήρωσε ο ελληνικός λαός από τη δράση των κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους, δεν έτυχε συστηματικής μελέτης για δεκαετίες μετά τα γεγονότα. Αυτό είχε επιπτώσεις πάνω στις διαθέσιμες πηγές. Πολλά αρχεία έχουν καταστραφεί και άλλα παραμένουν κλειστά στην έρευνα. Συνεπώς υπάρχουν ακόμη και σήμερα ομαδικές εκτελέσεις οι οποίες δεν έχουν ταυτοποιηθεί πλήρως. Για την συγκεκριμένη εκτέλεση, η έρευνα γίνεται δυσκολότερη δεδομένου ότι τις πρώτες δύο εβδομάδες του Μαΐου του 1944 πραγματοποιήθηκαν απανωτές ομαδικές εκτελέσεις (1, 2, 3, 10 και 13 Μαΐου) στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής και αλλού. Η μεγάλη πλειοψηφία των συνολικά περίπου 400 εκτελεσμένων αντλήθηκε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου. Συνεπώς, κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν δύο ανοικτά ζητήματα: α) να δώσουμε οριστική απάντηση στο ερώτημα πόσοι ήταν οι εκτελεσμένοι της Πρωτομαγιάς του 1944, καθώς από διάφορες πηγές, κυρίως ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, προκύπτει μεγαλύτερος αριθμός εκτελεσμένων (215 με 220) και β) να οριστικοποιήσουμε την ταυτοποίηση των προσώπων, καθώς για κάποια από αυτά υπάρχουν ερωτηματικά αναφορικά με το σε ποια από τις πολλές εκτελέσεις του Μαΐου έχασαν τη ζωή τους. Από την έρευνά μου, η οποία είναι σε προχωρημένο στάδιο αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί, προκύπτει ότι από τους εκτελεσμένους της Πρωτομαγιάς στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, οι 156 ήταν κομμουνιστές προπολεμικοί κρατούμενοι από το στρατόπεδο συγκέντρωσης κομμουνιστών Ακροναυπλίας και εξόριστοι από την Ανάφη και οι υπόλοιποι μέλη του ΕΑΜ που συνέλαβαν οι ελληνικές αρχές ασφαλείας τον τελευταίο χρόνο της κατοχής και τα παρέδωσαν στους Γερμανούς προς εκτέλεση.
Στη φωτογραφία κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι στην Ακροναυπλία στις 11 Ιουλίου 1937. Στο κέντρο διακρίνεται ο Ναπολέοντας Σουκατζίδης, ο πλέον γνωστός από τους εκτελεσμένους της Πρωτομαγιάς, Φωτογραφικό Αρχείο ΚΚΕ.