NewsEdit Ο συλλογικός τόμος Η εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων, Ανάμεσα στα μνημόνια και την πανδημία. Στάσεις, αντιλήψεις, στοιχίσεις και αποστοιχίσεις πραγματεύεται τις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019 από διαφορετικές οπτικές.
Της Βάλιας Αρανίτου
Μέσα από εννέα κείμενα, δεκατέσσερις επιστήμονες από ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, εκκινώντας από διαφορετικές θεωρητικές και μεθοδολογικές αφετηρίες, χαρτογραφούν και αναλύουν στάσεις, αντιλήψεις, συμπεριφορές που διαμορφώσαν το πλαίσιο της εκλογικής και πολιτικής συμπεριφοράς των Ελλήνων μετά τις σημαντικές και ριζικές κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, με αναφορά στις εκλογές του 2019.
Η ανάλυση της κάθε θεματικής βασίζεται, κατά κύριο λόγο, σε μια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων της μετεκλογικής έρευνας που διεξήγαγε η εταιρεία ερευνών Prorata S.A. σε συνεργασία με το Κέντρο Πολιτικών Ερευνών του Παντείου Πανεπιστημίου. Πρόκειται επομένως για μια σημαντική πρωτοβουλία αφού στη χώρα μας δεν συναντάται συχνά η προσέγγιση της μετεκλογικής έρευνας. Ιδιαίτερα ωστόσο αφού εδράζεται στην πρώτη μεταμνημονιακή εποχή και ολοκληρώνεται πριν το ξέσπασμα της πανδημίας.
Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση του τόμου, αφορά και στην ιδιότυπη εκλογική συμπεριφορά της μεσαίας τάξης. Μιας «τάξης» που αφενός συγκροτείται από συχνά αντιφατικές κοινωνικές κατηγορίες αλλά και που αφετέρου έχει το προνόμιο να αυτοτοποθετείται (αυθόρμητα) σε αυτήν περισσότερο από το 80% του ελληνικού πληθυσμού. Την ίδια στιγμή η παραδοσιακή μικροαστική τάξη –μια από τις σημαντικότερες συνιστώσες της- αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις στην οικονομική και κοινωνική της αναπαραγωγή. Αυτό συνιστά ένα στοιχείο που στην περίπτωση άλλων ευρωπαϊκών χωρών, μοιάζει καθοριστικό στην πολιτική συμπεριφορά των κοινωνικών της υποκειμένων και η οποία σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με φασιστικά ή ακροδεξιά κόμματα. Με άλλα λόγια,η κατά κανόνα συντηρητική πολιτική τοποθέτηση της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης τη θεωρεί επίσης αντίθετη στην εξέλιξη του οικονομικού συστήματος και την αναπαραγωγή της κοινωνίας. Το βασικό επομένως ερώτημα που επιχειρεί να αναδειχθεί είναι εάν η ελληνική μεσαία τάξη χαρακτηρίζεται από αντίστοιχη πολιτική συμπεριφορά.
Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα η μεσαία τάξη κατείχε ιστορικά μια κομβική θέση στον μεταπολεμικό κοινωνικό σχηματισμό, ενώ ήταν και ο κύριος φορέας της κοινωνικής κινητικότητας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Το τελευταίο, σε συνδυασμό με το συνεχώς αυξανόμενο αριθμητικό τους μέγεθος (τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 2000) προσέδωσαν στα μεσαία στρώματα μια σημασία για τη συνολικότερη κοινωνική φυσιογνωμία της χώρας αλλά και την κατεξοχήν καθοριστική για τη διαμόρφωση των εκάστοτε συνολικότερων πολιτικών και εκλογικών συσχετισμών. Το πλαίσιο αυτό βεβαίως διαταράχθηκε σημαντικά μέσα στην τελευταία δεκαετία, όταν η οικονομική κρίση οδήγησε στη ραγδαία συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, φέρνοντας ένα μεγάλο μέρος αυτής σε ένα οριακό σημείοεπισφάλειας, απειλώντας το σύνολο των παγιωμένων συμπεριφορών και επιλογών της και προφανώς ακόμα και την ίδια την πολιτική της ταυτότητα.
Τα αποτελέσματα του 2019 δείχνουν με ξεκάθαρο τρόπο ότι τόσο η παραδοσιακή, όσο και κυρίως η νέα μεσαία τάξη, αποτέλεσαν το «κλειδί» της εκλογικής επιτυχίας της Νέας Δημοκρατίας. Αντίστοιχα στις εκλογές της περιόδου της κρίσης οι μετατοπίσεις της ψήφου μεταξύ αυτών των στρωμάτων υποδήλωναν αξιοσημείωτες μεταβολές για τη συνολική εκλογική δυναμική με πιο σημαντική –τότε- την εκλογική μετατόπιση προς τον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς αυτή ήταν που διαμόρφωσε όρους κυβερνητικής δυναμικής για το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς.
Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι η παραδοσιακή μικροαστική τάξη παρουσιάζει ως κυριότερη διαφοροποίηση την υπερεκπροσώπηση συνολικά της άκρας και ριζοσπαστικής Δεξιάς (σύνολο Ελληνικής Λύσης και Χρυσής Αυγής 10%, αντί 6,6% στο εκλογικό σώμα), τάση που εμφανίζεται ωστόσο και μεταξύ των εργατών (11%) – δείκτης και πάλι της δικής τους δευτερεύουσας συντηρητικοποποίησης προς την κατεύθυνση της ριζοσπαστικής Δεξιάς, σύμφωνα με τις διεθνείς τάσεις των τελευταίων ετών.
Τέλος, ένα ακόμα κρίσιμο στοιχείο, αφορά στη σχέση και τις διαφοροποιήσεις της μεσαίας τάξης στη βάση του ΠΑΣΟΚ, για την κατάρρευση του οποίου φαίνεται ότι έπαιξε το βασικό ρόλο. Πράγματι, ενώ ήδη από τη δεκαετία του 1990 ένα μεγάλο τμήμα της βάσης του κόμματος αποτελούνταν από δυνάμεις της νέας μικροαστικής τάξης, οι οποίες αποτέλεσαν τα λεγόμενα «δυναμικά στρώματα» βάση του εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ, αυτά φάνηκαν να το εγκαταλείπουν και να κινούνται πιο αριστερόστροφα την τελευταία δεκαετία. Την ίδια στιγμή η παραδοσιακή μικροαστική τάξη, δυνάμεις της οποίας στήριξαν το ΠΑΣΟΚ μετά το 1980, απομακρύνθηκε σταδιακά, «παραμελήθηκε» έως και χλευάστηκε από την περίοδο του εκσυγχρονισμού μέχρι και την κρίση από τα νέα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος. Μάλιστα, έφτασε να στοχοποιηθεί ως βασικός υπαίτιος το δημοσιονομικού εκτροχιασμού το 2009. Επόμενα, με την είσοδο στην εποχή των μνημονίων το μεγαλύτερο μέρος της απογοητευμένης παραδοσιακής μικροαστικής τάξης εγκατέλειψε οριστικά το άλλοτε κραταιό κόμμα των «μικρομεσαίων» του 1981.
Αν. καθηγήτρια
Τμήμα Κοινωνιολογίας,
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών