NewsEdit Συνήθως, παρόμοιας θεματολογίας άρθρα ξεκινάνε με πορίσματα από μακροχρόνιες έρευνες της δεκαετίας του 1970, που επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα: “Πώς γίνεται “καλοί” μαθητές και υψηλοί δείκτες IQ να προκάλεσαν ζημιογόνες επιλογές ζωής και δυστυχία; Και το αντίστροφο”.
Του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου
Μιλάμε για την κλίμακα Intelligence Quotien (IQ) και την έως σήμερα αμφισβητήσιμη επιστημονικότητα και αξιοπιστία των τεστ, κυρίως από την επίδραση εξωτερικών παραγόντων όπως η χρονικότητα στις προσλαμβάνουσες των ερωτηθέντων, περιβάλλον, προπαιδεία κλπ., καθώς δεν είναι Tabula rasa το ανθρώπινο κεφάλαιο. Η ιστορία βρίσκει πηγές από τα προδικασμένα πειράματα διάκρισης του IQ μεταξύ λευκών και μαύρων στρατιωτών των ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα, που κατέληξαν σε επιστημονικό φιάσκο (βλ. επίσης J. Watson, F. Crick με παρόμοιες απόπειρες τη δεκαετία 1950).
Ο θαυμασμός για το “καλό αυτί” νεαρού μουσικού ή για την πλαστικότητα τού χορευτικού ρυθμού, τη χαρακτική απεικόνιση κ.λπ. σε κάποια ταλέντα, επιχειρήθηκε να ερμηνευτεί με τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης (Howard Gardner, frames of mind Multiple intelligences, new horizons in theory and practice, basic books, 2004).
Η μονομέρεια
Και πού οδήγησαν τα παραπάνω πορίσματα;
Ότι το IQ δεν αποτελεί το μοναδικό κριτήριο για να δομήσουμε την παιδεία, τη ζωή, τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Ο σύγχρονος πολιτισμός εμπιστεύτηκε, καλώς, τη λογικομαθηματική δεξιότητα και τη συνθετική, υπολογιστική σκέψη αλλά την πίστεψε θεολογικά, θεωρώντας ότι κάτι άλλο δεν υπάρχει, που να μπορεί να οδηγήσει στην επιτυχία (μολονότι και η στοχοθεσία της επιτυχίας είναι εξίσου προσανατολισμένη σε παραγωγικής φύσης επιτεύγματα). Έτσι, δόμησε αρχιτεκτονικά, μηχανοποίησε, κοινωνικοποίησε, εκπαίδευσε, προόδευσε τεχνολογικά αλλά ζημίωσε με υψηλό κόστος ευκαιρίας, προκάλεσε ανισότητα, σπατάλησε τους φυσικούς πόρους, έφθειρε τον αέρα που αναπνέουμε και καταρράκωσε ψυχικά τον άνθρωπο, χωρίς να δημιουργήσει ισορροπημένες αναγκαία προσωπικότητες.(WHO: Το 2014, ο αριθμός των πασχόντων από κατάθλιψη ξεπερνούσε παγκοσμίως τα 154 εκατομμύρια ενώ μετά την πανδημία και τις οικονομικές επιπτώσεις των κρίσεων η κατάθλιψη αποτελεί δεύτερη αιτία θανάτου, χωρίς να προσθέσουμε υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές). Αδιαμφισβήτητα αυξήθηκε η παγκόσμια παραγωγή (μέθοδοι Φορντισμού, Τεϋλορισμού) όμως δεν μοιράστηκε δίκαια, καθώς χρειάζεται empathy (ενσυναίσθηση) η διανομή του πλούτου για να προσδιορίσει τα όρια της απληστίας σε οικονομικό σύστημα που είναι εκ φύσεως επιθετικό ως προς τον προσανατολισμό του στην εξατομικευμένη και συμφεροντολογική επέκταση.
Τι σημασία έχουν όλα αυτά και γιατί σήμερα;
“Δεν είμαστε σκεπτόμενοι βάτραχοι, ούτε υπολογιστικές μηχανές ψυχρής καταγραφής […] πρέπει να γεννάμε σκέψεις με κόπο και συνείδηση” (Νίτσε, Χαρούμενη επιστήμη. 1882).
Επειδή η ΑΙ (Τεχνητή νοημοσύνη) καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο το βασικό μερίδιο της λογιομαθηματικής στον ακριβή και άμεσο υπερυπολογισμό, πλέον μένει “χώρος” στον άνθρωπο για τη σκέψη και την ενσυναίσθηση.
Εδώ και δεκαετίες ο προσδιορισμός “smart” αναφέρεται σε αντικείμενα και μεθόδους ενώ για υπολογισμούς και προβλέψεις έχουμε εργαλεία και στατιστικές.
Η EQ (συναισθηματική νοημοσύνη) αποτελεί ευκαιρία για ένα μετασχηματισμό διανοήματος.
Η EQ μπορεί να καλύψει συμπληρωματικά τα παραχωρημένα εδάφη της ανθρώπινης σκέψης χωρίς να υποκαταστήσει. Δεν είναι επί του παρόντος να αναλύσουμε τον όρο, που είναι εύκολο να αναζητηθεί σε εκατοντάδες άρθρα και papers, όμως ας τον προσδιορίσουμε: Ως συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται “μορφή κοινωνικής ευφυίας που περιλαμβάνει την ικανότητα εντοπισμού των αισθημάτων και συναισθημάτων των άλλων, διάκρισης μεταξύ τους και τελικής χρήσης αυτών των πληροφοριών με σκοπό την επιτυχημένη καθοδήγηση σκέψης και δράσης των εμπλεκομένων”. (P. Salovey, J. D.Mayer ) καθώς και του ατομικών συναισθημάτων.
O Daniel Goleman, “Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ”, διάχυσε τον όρο με το συγκεκριμένο best seller.
“Η απώλεια ενσυναίσθησης σημαίνει ότι ο Άλλος εξαφανίζεται” (Byung-Chul Han)
Η συναισθηματική νοημοσύνη επενεργεί σε συμπεριφορά και προσωπικότητα χωρίς να είναι μια εξειδίκευση αλλά μια επικοινωνιακή, επί της ουσίας, δεξιότητα και η επικοινωνία είναι ο “αιθέρας” της κοινωνίας σε κάθε πτυχή σχέσεων.
Πόσες φορές στο εγγύς παρελθόν αναζητήσαμε αποφάσεις με κοινωνικό όφελος με κριτήριο τα φύλα, ή το χρώμα του δέρματος και διαπιστώσαμε ότι μια Θάτσερ ή ένας Ομπάμα δεν είχαν να προσφέρουν κάτι διαφορετικό με τα παραπάνω κριτήρια. Μήπως αυτό που εντελει αναζητάμε είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Η ενσυναίσθηση, ως συνιστώσα του EQ δε σημαίνει ούτε συμπαθώ ούτε συμπάσχω αλλά μπαίνω στη θέση του άλλου.
Σε ένα κόσμο χτισμένο στη λογικομαθητική νοημοσύνη, η ΕQ βρίσκει πεδίο στην ηγεσία-καθοδήγηση (στην έρευνα #CtheFuture 3.0 του ομίλου Adecco, το πιο σημαντικό soft skill είναι η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και η ηγεσία ομάδων, ενώ έπονται οι επικοινωνιακές δεξιότητες και η κριτική σκέψη- δημοσίευση: Σεπτέμβριος 2022), στην εκπαίδευση, στην αποτελεσματικότητα των μικρών ομάδων, στην καταναλωτική συμπεριφορά (Richard Thaler, Νόμπελ Οικονομίας 2017 για τα συμπεριφορικά οικονομικά) και, μολονότι παρακινδυνευμένο ως πρόβλεψη, μπορεί να ανατρέψει και τη βία με την νοηματοδότηση που προσφέρει ακόμα και ως απάνεμο περιβάλλον της δυναμικής νήσου που λέγεται δημοκρατία ώστε να γινεί εργαλείο “ευ ζην”.
Klassens tid
Η EQ είναι ανακάλυψη και όχι εφεύρεση. Ήδη τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολιτιστικές εκφάνσεις σε αρχιτεκτονική, τέχνη, ομάδες, στη σχολική επικοινωνία αλλά σπασμωδικά και δίχως γενική στρατηγική.
Η Δανία από το 2019 διδάσκει υποχρεωτικά την ενσυναίσθηση (το μάθημα λέγεται Klassens tid) συμπεριλαμβανόμενη στους πρωτοπόρους ενός μετασχηματισμού και με κάποιους λαούς να έπονται ασθμαίνοντας, αντιγράφοντας κακέκτυπα, καθώς η κατ’ επίφαση “διδασκαλία” και η τοποθέτηση σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν εγγυάται αποτέλεσμα, μιας και έχουμε δει να ψιττακίζονται κανόνες ή να ευνουχίζονται τα αρχαία ελληνικά, η λογοτεχνία κ.ά.
Πολλοί καθηγητές μέσης εκπαίδευσης παραπονιούνται για την αδυναμία αριθμητικών πράξεων σε μαθητές σήμερα. Μήπως αυτό δεν αποτελεί μομφή στο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά είναι δείγμα μετάβασης;
Η ΕQ υπεισέρχεται συστηματικά, όχι για ευτυχία αλλά για κατανόηση, επικοινωνία και νοηματοδότηση.
* Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής.
Πρώτη δημοσίευση στο Capital.gr