Βαριά σκιά και νέες ενδείξεις αρχαιοκαπηλίας για τη Συλλογή Στερν

Νέα στοιχεία έρχονται στην επιφάνεια για τις κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής Στερν.

Τα αντικείμενα αυτά δεν έχουν ελεγχθεί με τη νόμιμη διαδικασία για το αν είναι αυθεντικά ή κίβδηλα και έχουν αποτελέσει αντικείμενο δημοσιονομικής έρευνας πολλές φορές με την «Εφ.Συν.» να έχει αποκαλύψει πολλές πτυχές της υπόθεσης.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων έχουν από την πρώτη στιγμή επιδοθεί σε ενδελεχή έρευνα προκειμένου να εξακριβωθεί η προέλευση των ειδωλίων της επίμαχης συλλογής και μάλιστα από τον Οκτώβριο έχουν κάνει σχετική αναφορά στον αρμόδιο εισαγγελέα για την περίπτωση Στερν.

Σήμερα τη σκυτάλη πήρε το NEWS 24/7 που φέρνει στο φως το τελευταίο και εξόχως ανησυχητικό εύρημα: το γυναικείο κυκλαδικό ειδώλιο με αριθμό 209 στον «κατάλογο» του Στερν που βγήκε σε δημοπρασία του οίκου Christie’s στις 5 Ιουνίου 2014. Η αρχική του τιμή ήταν 70.000 και τελικά πουλήθηκε 185.000 δολάρια. Ως προέλευση αναφερόταν «N. Koutoulakis» (Νικολά Κουτουλάκης).

Πρόκειται για την ίδια ακριβώς ένδειξη προέλευσης που είχε και η Στήλη του Επικράτη στον ίδιο οίκο δημοπρασιών, που επαναπατρίστηκε και παρουσιάστηκε από την υπουργό Πολιτισμού πριν 2 μέρες στο επιγραφικό μουσείο. Και για να γίνουμε πιο σαφείς, η ένδειξη “Ν. Κουτουλάκης” αποτελούσε ανέκαθεν καμπανάκι για αρχαιοκαπηλική προέλευση οποιουδήποτε αντικειμένου.

Τι αναφέρει η πρόεδρος του ΣΕΑ

Η Δέσποινα Κουτσούμπα αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7: “Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων έχουμε επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για να ταυτίσουμε τα ειδώλια της επονομαζόμενης Συλλογής Στερν και να καταθέσουμε τα στοιχεία στην αρμόδια Εισαγγελέα. Κάποια στοιχεία από αυτά έχουμε ήδη δώσει και στη δημοσιότητα. Με έκπληξη ακούσαμε την Υπουργό να παρουσιάζει την επιτύμβια στήλη του Επικράτη, που διεκδίκησε η αρμόδια Υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ και κατάφερε να επαναπατρίσει, με βασικό επιχείρημα τις φωτογραφίες από το αρχείο Μπεκίνα. Δεν απάντησε όμως η Υπουργός για ποιο λόγο δεν αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο το ειδώλιο αρ.29 του Στερν, για το οποίο στο αρχείο Μπεκίνα δεν βρέθηκαν μόνο οι φωτογραφίες, αλλά ακόμη και το τιμολόγιο πώλησής του!”.

Πράγματι, η Υπουργός απάντησε σχεδόν απαξιωτικά στην ερώτηση του NEWS 24/7 που αφορούσε την πρόσφατη αποκαλυπτική έρευνα του δημοσιογράφου Νικόλα Ζηργάνου και τις πρότερες αποκαλύψεις του αρχαιολόγου Χρήστου Τσιρογιάννη που αποδεικνύουν ότι ένα ειδώλιο της συλλογής Λέοναρντ Στερν (το υπ. αριθμόν 29) βρίσκεται στο αρχείο του Τζιανφράνκο Μπεκίνα, του ίδιου δηλαδή αρχαιοκάπηλου το αρχείο του οποίου αποτέλεσε επιχείρημα για τον επαναπατρισμό της Στήλης του Επικράτη. Ρωτήσαμε συγκεκριμένα “Τι προτίθεται λοιπόν να κάνει το ΥΠΠΟΑ; Θα διεκδικήσει και την κατοχή του ειδωλίου αυτού” (θυμίζουμε πως η κυριότητα ανήκει στην Ελλάδα, ενώ η κατοχή στο Ινστιτούτο του Ντέλαγουέρ στο οποίο ο Λέοναρντ Στερν δώρισε την “άγνωστη” συλλογή του).

“Αυτό που δεν ανέφερε η Υπουργός”, συνεχίζει η Δ. Κουτσούμπα, “στην παρουσίαση του επαναπατρισμού είναι ότι η στήλη του Επικράτη βγήκε σε δημοπρασία από τον οίκο Christie’s με την ένδειξη “Provenance: with N. Koutoulakis, Paris, 1980”. Παρουσίαζαν δηλαδή ως «προέλευση» τον Νικολά Κουτουλάκη. Ο Νικολά Κουτουλάκης, με καταγωγή από την Κρήτη και γκαλερί στο Παρίσι, είναι διαβόητος έμπορος αρχαιοτήτων και βασικός προμηθευτής αρχαιοτήτων από λαθρανασκαφές σε συλλέκτες και μουσεία του εξωτερικού. Μπορεί η δράση του να ξεκίνησε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωρίζουμε όμως ότι η εμπλοκή του συνεχιζόταν και πολύ μετά την υπογραφή της Σύμβασης της UNESCO του 1970, ως το θάνατό του το 1996. Φέρεται να είχε εμπλοκή στην διακίνηση της αρχαϊκής κόρης που επαναπατρίστηκε μετά από πολλές περιπέτειες από το Μουσείο Γκετί το 2007. Το 2014, επίσης, η κεφαλή Ερμή που βρήκε σε δημοπρασία από τον οίκο Bonhams με αναφερόμενη προέλευση επίσης το αρχείο του Νικολά Κουτουλάκη, επέστρεψε στην Ελλάδα ως αντικείμενο λαθρανασκαφής, αφού βρέθηκε στο αρχείο Μπεκίνα η επιστολή του λαθρανασκαφέα”.

Ποιος ήταν ο Νικολά Κουτουλάκης και πώς συνδέεται με τη Συλλογή Στερν

Ο Νικολά Κουτουλάκης περιγράφεται ως ο δαιμόνιος αρχαιοπώλης που λεηλάτησε τις Κυκλάδες και μπήκε στα γαλλικά σαλόνια. Με καταγωγή από την Κρήτη και με γκαλερί στο Παρίσι, ήταν βασικός προμηθευτής αρχαιοτήτων από λαθρανασκαφές σε συλλέκτες και μουσεία του εξωτερικού.

Χαρακτηριστικό είναι πως ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων στον κόσμο, ο Τζορτζ Ορτίζ, τον περιγράφει στον ερευνητή Ανδρέα Αποστολίδη, συγγραφέα του βιβλίου «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο Αρχαιοτήτων»: «Ο Νικολά Κουτουλάκης είχε με μια έννοια καλλιτεχνικό χάρισμα. Εκανε σκίτσα, μικρούς πίνακες. Ηταν ταλαντούχος, ευαίσθητος. Ηταν διαβολικός διότι πουλούσε τα καλύτερα των αντικειμένων και τα καλύτερα των πλαστών αντικειμένων. Και επί 15-20 χρόνια βασάνιζα τον εαυτό μου και αναρωτιόμουν αν το έκανε συνειδητά ή όχι. Και απολύτως βέβαιος δεν είμαι ακόμα. Είχε όμως εξαιρετικά αντικείμενα και ήξερε τα πάντα γι’ αυτά».

Η Δ. Κουτσούμπα συμπληρώνει: “Η ιστορικός τέχνης Pat Getz-Preziosi, που έχει δημοσιεύσει τα περισσότερα από τα αντικείμενα της Συλλογής Στερν, είχε στενή επαφή με τον Νικολά Κουτουλάκη. Μάλιστα, η ειδική στην κυκλαδική τέχνη, όπως διηγείται, είχε εξετάσει στο αρχαιοπωλείο του Ν. Κουτουλάκη, τα κυκλαδικά αντικείμενα του λεγόμενου «θησαυρού της Κέρου», αποδεδειγμένα προϊόντα λαθρανασκαφής από το μικρό νησί των Κυκλάδων. Όπως αποκάλυψε σε πρόσφατη έρευνά του ο δημοσιογράφος Νικόλας Ζηργάνος, η Getz-Preziosi είχε αλληλογραφία και με τον αρχαιοκάπηλο Μπεκίνα. Ο κ. Στερν ομολόγησε ότι η ίδια ερευνήτρια επιμελούνταν την συλλογή του και τον συμβούλευε για τις αγορές του. Οι πλούσιοι ιδιώτες συλλέκτες, άλλωστε, αποφεύγουν να έχουν απευθείας επαφές με το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων ή την διά διαφόρων τρόπων «νομιμοποίηση» αντικειμένων λαθρανασκαφών. Έχουν άλλους ανθρώπους για αυτές τις δουλειές…»

Αξίζει να σημειώσουμε πως ο Νικολά Κουτουλάκης δεν καταδικάστηκε ποτέ για αρχαιοκαπηλία. Πέθανε το 1996, πριν ξεκινήσει τα “σαφάρι” των διωκτικών αρχών κατά του διεθνούς κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας, που αποκαλύφθηκε μετά την εισβολή των ιταλικών αρχών στις αποθήκες του Free Port της Γενεύης.

Θυμίζουμε πως στις 20 Δεκεμβρίου, στο πλαίσιο παρουσίασης επαναπατρισθείσας από το Ηνωμένο Βασίλειο επιτύμβιας στήλης του 4ου αι. π.Χ., η οποία εντοπίστηκε στο αρχείο Μπεκίνα, η υπουργός Πολιτισμού ερωτήθηκε και για το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Νικόλα Ζηργάνου στην «Εφ.Συν.», η απάντησή της δεν ήταν όμως αυτή που θα ανέμενε ένας πολίτης από την υπ’ αριθμ. 1 θεσμική υπεύθυνη.