NewsEdit Ο Ιμάνουελ Βαλερστάιν, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα, ο. Πολυγραφότατος και ευρυμαθής, υπήρξε από τους σημαντικότερους αναλυτές του παγκόσμιου συστήματος και της γεωπολιτικής.
Σε συνέντευξή του στην Εφημερίδα των Συντακτών το 2014 προέβλεπε ότι η δομική κρίση του καπιταλισμού θα διαρκούσε για κάμποσες ακόμα δεκαετίες, προκαλώντας «χαοτικές αβεβαιότητες». Την ίδια ώρα και σε αντίθεση με τον κυρίαρχο φαταλισμό, υπογράμμιζε ότι η δράση των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων είναι καθοριστική, «γιατί τίποτα δεν είναι προκαθορισμένο».
Λίγο μετά τη συνέντευξη αυτή ο Αμερικανός κοινωνιολόγος έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και σύντομο άρθρο για την Ουκρανία, «Η γεωπολιτική του ουκρανικού σχίσματος», το οποίο οι αναγνώστες μπορούν να διαβάσουν στα αγγλικά.
Η συνέντευξή του από το «μακρινό» 2014, στον Τάσο Τσακίρογλου:
• Η ταυτόχρονη οικονομική και οικολογική κρίση έχει φέρει στο προσκήνιο το αίτημα για κάποιου είδους «αποανάπτυξη». Σύμφωνα μ’ εσάς, υπάρχουν δύο εναλλακτικές: είτε ένα μη καπιταλιστικό αυταρχικό παγκόσμιο σύστημα, το οποίο θα χρησιμοποιεί τη βία αντί της «αγοράς» για να αυξήσει τη σημερινή άνιση διανομή του πλούτου, είτε μια αλλαγή των πολιτιστικών μας αξιών, προκειμένου να θεμελιώσουμε ένα πιο δημοκρατικό και εξισωτικό σύστημα. Μπορείτε να μας το εξηγήσετε;
Οι επιλογές είναι πιο περίπλοκες. Ξεκινώ με την υπόθεση ότι η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία δεν λειτουργεί πλέον προς όφελος των ίδιων των καπιταλιστών. Και, φυσικά, ποτέ δεν λειτούργησε προς όφελος των εργαζόμενων τάξεων. Ετσι, το παγκόσμιο σύστημα βρίσκεται σε δομική κρίση σ’ αυτή τη μεταβατική περίοδο για περισσότερα από σαράντα χρόνια και θα συνεχίσει να βρίσκεται για ακόμα είκοσι έως σαράντα χρόνια. Αυτή είναι μια περίοδος χαοτικών αβεβαιοτήτων. Πρόκειται για ένα σταυροδρόμι το οποίο οδηγεί σε δύο πιθανά αποτελέσματα. Το ένα είναι ένα άλλο σύστημα που δεν είναι καπιταλιστικό, αλλά έχει τα ίδια ουσιαστικά χαρακτηριστικά ενός καπιταλιστικού συστήματος, δηλαδή ιεραρχία, εκμετάλλευση και πόλωση. Το άλλο, το εναλλακτικό, είναι ένα σύστημα σχετικά δημοκρατικό και εξισωτικό, ένας τύπος συστήματος που δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα, αλλά είναι δυνατόν να υπάρξει.
• Μιλάμε για δύο «αντίπαλα» στρατόπεδα;
Ονομάζω αυτά τα δύο στρατόπεδα «το πνεύμα του Νταβός» και το «πνεύμα του Πόρτο Αλέγκρε». Το κάθε ένα από αυτά τα δύο στρατόπεδα διαιρείται με τη σειρά του ανάλογα με τις τακτικές που χρησιμοποιεί. Στο «στρατόπεδο του Νταβός», υπάρχουν αυτοί που εσείς αναφέρετε και οι οποίοι θέλουν να χρησιμοποιούν τη βία ως βάση του συστήματος. Υπάρχουν όμως και άλλοι που λένε ότι η βία από μόνη της ποτέ δεν νομιμοποιεί ένα σύστημα και άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η πειθώ, όπως προτείνεται στο μυθιστόρημα του Τζουζέπε ντι Λαμπεντούζα, όπου ο νεαρός αριστοκράτης λέει στον παππού του ότι «όλα πρέπει να αλλάξουν, για να μην αλλάξει τίποτα».
• Και τι συμβαίνει στο άλλο στρατόπεδο;
Στο στρατόπεδο του «Πόρτο Αλέγκρε» υπάρχουν εκείνοι που προτείνουν μια «οριζόντια» στρατηγική, δηλαδή την προσέγγιση πολλαπλών οργανώσεων της παγκόσμιας Αριστεράς στη βάση της ισότητας, της ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών. Παράλληλα, προτείνουν τη συγκρότηση εναλλακτικών δομών. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι όλο αυτό είναι μια ανοησία, στον βαθμό που δεν επιδιώκει την κρατική εξουσία, η οποία είναι θεμελιώδης για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας.
• Τι συμπέρασμα βγάζουμε απ’ όλα αυτά;
Υπάρχουν δύο βασικά στοιχεία σ’ αυτή την εικόνα. Πρώτον, είναι αδύνατο για οποιονδήποτε να προβλέψει το αποτέλεσμα, παρότι ο κόσμος πρέπει να συγκλίνει σε κάποιο σημείο προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Δεύτερον, η έκβαση θα είναι αποτέλεσμα άπειρων στοιχειακών δράσεων από άπειρους μικρο-πρωταγωνιστές σε μια απειρία μικρο-στιγμών. Αυτό σημαίνει πως ό,τι κάνουμε ως άτομα και ομάδες έχει νόημα και μάλιστα ουσιώδες. Το μέλλον δεν είναι προκαθορισμένο, αλλά το δημιουργούμε με τη διαρκή μας δράση.
• Η «σοσιαλδημοκρατική λύση» είναι μια ψευδαίσθηση των ημερών μας; Και ποιες είναι οι προοπτικές της Αριστεράς;
Εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια στην οποία αναφέρεσαι. Στο άμεσο παρόν, δηλαδή τις επόμενες μέρες, μήνες ή ίσως τα επόμενα τρία χρόνια, πιστεύω ότι τα κράτη μπορούν να «ελαχιστοποιήσουν τον πόνο». Αυτό περιλαμβάνει «σοσιαλδημοκρατικού τύπου» μέτρα. Αλλά αυτά δεν είναι παρά ένα καταπραϋντικό. Δεν αλλάζουν το σύστημα ούτε κερδίζουν τη μάχη για ένα νέο σύστημα. Εάν πιστεύεις ότι το κάνουν, αυταπατάσαι.
• Εχετε πει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν φτάσει στο απόγειο της μονοπολικής κυριαρχίας τους και ότι η παρακμή της αμερικανικής ισχύος είναι μη αντιστρεπτή. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της παρακμής;
Η βασική συνέπεια είναι το γεωπολιτικό χάος στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα. Υπάρχουν έξι, οκτώ, δέκα, δώδεκα πόλοι γεωπολιτικής ισχύος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένας απ’ αυτούς, αλλά δεν βρίσκονται πλέον σε θέση να επιβάλλουν τις απόψεις τους στο παγκόσμιο σύστημα.
• Πιστεύετε ότι η Κίνα, με την αυξανόμενη γεωπολιτική της δύναμη, είναι ένας δυνητικός κληρονόμος της αμερικανικής ηγεμονίας ή μάλλον οδεύουμε προς έναν «χαοτικό αγώνα μεταξύ πολλαπλών πόλων»; Και, ποιος είναι ο μελλοντικός ρόλος της Ευρώπης;
Η Κίνα είναι οπωσδήποτε ένας μείζων πόλος ισχύος, ιδιαίτερα εάν κατορθώσει να δημιουργήσει κάποιο είδος γεωπολιτικής συνομοσπονδίας με την Ιαπωνία και την Κορέα. Αλλά, σίγουρα, δεν είναι μια ηγεμονική δύναμη. Απαιτείται πολύς χρόνος, πιθανώς τουλάχιστον εκατό χρόνια, για να γίνει ηγεμονική δύναμη. Και το τωρινό σύστημα δεν θα διαρκέσει τόσο πολύ. Ετσι, η Κίνα είναι ισχυρή, αλλά λιγότερο ισχυρή απ’ ό,τι πιστεύουν πολλοί. Αυτό είναι επίσης αλήθεια και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρώπη, ή μάλλον η Δυτική Ευρώπη, είναι ακόμα ένας πόλος ισχύος.
• Εχετε κάνει την πρόβλεψη ότι στη δεκαετία που έρχεται θα γίνουμε μάρτυρες του τέλους του αμερικανικού δολαρίου ως νομίσματος τελευταίας καταφυγής. Τι θα σημάνει αυτό για τις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο κόσμο;
Θα αποτελέσει ακόμα μία έκφραση του χάους. Εισερχόμαστε σ’ έναν κόσμο πολλαπλών νομισμάτων, χωρίς κανένα αποθεματικό νόμισμα. Αυτό είναι καταστροφικό για τους καπιταλιστές, στον βαθμό που δεν θα μπορούν πλέον να γνωρίζουν εάν τα ονομαστικά τους κέρδη δεν θα εξαφανίζονται εν μέσω αλλαγών των νομισματικών ισοτιμιών. Αυτό θα λειτουργεί παραλυτικά για κάθε παραγωγική επένδυση.
Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1930, σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στην Οξφόρδη και από νεαρός ενδιαφέρθηκε για το αντι-αποικιακό κίνημα στην Ινδία, ενώ υποστήριξε και το φοιτητικό κίνημα του 1968. Πέθανε την 1η Σεπτεμβρίου 2019.
Το 1974 εκδίδει τον πρώτο τόμο του τρίτομου έργου του «The Modern World System», το οποίο και θα τον καταστήσει κύριο ανανεωτή της νεομαρξιστικής σκέψης. Στην ίδια δεκαετία, θα στρέψει, επιπλέον, το ενδιαφέρον του στη μελέτη των «αντισυστημικών» κινημάτων, όρος του οποίου η πατρότητα τού ανήκει.
Βιβλία του στα ελληνικά: «Σύγκρουση πολιτισμών;» (Θύραθεν, 2011), «Ευρωπαϊκός Οικουμενισμός» (Θύραθεν, 2010), «Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας» (Θύραθεν, 2009), «Ουτοπιστική ή αλλιώς ιστορικές επιλογές για τον 21ο αιώνα» (Κέδρος, 2007), «Η παρακμή της αμερικανικής ισχύος» (Εξάντας, 2005), «Μετά το Φιλελευθερισμό» (Ηλέκτρα, 2004) και «Ιστορικός καπιταλισμός» (Θεμέλιο, 1987).