NewsEdit Η αποανάπτυξη είναι πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό κίνημα το οποίο βασίζεται σε ιδέες που απορρέουν από τα Οικολογικά Οικονομικά, την Πολιτική Οικολογία, τον Αντικαταναλωτισμό και τον Αντικαπιταλισμό.
Οι υπέρμαχοι της αποανάπτυξης (θεωρητικοί και ακτιβιστές) υποστηρίζουν πως η συρρίκνωση της παραγωγής και της κατανάλωσης μπορεί να αυξήσει την ευημερία των ανθρώπων, βοηθώντας παράλληλα στην εδραίωση βιώσιμων συνθηκών διαβίωσης και στην περιβαλλοντική ισορροπία στον πλανήτη. Η αποανάπτυξη αποτελεί ένα παγκόσμιο κίνημα καθώς και ένα, σχετικά νέο, ακαδημαϊκό ερευνητικό πεδίο.
Διακρίνουμε τρία βασικά χαρακτηριστικά για μια αποαναπτυξιακή οπτική της κοινωνίας, όπου οι οικονομικές δραστηριότητες θα πρέπει να:
- Οριοθετούνται από τα περιβαλλοντικά όρια σε πλανητικό και τοπικό επίπεδο.
- Προωθούν τη δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην ευημερία για όλους στο χρόνο (διαγενεακά) και στο χώρο (παγκόσμια).
- Χαρακτηρίζονται από μια διασπορά ισχύος με συμμετοχή και έλεγχο των πολιτών.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι «ο ορίζοντας των εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης και αποανάπτυξης είναι η επίτευξη της πολιτικής και υλικής αυτονομίας, δηλαδή η σταδιακή απομάκρυνση από το κράτος και την καπιταλιστική αγορά, ως μορφές κοινωνικής οργάνωσης και ως κυρίαρχους θεσμούς και η αντικατάστασή τους από ριζοσπαστικά δημοκρατικές εναλλακτικές».
Η μετάφραση του όρου degrowth στα ελληνικά έγινε με δύο λέξεις, είτε απομεγέθυνση είτε αποανάπτυξη.
Από τη μία, η χρήση του όρου απομεγέθυνση υπήρξε έντονη. Η μετάφραση αυτή βασίστηκε στην κυριολεκτική μετάφραση της αντίστοιχης αγγλικής ορολογίας (de-growth = από-μεγέθυνση) στα ελληνικά. Μια ενδεχόμενη μείωση του ΑΕΠ οδηγεί όντως σε απομεγέθυνση, αλλά ο όρος αποανάπτυξη θέλει να πει κάτι περισσότερο από αυτό. Η αποανάπτυξη θέλει να κοντράρει το κεντρικό φαντασιακό, που στα Ελληνικά είναι αυτό της ανάπτυξης, και όχι της μεγέθυνσης, που παραμένει ένας τεχνικός όρος με πολύ περιορισμένη χρήση.
Από την άλλη πλευρά, προτάθηκε η μετάφραση του όρου ως αποανάπτυξη. Η κίνηση αυτή βασίστηκε στο σκοπό του αντίστοιχου γαλλικού όρου, που σύμφωνα με τον Λατούς, “δεν είναι μια ιδέα συμμετρική προς την ανάπτυξη”, αλλά είναι “κάτι σαν τον α‐θεϊσμό, διότι ουσιαστικά αποανάπτυξη σημαίνει εγκατάλειψη μιας θρησκείας, της θρησκείας της οικονομίας, της ανάπτυξης, της προόδου και της εξέλιξης”. Η αποανάπτυξη είναι ένα σλόγκαν, μια “λέξη βόμβα” (missile word) που “σκοπός της είναι να πυροδοτήσει μια συζήτηση σχετικά με την διάγνωση και την πρόγνωση της κοινωνίας μας”. Επίσης η χρήση του όρου αποανάπτυξη βασίζεται στις κριτικές στην ανάπτυξη και την πρόοδο, που στην ελληνόφωνη βιβλιογραφία είχε συμπυκνωθεί στο παρακάτω απόσπασμα του Κορνήλιου Καστοριάδη:
“Στη χώρα απ’ όπου προέρχομαι, η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του Σύμπαντος. Όμως, εξακολουθούσαν, και στα γηρατειά ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πέθαιναν, έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους, αλλά ίσως και για τη γη την ίδια. Ήξεραν ότι, οποιαδήποτε “ισχύ” κι αν είχαν, η ισχύς αυτή δεν είχε ευεργητικά αποτελέσματα αν αυτοί δεν υπάκουαν στις εποχές, αν δεν πρόσεχαν τους ανέμους και δεν σέβονταν την ευμετάβολη Μεσόγειο, αν δεν έκοβαν τα δέντρα την ώρα που έπρεπε και δεν άφηναν το μούστο τον καιρό που χρειαζόταν για να βράσει. Δεν σκέφτονταν με όρους απειρότητας – ίσως να μην καταλάβαιναν και την έννοια της λέξης· όμως δρούσαν, ζούσαν και πέθαιναν σε ένα χρόνο αληθινά χωρίς τέλος. Προφανώς η χώρα δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί.”
Η συμβολή του Κορνήλιου Καστοριάδη στην υποστήριξη της ιδέας της αποανάπτυξης μέσα από την προτροπή για παραμερισμό της παραγωγής και κατανάλωσης από το επίκεντρο της σύγχρονης ζωής, συνοψίζεται στη φράση του :
«Δεν είναι μόνο η αμετάκλητη κατασπατάληση του περιβάλλοντος και αναντικατάστατων πόρων. Είναι επίσης η ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων που μεταμορφώνονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά κτήνη, σε εξαχρειωμένους ζάπερς»
Τα τελευταία χρόνια, έχει επικρατήσει η χρήση του όρου αποανάπτυξη έναντι του όρου απομεγέθυνση όπως φανερώνουν οι σχετικοί τίτλοι που έχουν εκδοθεί και τα σχετικά λήμματα στο διαδίκτυοο
Κατά καιρούς έχουν γίνει διάφορες απόπειρες ορισμού της αποανάπτυξης. Παρόλα αυτά, “η αποανάπτυξη δεν αρκείται σε έναν ενιαίο ορισμό. Όπως η ελευθερία ή η δικαιοσύνη, η αποανάπτυξη εκφράζει μια προσδοκία η οποία δεν μπορεί να προσδιοριστεί με μια απλή πρόταση”. Παρόλα αυτά, κατόπιν θα παρατεθούν δύο ορισμοί προς διευκόλυνση της κατανόησης του όρου της αποανάπτυξης.
Αρχικά, παρατίθεται ο ορισμός της ακαδημαϊκής ένωσης Έρευνα & Αποανάπτυξη (Research & Degrowth):
“Η βιώσιμη αποανάπτυξη είναι η συρρίκνωση της παραγωγής και κατανάλωσης που αυξάνει την ανθρώπινη ευημερία και ενισχύει τις οικολογικές συνθήκες και την ισότητα στον πλανήτη. Απευθύνει έκκληση για ένα μέλλον όπου οι κοινωνίες θα ζουν μέσα στις οικολογικές τους δυνατότητες, με ανοικτές, τοπικοποιημένες οικονομίες και πιο ισομερώς κατανεμημένους πόρους, μέσα από νέες μορφές δημοκρατικών θεσμών. Τέτοιες κοινωνίες δεν θα χρειάζεται πλέον να “αναπτύσσονται ή να πεθαίνουν”. Η υλική συσσώρευση δεν θα κατέχει προνομιακή θέση στο πολιτιστικό φαντασιακό του πληθυσμού. Η έμφαση στην αποδοτικότητα θα αντικατασταθεί από μια έμφαση στην επάρκεια, ενώ η καινοτομία δεν θα επικεντρώνεται πλέον στην τεχνολογία για χάρη της τεχνολογίας, αλλά σε νέες κοινωνικές και τεχνικές πρακτικές που θα μας επιτρέψουν να ζούμε λιτά και συμβιωτικά. Η αποανάπτυξη δεν αμφισβητεί μόνο τη κεντρικότητα της αύξησης του ΑΕΠ ως πρωταρχικού στόχου πολιτικής, αλλά προτείνει ένα πλαίσιο για τη μετάβαση σε ένα μικρότερο και περισσότερο βιώσιμο επίπεδο συστήματος που θα αφήσει χώρο για την ανθρώπινη συνεργασία και τα οικοσυστήματα.”
Κατόπιν, παρατίθεται ο ορισμός από την πλατφόρμα degrowth.info:
“Με το “αποανάπτυξη”, εννοούμε μια μορφή της κοινωνίας και της οικονομίας που στοχεύει στην ευημερία όλων και διατηρεί τη φυσική βάση για τη ζωή. Για να επιτύχουμε την αποανάπτυξη, χρειαζόμαστε ένα θεμελιώδη μετασχηματισμό των ζωών μας και εκτεταμένη πολιτισμική αλλαγή. Το κυρίαρχο οικονομικό και κοινωνικό παράδειγμα είναι αυτό του “πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο μακριά”. Είναι χτισμένο πάνω και παρακινεί τον ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό προκαλεί επιτάχυνση, στρες και αποκλεισμό. Η οικονομία μας καταστρέφει τη φυσική βάση της ζωής. Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι κοινές αξίες της κοινωνίας της αποανάπτυξης θα πρέπει να είναι η φροντίδα, η αλληλεγγύη και η συνεργασία. Η ανθρωπότητα πρέπει να εκλάβει τον εαυτό της ως μέρος του πλανητικού οικολογικού συστήματος. Μόνο με αυτό το τρόπο, μια αυτοπροσδιοριζόμενη ζωή με αξιοπρέπεια για όλους και όλες μπορείς να γίνει δυνατή.”
Ανακεφαλαιωτικά, η αποανάπτυξη μπορεί να μην αρκείται σε έναν μοναδικό ορισμό. Παρόλα αυτά, παρατηρούμε ότι οι ορισμοί που υπάρχουν μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους υφολογικά, αλλά η ουσία του περιεχομένου τους παραμένει βασικά η ίδια.
Η Ιστορία της αποανάπτυξης
Η αποανάπτυξη («décroissance» στα γαλλικά) ξεκίνησε στις αρχές του 21ου αιώνα σαν μια πρωτοβουλία για την εθελοντική συρρίκνωση της παραγωγής και της κατανάλωσης με στόχο την κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα. Γρήγορα έγινε ένα σύνθημα ενάντια στην οικονομική ανάπτυξη και εξελίχθηκε σε ένα κοινωνικό κίνημα. Ο όρος επίσης εισχώρησε σε ακαδημαϊκά έντυπα και τουλάχιστον πέντε ειδικά τεύχη έχουν αφιερωθεί στο θέμα τα τελευταία τέσσερα χρόνια (Fournier 2008,Kallis et al. 2010, Victor 2010, Kallis et al 2013, Cattaneo et al. 2012, Sekulova et al 2013, Saed 2012). Η αποανάπτυξη έχει επίσης αναφερθεί και αναλυθεί από Γάλλους και Ιταλούς πολιτικούς και πολλές γνωστές εφημερίδες όπως οι Le Monde, Le Monde Diplomatique, El Pais, the Wall Street Journal και Financial Times. Μέσα στην σύντομη ζωή της η αποανάπτυξη έχει υποστεί αποκλίνουσες και συχνά απλουστευτικές ερμηνείες.
Σε αντίθεση με τη βιώσιμη ανάπτυξη η οποία βασίζεται σε μια λανθασμένη συναίνεση, η αποανάπτυξη δεν φιλοδοξεί να υιοθετηθεί ως κοινός στόχος από τον ΟΟΣΑ ή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ιδέα της «κοινωνικά βιώσιμης αποανάπτυξης», ή απλά αποανάπτυξης, γεννήθηκε σαν μια πρόταση για ριζική αλλαγή. Το σύγχρονο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού έχει δημιουργήσει μια μεταπολιτική κατάσταση, δηλαδή έχει επικρατήσει ένας πολιτικός σχηματισμός ο οποίος αποκλείει την πολιτική σκέψη και αποτρέπει την πολιτικοποίηση συγκεκριμένων αιτημάτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η αποανάπτυξη είναι μια προσπάθεια για την επαναπολιτικοποίηση της συζήτησης σχετικά με τον αναγκαίο κοινωνικό-οικολογικό μετασχηματισμό. Επιβεβαιώνει την απόκλιση της από τις επικρατούσες αναπαραστάσεις του σύγχρονου κόσμου και αναζητά εναλλακτικές λύσεις. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αποανάπτυξη αποτελεί κριτική στην παρούσα ηγεμονία της ανάπτυξης . Οι πρώτες κριτικές για τη δυτική αντίληψη περί ανάπτυξης (παγκόσμια ομοιόμορφη ανάπτυξη) ξεκίνησε από συγγραφείς όπως οι Arturo Escobar και Wolfgang Sachs, μεταξύ άλλων, τη δεκαετία του 1980. Η αποανάπτυξη επίσης αντιπαρατίθεται με τις ιδέες της «πράσινης ανάπτυξης» ή «πράσινης οικονομίας» και τις σχετικές πεποιθήσεις ότι η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί τον πλέον επιθυμητό δρόμο ανεξάρτητα πολιτικής και ιδεολογίας.
Η αποανάπτυξη αντιπαρατίθεται με τα κυρίαρχα πρότυπα (paradigms) στις κοινωνικές επιστήμες, όπως για παράδειγμα την νεοκλασική οικονομική θεωρία καθώς και την Κεϋνσιανή οικονομική θεωρία, αλλά δεν αποτελεί η ίδια πρότυπο με την έννοια «οικουμενικά αποδεκτών επιστημονικών επιτευγμάτων τα οποία για μια περίοδο παρέχουν υποδείγματα προβλημάτων και λύσεων για μια κοινότητα ερευνητών». Στην οικονομική επιστήμη αναδύεται ένα καινούργιο πεδίο οικολογικών μακροοικονομικών χωρίς ανάπτυξη, βασισμένο στην «οικονομία σταθερής κατάστασης» του Herman Daly, το οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα νέο οικονομικό πρότυπο. Ωστόσο ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς.
Ορισμένοι αναφέρονται στην αποανάπτυξη ως ιδεολογία, δηλαδή ένα «σύστημα ιδεών και αξιών». Αυτή η οπτική είναι υπερβολικά απλοϊκή ή τουλάχιστον πρόωρη για να μπορέσει να εξηγήσει την ετερογένεια των θεωρητικών πηγών και στρατηγικών της. Η αποανάπτυξη δεν είναι απλά μια οικονομική έννοια. Θα δείξουμε ότι είναι ένα πλαίσιο που αποτελείται από ποικίλους προβληματισμούς, στόχους, στρατηγικές και δράσεις. Ως αποτέλεσμα, η αποανάπτυξη έχει μετατραπεί σε ένα σημείο σύγκλισης στο οποίο συναντιούνται ρεύματα κριτικών ιδεών και πολιτικής δράσης
Πηγή: Wikipedia