ΧΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ «Κατά έναν περίεργο τρόπο και αντίθετα με την κοινή πεποίθηση, οι φάσεις υπερθέρμανσης
του πλανήτη συνοδεύονταν πάντα από μία «άνθιση» της ζωής» – «Ενδεχομένως το ζήτημα να μην αφορά ούτε καν τον άνθρωπο ως βιολογικό ον. Σίγουρα όμως αφορά τον πολιτισμό μας όπως τον γνωρίζουμε σήμερα και κατά πόσο αυτός θα μπορούσε να επιβιώσει. Κατά την γνώμη μου δύσκολα, καθώς πλήθος των σημερινών «αυτονόητων» θα κατέρρεαν».
Τα παραπάνω μας είπε ο καθηγητής Παλαιοντολογίας του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, Δημήτρης Κωστόπουλος, σε συνέντευξη του στο AnatropiNews.
Κλιματική Κρίση
Όλοι λίγο ή πολύ γνωρίζουμε για το φαινόμενο ή τουλάχιστον το έχουμε θίξει με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Από τις καθημερινές μας συζητήσεις και ανησυχίες, μέχρι την επιστημονική μελέτη, αλλά και την διαρκή πολιτική πάλη η οποία διεξάγεται παγκόσμια πάνω στο ζήτημα, η κλιματική κρίση είναι ένα θέμα δημόσιου διαλόγου στο οποίο είμαστε όλοι εκτεθειμένοι, ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό και από αυτό του πολέμου.
Οι απόψεις και τα πρόσημα που μπορούν να έχουν αυτές, είναι φυσικά αμέτρητες. Ενημερωμένες, πολιτικοποιημένες, επιστημονικές και από την άλλη επιφανειακές, αντιεπιστημονικές, συνωμοσιολογικές, απολίτικες και όλα τα ενδιάμεσα.
Τρία πάντως είναι τα ερωτήματα τα οποία θα πρέπει να σκεφτούμε και να διερευνήσουμε ώστε ο διάλογος πάνω σε αυτό το θέμα να έχει την προοπτική να διεξαχθεί με κάποια συμπεράσματα: α) Τι γίνεται; β) Τι φταίει; γ) Τι μπορεί να γίνει;
Τα παραπάνω ερωτήματα, ενώ περιέργως πολλοί θεωρούν πως μπορούν να τα απαντήσουν με απόλυτη σιγουριά, δεν είναι απλά και μονόπλευρα. Μάλιστα οι απαντήσεις θα προκύψουν πάντα από την υποκειμενικότητα της σχέσης που έχουμε με το ζήτημα της κλιματικής κρίση, με βάση τόσο τις κοινωνικές και πολιτικές, όσο και τις οικονομικές μας βάσεις και επιρροές. Αν ψάχνετε λοιπόν αντικειμενικές απαντήσεις στα τρία παραπάνω ερωτήματα δεν θα βρείτε. Αυτό που μπορείτε να βρείτε είναι άνθρωποι οι οποίοι μπορούν να σας δώσουν εξειδικευμένες γνώσεις ώστε εσείς να καταλήξετε στα δικά σας συμπεράσματα.
Για να καταλάβουμε καλύτερα τι συμβαίνει στην εποχή που ζούμε, μια ορθή μέθοδος που μπορούμε να ακολουθήσουμε είναι η μελέτη των επιστημών που ασχολούνται με το παρελθόν. Εξάλλου αν υπάρχουν πηγές οι οποίες είναι αξιόπιστες για τα πάντα, θα είναι οι επιστήμες και οι επιστήμονες και αυτά που συνέβησαν στο παρελθόν είναι τα απτά παραδείγματα από τα οποία μπορούμε να μάθουμε τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον μας.
Με αυτή τη λογική αναζητήσαμε τη γνώμη δύο επιστημόνων από συναφή επιστημονικά πεδία: Του Μαθηματικού – Μετεωρολόγου, Δρ. Δημήτριου Μπαμπζέλη, Ε.ΔΙ.Π. του τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας στο τμήμα του Γεωλογικού του ΑΠΘ και του Γεωλόγου, Δρ. Παλαιοντολογίας, Καθηγητή Δημήτρη Κωστόπουλου του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης θίξαμε σημαντικά ερωτήματα τα οποία ίσως βοηθήσουν στο να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα όσο βοήθησαν και εμάς. Τα ερωτήματα ζητούν την εξήγηση του ιστορικού πίσω από μερικά από τα πιο σημαντικά φαινόμενα, γύρω από την κλιματική αλλαγή, με επίκεντρο την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Οι συνεντεύξεις
Οι επιλογή των δύο επιστημόνων δεν ήταν τυχαία. Οι ειδικότητες τους μας επιτρέπουν στο να λάβουμε γνώση τόσο για τα φαινόμενα της εποχής μας όσο και για εκείνα πριν από εμάς. Η Μετεωρολογία είναι η επιστήμη η οποία ασχολείται με τα καιρικά φαινόμενα και την κλιματολογική εξέλιξη του πλανήτη, ενώ η Παλαιοντολογία είναι αυτή η οποία ασχολείται με την ζωή και την οικολογική κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν από εμάς.
Οι ερωτήσεις που θέσαμε στον κύριο Μπαμπζέλη είχαν σκοπό την κατανόηση της κλιματικής κατάστασης του σήμερα αλλά και του τι προβλέπεται για την μελλοντική πορεία του πλανήτη με τα τωρινά δεδομένα.
Αναλυτικά:
Η κλιματική αλλαγή κατευθύνεται μονόδρομα στην υπερθέρμανση του πλανήτη ή υπάρχει και το σενάριο μίας εποχής των παγετώνων;
«Αυτό που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες είναι η αύξηση της θερμοκρασίας (η οποία δεν είναι ομοιόμορφη σε όλες τις περιοχές του πλανήτη). Μια νέα περίοδος παγετώνων – τουλάχιστον στην Ευρώπη, ήταν ένα σενάριο πριν από δύο δεκαετίες αλλά πλέον δεν υποστηρίζεται από την επιστημονική κοινότητα. Βέβαια με βάση κάποιες αστρονομικές παρατηρήσεις αλλά και το κλιματικό αρχείο εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων πίσω, δεν αποκλείεται μια νέα περίοδος παγετώνων αλλά αυτό θα συμβεί ίσως μετά από χιλιάδες χρόνια.»
Υπάρχουν πρωτοφανείς καιρικές συνθήκες/φαινόμενα στην εποχή μας;
«Όχι, ακραία φαινόμενα πάντα συνέβαιναν στο παρελθόν όπως συμβαίνουν και τώρα. Απλά τώρα υπάρχει καλύτερη ενημέρωση και περισσότερη πληροφορία. Ένα παράδειγμα είναι οι σίφουνες θάλασσας (Υδροστρόβιλοι) που πάντα συνέβαιναν, απλά τώρα ο καθένας μας με το κινητό του έχει τη
δυνατότητα να το καταγράψει…και να το κάνει γνωστό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης…»
Στην ερώτηση για το αν ο πλανήτης μπορεί να βρεθεί σύντομα σε μια κατάσταση που δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει το μεγαλύτερο ποσοστό των οργανισμών, ο κύριος Μπαμπζέλης υποστηρίζει πως «όχι άμεσα».
Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στον κύριο Κωστόπουλο είχαν σκοπό την κατανόηση μερικών από τις πιο ακραίες εποχές από τις οποίες έχει περάσει ο πλανήτης και η ζωή πάνω σε αυτόν αλλά και την σχέση τους με το σήμερα.
Αναλυτικά:
Είναι σωστό να θεωρούμε πως οι παγετοί στους πόλους είναι απομεινάρια της πιο πρόσφατης εποχής των παγετώνων;
«Κατά έναν απλουστευτικό τρόπο θα λέγαμε ναι. Εποχές παγετώνων έχουν εμφανιστεί πολλές φορές στην μακρόχρονη γεωλογική ιστορία της Γης, με τους επιστήμονες να καταγράφουν τουλάχιστον 5 σημαντικές. Η τελευταία παγετώδης εποχή το Τεταρτογενές, (το γνωστό και από τον κινηματογράφο Ice Age) ξεκινά πριν από 2,58 εκατομμύρια χρόνια και αναφέρεται κυρίως στην σταδιακή δημιουργία παγοκαλυμμάτων στον Β. Πόλο και την περιοδική εξάπλωση παγετώνων προς χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη. Στον Ν. Πόλο (Ανταρκτική) η δημιουργία παγοκαλυμμμάτων άρχισε ωστόσο αρκετά νωρίτερα , πριν από περίπου 35 εκατομμύρια χρόνια. Όσον αφορά το Β. Ημισφάιριο, με το οποίο συνήθως συνδέεται η λεγόμενη Εποχή των Παγετώνων, η προς χαμηλότερα γεωγραφική εξάπλωση των παγοκαλυμμάτων ακολουθεί μια περιοδικότητα (αρχικά των 40 και στην συνέχεια των 100 χιλιάδων ετών), διακοπτόμενη από μεσοπαγετώδεις περιόδους με παγκόσμιες κλιματικές συνθήκες πιο κοντά στις σημερινές. Η τελευταία παγετώδης περίοδος έληξε πριν από 12.000 έτη και η εποχή μας τοποθετείται μέσα στην μεσοπαγετώδη περίοδο που την ακολούθησε.»
Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ήταν αναπόφευκτη ακόμα και χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση;
«Οι παγετώδεις-μεσοπαγετώδεις περίοδοι για τις οποίες μιλήσαμε προηγουμένως έχουν συνήθως διάρκεια μικρότερη του ενός εκατομμυρίου ετών και εντάσσονται σε μεγαλύτερες φάσεις ψύξης της Γης, γνωστές σαν Icehouse Earth. Κατ’ αντιστοιχία η Γη διέρχεται κατά περιόδους θερμές φάσεις γνωστές ως Greenhouse Earth (θα λέγαμε στα ελληνικά φάσεις Θερμοκηπίου). Κύριοι παράγοντες εναλλαγής ανάμεσα στις δύο αυτές φάσεις είναι αφενός η χαμηλή ή υψηλή συγκέντρωση διοξείδιού του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, αλλά επίσης οι αλλαγές στην ελλειπτική τροχιά της Γης γύρω από τον ήλιο, τεκτονικές κινήσεις ευρείας κλίμακας στην επιφάνεια της Γης κ.ά΄. Κατά τις φάσεις Θερμοκηπίου της Γης χάνονται οι ηπειρωτικοί παγετώνες που σήμερα χαρακτηρίζουν τις πολικές περιοχές. Η τελευταία μεγάλη γνωστή Φάση Θερμοκηπίου ξεκίνησε με την έναρξη του Καινοζωϊκού αιώνα, πριν από 65 εκ. χρόνια και έλαβε το μέγιστό της πριν από περίπου 55-50 εκατομμύρια χρόνια με τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία να αυξάνεται κατά 5-8oC. Και για να απαντήσω τελικά στο ερώτημα, προφανώς ο πλανήτης μας πέρασε και ενδεχόμενα θα περάσει υπέρθερμες φάσεις ανεξαρτήτως της δικής μας παρουσίας. Και είναι γεγονός ότι αυτή την στιγμή δεν βρισκόμαστε σε φάση Θερμοκηπίου με την επιστημονική έννοια του όρου. Διανύουμε μία μεσοπαγετώδη περίοδο, το κλίμα της οποίας επηρεάζουμε με τις δραστηριότητές μας σε κλίμακα και ρυθμό δυσανάλογα ως προς τις φυσικές διαδικασίες, οδηγώντας τον πλανήτη (ενδεχόμενα πιο γρήγορα ή σε ένα υπερθετικό βαθμό) σε ένα θερμό επεισόδιο, τις συνέπειες του οποίου δεν μπορούμε να προβλέψουμε και να ελέγξουμε.»
Με τα τωρινά δεδομένα ως προς την απελευθέρωση ρύπων και διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, είναι δυνατή μια επανάληψη του κλιματικού βέλτιστου της Ηωκαίνου εποχής; Και αν ναι, μπορεί να ξεπεραστεί;
«Κατά τη διάρκεια των φάσεων Θερμοκηπίου τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έφτασαν ως 10-20 φορές πάνω από τα σημερινά. Ειδικά για το κλιματικό βέλτιστο της Ηωκαίνου οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ατμοσφαιρικό CO2 ανήλθε σε 1000 έως 2000 ppm. Δεδομένου ότι τα σημερινά επίπεδα βρίσκονται περίπου στα 400ppm και με τον τρέχοντα ρυθμό αύξησης ήδη το 2100 θα αγγίξουμε τα ηωκαινικά επίπεδα! Συνεπώς ναι, η επανάληψη είναι δυνατή από μαθηματική έννοια, αλλά προφανώς δεν μπορούμε να προβλέψουμε ή να εικάσουμε την σοβαρότητα και τις επιπτώσεις (σε φυσικό και όχι ανθρώπινο επίπεδο) καθώς και άλλοι παράγοντες όπως η διάρκεια παίζουν σημαντικό ρόλο. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος του ερωτήματος, πρόκειται για ένα πολυμεταβλητό πρόβλημα στο οποίο υπεισέρχονται πλήθος παραμέτρων, φυσικών και ανθρωπογενών.»
Η υπερθέρμανση του πλανήτη σημαίνει ένα σίγουρο γεγονός μαζικού αφανισμού;
«Κατά έναν περίεργο τρόπο και αντίθετα με την κοινή πεποίθηση, οι φάσεις υπερθέρμανσης του πλανήτη συνοδεύονταν πάντα από μία «άνθιση» της ζωής. Η λεγόμενη Έκρηξη Ζωής του Καμβρίου όπου εμφανίστηκαν όλες οι γνωστές ως σήμερα συνομοταξίες ζώων, η γνωστή εποχή των δεινοσαύρων αλλά και η υπερδιαφοροποίηση των θηλαστικών στις γνωστές σήμερα τάξεις και οικογένειες, όλα έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια φάσεων Θερμοκηπίου. Φυσικά οι χρονικές κλίμακες ήταν τελείως διαφορετικές από αυτές που μας απασχολούν (της τάξης των εκατοντάδων χιλιάδων ετών) και προφανώς οι διαδικασίες αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα σε ένα φυσικό γεω-βιολογικό πλαίσιο, από το οποίο εμείς αποκλίναμε προ πολλού… Και ενδεχομένως το ερώτημα να μην αφορά ούτε καν τον άνθρωπο ως βιολογικό όν. Σίγουρα όμως αφορά τον πολιτισμό μας όπως τον γνωρίζουμε σήμερα και κατά πόσο αυτός θα μπορούσε να επιβιώσει ενός επεισοδίου υπερθέρμανσης. Κατά την γνώμη μου δύσκολα καθώς πλήθος των σημερινών «αυτονόητων» θα κατέρρεαν.»
Ένα μέρος της επιστημονικής κοινότητας θεωρεί πως η γεωλογική εποχή στην οποία βρισκόμαστε πρέπει να ονομαστεί ως «Ανθρωπόκαινο» εποχή, με βάση τις ταχύτατες και πολύπλευρες αλλαγές που προκαλεί η ανθρώπινη παρέμβαση στον πλανήτη. Τι πιστεύετε γι’ αυτή την θεωρία;
«Ο όρος «Ανθρωπόκαινο» εμφανίστηκε στην ρωσική επιστημονική βιβλιογραφία κατά την δεκαετία του 1960 για να εκφράσει όλο το Τεταρτογενές (την περίοδο δηλαδή των 2,5 τελευταίων εκατομμυρίων ετών που χαρακτηρίζεται από την παρουσία του γένους Homo και όχι μόνο τον σημερινό άνθρωπο). Ο όρος επανήλθε κατά διαστήματα και έγινε δημοφιλής από το 2000 και μετά, αλλά με μία τελείως διαφορετική χρονική διάσταση, καθώς εστιάζει στα τελευταία 8.000-10.000 χρόνια (από την Αγροτική επανάσταση έως σήμερα) κατά τα οποία η επίδραση του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον και το κλίμα είναι δραστική. Ο όρος (όπως κάθε στρωματογραφικός όρος στην Γεωλογία) βρίσκεται ακόμη υπό συζήτηση στα διεθνή φόρα και κυρίως στην Διεθνή Επιτροπή Στρωματογραφίας (ICS) και δεν έχει γίνει επίσημα αποδεκτός, παρ’ ότι όλο και συχνότερα εμφανίζεται στην βιβλιογραφία. Έχει συστηθεί μάλιστα και μία διεθνής επιτροπή (Anthropocene Working Group) συλλογής και αξιολόγησης όλων των σχετικών δεδομένων. Λόγω της μικρής (σε γεωλογική έννοια) διάρκειας που το «Ανθρωπόκαινο» εκφράζει, πολλοί στους κόλπους της γεωλογίας και μαζί με αυτούς και εγώ, πιστεύουν ότι θα πρέπει να θεωρηθεί ως συμβάν και όχι εποχή.»
Τα βασικά συμπεράσματα τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε μέσα από τις τοποθετήσεις των δύο ειδικών είναι:
α) Το ότι η σημερινή κλιματική κρίση σε τεράστιο βαθμό προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
β) Το ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν είναι φυσιολογική με βάση την ροπή της γεωλογικής ιστορίας.
γ) Το ότι ο πλανήτης έχει περάσει πολύ χειρότερες κλιματικές αλλαγές, κρίσεις και καταστροφές και η ζωή πάνω σε αυτόν πάντα βρίσκει τον τρόπο να ανακάμπτει έως και να ανθίζει. Το ζήτημα δεν είναι λοιπόν τόσο αν ο πλανήτης, κάποια στιγμή, μετατραπεί σε μια δηλητηριώδης, καυτή ή υπερχειλισμένη, άβια μάζα μετά από ένα γεγονός μαζικού αφανισμού. Το ζήτημα είναι ότι με τις πράξεις μας οδηγούμε τους εαυτούς μας στην εξαφάνιση του πολιτισμού μας, των κοινωνιών μας και ενδεχομένως του γένους μας. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι είμαστε απλά ένα είδος που η εποχή του, του επέτρεψε να φτάσει στο σημείο που βρισκόμαστε και με την φυσική προοπτική για εξέλιξη που έχουμε σήμερα. Ποιος ξέρει ποιο είναι το μέλλον της ανθρωπότητας εάν ότι έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα δεν θα μπορεί να σταθεί πλέον λόγω της κατάστασης του πλανήτη μας;
Αλήθεια όμως, αυτή είναι η «μοίρα» μας; Είμαστε ως είδος προδιαγεγραμμένοι να αφανιστούμε; Θέλω να πιστεύω πως όχι. Θέλω να πιστεύω πως η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος και οι κοινωνίες του δεν λειτουργούν με φυσιολογικό τρόπο, πως ο άνθρωπος αν έχει κάτι στη φύση του είναι η ανάγκη εξέλιξης και βελτίωσης της ζωής του και αν οι εποχές που ζούμε έχουν πάρει μια αφύσικη τροπή, τότε είναι στο χέρι μας να τις αλλάξουμε, συνολικά και συλλογικά.
Συντάκτης: Χάρης Παναγόπουλος (ikarosasteras)