Χρόνης Διαμαντόπουλος Το δίκτυο είναι ένα σύνολο σχέσεων. Στα παραδοσιακά κοινωνικά δίκτυα διακρίνουμε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσω άμεσων, διαπροσωπικών σχέσεων. Στα δίκτυα αυτά τα άτομα που θεωρούμε αξιόπιστα και ικανά να αποσαφηνίσουν μια πληροφορία λαμβάνουν σημαντικό ρόλο στις αλληλεπιδράσεις.
Της Αγγελικής Γαζή
Οι αλληλεπιδράσεις αφορούν στους φίλους, οικογένεια/συγγενείς και στις ομάδες υπαγωγής. Η επιρροή και η συμμόρφωση επηρεάζονται από την ανάγκη να ανήκουμε ψυχολογικά σε μια ομάδα. Πολλοί οι λόγοι που συνηγορούσαν υπέρ της άποψης ότι η επιρροή από τους ανθρώπους που περνάμε τις ελεύθερες ώρες μας μαζί τους είναι μεγαλύτερη από την επιρροή των παραδοσιακών μέσων επικοινωνίας. Συνεπώς οι διαπροσωπικές σχέσεις έπαιζαν τον καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
Τι αλλάζει σήμερα που όλο και μεγαλύτερο μέρος της φυσικής πραγματικότητας εισέρχεται στο διαδίκτυο και τον κυβερνοχώρο;
Στην ψηφιακή πραγματικότητα και στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι ψηφιακές συνδέσεις και τα άτομα που κατέχουν σημαντικό ρόλο στο δίκτυο μετατρέπονται σε ψηφιακούς κόμβους. Οι ψηφιακοί κόμβοι χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται στις εκλογικές αναμετρήσεις σήμερα ως διαμορφωτές κοινής γνώμης (αντικαθιστώντας τους καθοδηγητές κοινής γνώμης των παραδοσιακών δικτύων) κατατάσσοντας τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε σημαντικά εκλογικά εργαλεία.
Η έρευνα επισημαίνει μια γραμμική σχέση μεταξύ της επιρροής, της συμμόρφωσης και του μεγέθους της ομάδας. Συνεπώς οι ψηφιακές συνομαδώσεις (π.χ. echochamber)των μέσων κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές της πληροφορίας και άρα επιφέρουν υψηλότερα ποσοστά διάδοσης της πληροφορίας και ενδεχομένως αυξημένη επιρροή.
Στην αξιοσημείωτη διαδικτυακή καμπάνια του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2012 χρησιμοποιήθηκαν ως «πολλαπλασιαστές» οι χρήστες διαμορφωμένων δικτύων στους οποίους διαμοιραζόταν συγκεκριμένα μηνύματα με σκοπό την μαζική διάδοση και αποδόμησή τους.
Λίγο πριν τις εκλογές του 2023 ανάλογα διαμορφωμένα δίκτυα έχουν σαφώς προσδιοριστεί και αποτελούν εκλογικά εργαλεία επιρροής. Διακρίνουμε πια συγκεκριμένες ομάδες που λαμβάνουν σημαντικό ρόλο στις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις (π.χ. Ομάδα Μνήμης, Ομάδα Αλήθειας κ.τ.λ) ενώ ανώνυμα προφίλ (ενίοτε τρόλ και αυτοματοποιημένοι λογαριασμένοι/μποτς) παρεμβαίνουν στις ψηφιακές πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να ορίσουν την εκλογική πολιτική ατζέντα.
Οι περισσότεροι Έλληνες (93%) θεωρούν, σύμφωνα με την έρευνα του Reuters (2022),ότι το ειδησεογραφικό περιεχόμενο χαρακτηρίζεται από πολιτική επιρροή. Ως αποτέλεσμα το 71% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου (7/10) επιλέγει για την ενημέρωσή του τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ρόλος των ψηφιακών κόμβων κρίνεται σημαντικός αναφορικά με την αποσαφήνιση της πληροφορίας ενώ η χρήση των ετικετών (#hashtags) δημιουργεί τους ενδιάμεσους χώρους διάδοσης της πληροφορίας και τους τρόπους καθορισμού της πολιτικής ατζέντας.
Ωστόσο καθώς η εκτός διαδικτύου πραγματικότητα μεταφέρει τα εργαλεία επιρροής στα ψηφιακά περιβάλλοντα, η ενημέρωση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενέχει ανάλογους κινδύνους παραπληροφόρησης, διάδοσης ψευδούς είδησης, προπαγάνδας και έλλειψης εμπιστοσύνης με αυτούς των παραδοσιακών μέσων. Η διαφορά έγκειται ότι στην περίπτωση του διαδικτύου χρησιμοποιούνται τα εργαλεία επιρροής των παραδοσιακών διαπροσωπικών δικτύων. Η δυνατότητα αυτή δεν υπήρχε στα παραδοσιακά μέσα επικοινων
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εκλογική συμπεριφορά
Με βάση τα παραπάνω οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ορισμένα ζητήματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν όταν αναφερόμαστε στην πολιτική επικοινωνία και μάρκετινγκ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:
- Η εμπρηστική γλώσσα των κομματικών τρολς και οι ψηφιακές πολιτικές «φλογομαχίες» (flamewars) είναι αποτέλεσμα της ανωνυμίας καθώς και της άρσης των αναστολών, που ευνοείται σε χώρους διαμεσολαβημένους από την τεχνολογία. Τα παραπάνω οδηγούν σε έκφραση ακραίων συναισθημάτων, προκαταλήψεις, ενίοτε και σε απροκάλυπτη εξαπάτηση. Ο πολιτικός λόγος αποδυναμώνεται από επιχειρήματα, η πολιτική συζήτηση μετατρέπεται σε ιδιαίτερα έντονες αντιδικίες, σε απροκάλυπτα προσβλητικά μηνύματα, σε έντονη αντιπαράθεση.
- Οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες αναρτήσεις είναι δυνατόν να αυξάνουν το ποσοστό της διάχυσης του μηνύματος παράλληλα όμως δημιουργούν επικοινωνιακό θόρυβο που δεν ευνοεί την πολιτική επιρροή. Η διαρκής και συνεχής παρουσία στις ψηφιακές πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που οδηγεί σε ανεξέλεγκτη έκθεση, δυσχεραίνει τη δυνατότητα διαχείρισης των εντυπώσεων της παρουσίασης του πολιτικού προφίλ, της πολιτικής εικόνας, του πολιτικού μηνύματος.
- Παρά την κυριαρχία της εικόνας και της παλαιάς, κλασσικής ρήσης, «μια εικόνα, χίλιες λέξεις»,η χώρα μας κατέχει την 7η θέση διεθνώς στην πρόσληψη των ειδήσεων σε κειμενική μορφή (Reuters, 2022). Ως εκ τούτου η κειμενική πολιτική αφήγηση θα πρέπει να καταλαμβάνει σεβαστό μέρος στην πολιτική εκστρατεία των κομμάτων. Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης απευθύνεται σε διαφορετικά ακροατήρια και το βασικότερο ότι ορίζει τους κανόνες για την δική του κειμενική αφήγηση.
- Οι βασικές μεταβλητές αξιολόγησης του ψηφιακού πολιτικού μάρκετιγκ αφορούν κυρίως στο περιεχόμενο, το οποία εν συνεχεία θα καθορίσει τη συμμετοχή (αριθμός των συμμετεχόντων και χρηστών στη σελίδα/προφίλ του φορέα/χρήστη) και την ανταπόκριση (αλλαγή εκλογικής συμπεριφοράς).
Με την ευχή τα εκλογικά επιτελεία για λάβουν σοβαρά υπόψιν το πλαίσιο και τους κανόνες δεοντολογίας (netiquette) της εκάστοτε ψηφιακής πλατφόρμας. Με τον τρόπο αυτό ίσως καταφέρουν να απευθυνθούν στα κρίσιμα εκείνα ακροατήρια η εκλογική συμπεριφορά των οποίων παραμένει ρευστή.
Αγγελική Γαζή,
Επίκουρη Καθηγήτρια, Ψυχολογίας των Μέσων και Ψηφιακών Μεθόδων Έρευνας
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών