NewsEdit Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές η ημερομηνία διεξαγωγής των εθνικών εκλογών 2023 δεν έχει ακόμα ανακοινωθεί. Μετράμε ακόμα νεκρούς, επιχειρώντας να συλλάβουμε ότι το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας μας λειτουργεί χωρίς σηματοδότες και δεν διαθέτει σύστημα τηλεδιοίκησης.
Χάρις Τριανταφυλλίδου
Ευλόγως θα αναρωτιέστε για ποιον λόγο εγκαινιάζουμε σήμερα μια στήλη που καταπιάνεται με ζητήματα θεωρίας και πολιτικής φιλοσοφίας. Γιατί δεν ασχολούμαστε με το ερώτημα πώς θα διώξουμε την κυβέρνηση Μητσοτάκη; Γιατί δεν ασχολούμαστε με το ερώτημα πώς θα κερδίσουμε τις εκλογές; Πώς θα κατακτήσουμε την εξουσία και θα διορθώσουμε όσα λειτουργούν τόσο λάθος; Η απάντηση είναι ότι με το παρόν ένθετο επιχειρούμε να κάνουμε ακριβώς αυτό: να εστιάσουμε στο ερώτημα πώς θα κερδίσουμε τις εκλογές, πώς θα κερδίσουμε την εξουσία, πώς θα εξαλείψουμε τις δραματικές αδικίες που καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων στη χώρα μας.
«Η αστική τάξη παράγει πάνω απ’ όλα τους ίδιους της τους νεκροθάφτες. Η πτώση της και η νίκη του προλεταριάτου είναι και τα δύο αναπόφευκτα» διαβάζουμε στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Η διατύπωση αυτή γέννησε σε ορισμένους την εσφαλμένη εντύπωση πως ο καπιταλισμός αναπόφευκτα θα καταρρεύσει υπό το βάρος των κοινωνικών αδικιών που παράγει. Νομίζω πως δεν χρειάζεται να σπαταλήσουμε χρόνο για να αποδείξουμε πως ο βαθμός κοινωνικής εξαθλίωσης μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας δεν οδηγεί νομοτελειακά στην κατάρρευση του καπιταλισμού ή έστω στην αμφισβήτησή του.
Εχει, όμως, ενδιαφέρον να δούμε τι συμβαίνει στην αντίστροφη περίπτωση, όταν δηλαδή -όπως αυτό που συνέβη κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ- οι υλικές συνθήκες διαβίωσης των υποτελών βελτιώνονται και να εστιάσουμε σε δύο δεδομένα:
- Όπως προκύπτει από την ανάλυση των κοινωνικών δεικτών κατά το διάστημα 2015-2019, η τάση συνεχούς όξυνσης των ανισοτήτων της περιόδου των Μνημονίων αντιστράφηκε. Το ποσοστό των ανθρώπων σε κίνδυνο φτώχειας και αποκλεισμού μειώθηκε από 35,7% το 2015 σε 30% το 2019. Το ποσοστό του πληθυσμού που βρέθηκε σε κίνδυνο φτώχειας πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις μειώθηκε από 52,9% το 2015 σε 48,4% το 2019. Και ο ευρέως χρησιμοποιούμενος δείκτης άνισης κατανομής εισοδήματος (συντελεστής Gini) μειώθηκε κατά 3,2 ποσοστιαίες μονάδες και εμφανίζεται στη χαμηλότερη τιμή από το 1995. (1)
- Τον Απρίλιο του 2019 η εταιρεία κοινωνικών ερευνών Prorata διεξήγαγε έρευνα πολιτικής και εκλογικής συμπεριφοράς βάσει υποκειμενικής και αντικειμενικής ταξικής θέσης. Η αντικειμενική ταξική τοποθέτηση προσδιορίστηκε στη βάση του εισοδήματος και του είδους απασχόλησης των συμμετεχόντων στην έρευνα. Η εφαρμογή των εν λόγω κριτηρίων ανέδειξε πως το 36% των συμμετεχόντων ανήκε στην εργατική τάξη, το 57% ανήκε στα μεσαία στρώματα, ενώ μόλις το 7% των ερωτώμενων ήταν κομμάτι της αστικής τάξης. Απαντώντας στο ερώτημα «Σε ποια από τις τρεις κοινωνικές τάξεις αισθάνεστε ότι ανήκετε;», οι απαντήσεις των ερωτηθέντων έδειξαν ότι μονάχα το 17% της εργατικής τάξης αντιλαμβανόταν σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει, ενώ το 80% πίστευε πως ανήκει στα μεσαία κοινωνικά στρώματα και ένα αξιοθαύμαστο 3% της εργατικής τάξης πίστευε ακόμα και ότι είναι κομμάτι της αστικής τάξης. Μάλιστα, στην ίδια πάντα έρευνα, λίγο πριν τις πρώτες εκλογές του 2019 στη μέτρηση της πρόθεσης ψήφου το 19% της εργατικής τάξης δήλωνε πρόθεση εκλογικής στήριξης του ΣΥΡΙΖΑ, το 21% της ΝΔ, ενώ το 31% ήταν αναποφάσιστο (5% ΚΙΝ.ΑΛΛ. και 5% ΚΚΕ).
Υπάρχει εδώ ένα «παράδοξο». Έχουμε μια αντικειμενική, μετρήσιμη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και των υλικών συνθηκών διαβίωσης της εργατικής τάξης. Και την ίδια στιγμή έχουμε μια αδιάφορη, αναποφάσιστη ή ακόμα και εχθρική στάση απέναντι στον πολιτικό φορέα στον οποίο «οφείλεται» αυτή η βελτίωση. Το εν λόγω παράδοξο μπορούμε να το εξηγήσουμε και σίγουρα δεν μπορούμε να το υπερβούμε χωρίς θεωρητικά εργαλεία. Και αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε παρά να ασχοληθούμε με όσα ο Μαρξ ονόμασε «βάση και εποικοδόμημα». Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να αποφύγουμε να δώσουμε σημασία στον τρόπο που αυτή η θεμελιώδης αντίθεση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας εμφανίζεται στην Ιστορία. Τότε θα διαπιστώσουμε πως ποτέ αυτή η αντίφαση δεν εμφανίζεται ως «καθαρή κατάσταση», αλλά πάντοτε επικαθορισμένη. Αντιθέτως, εξειδικεύεται «πάντοτε από τις συγκεκριμένες ιστορικές μορφές και τις συγκεκριμένες ιστορικές περιστάσεις εντός των οποίων ασκείται». (2)
Γράφει ο Αλτουσέρ: «Η οικονομία καθορίζει, αλλά σε τελική ανάλυση, μακροπρόθεσμα, την πορεία της Ιστορίας. Ωστόσο αυτή η πορεία ανοίγει τον δρόμο της μέσα από τον κόσμο των πολλαπλών μορφών του εποικοδομήματος, των τοπικών παραδόσεων και των διεθνών περιστάσεων. […] ποτέ δεν βλέπουμε αυτές τις βαθμίδες, που είναι οι υπερδομές, να αποσύρονται σεβάσμια όταν έχουν επιτελέσει το έργο τους ή να διαλύονται ως καθαρό φαινόμενό της, για να αφήσουν να πορευτεί επί της βασιλικής οδού της διαλεκτικής η Αυτής Μεγαλειότητα η Οικονομία επειδή θα έχει έρθει δήθεν το πλήρωμα του Χρόνου. Η μοναχική ώρα της “τελικής ανάλυσης” δεν φτάνει ποτέ, ούτε την πρώτη ούτε την τελευταία στιγμή». (3)
Αυτή η εκ πρώτης όψεως αφηρημένη θεωρητική διαπίστωση αναδεικνύει την καθοριστική σημασία των υπερδομών. Καταδεικνύει πού βρίσκονται τα αίτια για αυτή την πραγματικά αξιοθαύμαστη αντοχή του καπιταλισμού. Στη βάση αυτή μπορούμε στη συνέχεια να ανακαλύψουμε ότι η ιδεολογία είναι «παράσταση» της φαντασιακής σχέσης του ατόμου με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξής του (4) και να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πώς είναι δυνατόν η εργατική τάξη να μην αναγνωρίζει ούτε το αντικειμενικό της συμφέρον – ούτε τον εαυτό της.
Την ίδια στιγμή, όμως, είναι ακριβώς αυτή η βασική παραδοχή που καθιστά την πολιτική μάχη της Αριστεράς εφικτή και δυνάμει νικηφόρα, όταν εκείνη διεξάγεται με πολιτικούς και ιδεολογικούς όρους μέσα στη συγκυρία. Και η «συγκυρία δεν είναι ένα απλό άθροισμα των στοιχείων της, μια απαρίθμηση ποικίλων περιστάσεων, αλλά το αντιφατικό τους σύστημα που θέτει το πολιτικό πρόβλημα, υποδεικνύει την ιστορική του λύση και το καθιστά αντικειμενικό πολιτικό στόχο, πρακτικό καθήκον. Με αυτό ως αφετηρία, κατά την ίδια στιγμή και με την ίδια κίνηση όλα τα στοιχεία της συγκυρίας αλλάζουν νόημα: Μετατρέπονται σε πραγματικές οι δυνητικές δυνάμεις στη μάχη για τον ιστορικό στόχο. Το όλο ερώτημα διαμορφώνεται ως εξής: Υπό ποια μορφή πρέπει να συνενωθούν όλες οι θετικές δυνάμεις που είναι επί του παρόντος διαθέσιμες ώστε να πραγματοποιηθεί ο πολιτικός στόχος;». (5)
Εχει περάσει ένας χρόνος από την εισβολή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία. H κλιματική κρίση εξαφανίζει τον χειμώνα, τα καλοκαίρια κατακαίει τεράστιες εκτάσεις πρασίνου, ενώ το φθινόπωρο τα ορμητικά νερά των πρώτων βροχών πνίγουν ολόκληρες περιοχές. Η κυνική απαξίωση της ανθρώπινης ζωής γεννά συνεχώς πόνο και οργή. Ο μετασχηματισμός τους σε κύμα χειραφέτησης είναι αναγκαίος, ωστόσο κάθε άλλο παρά βέβαιος. Οι κοινωνικές εκρήξεις είναι πάντα αυθόρμητες, η σύνδεσή τους με το πρόταγμα της δίκαιης αναδιοργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας είναι εγχείρημα μακράς διάρκειας. Το πολιτικό υποκείμενο των δυνάμεων της Αριστεράς και της προόδου οφείλει να οικοδομήσει δυνάμεις. Να επεξεργαστεί τους όρους σύνδεσης του κεντρικού πολιτικού μας στόχου με την αγωνιστική σοφία και εμπειρία που αποκτάται στην καθημερινή μάχη για την επιβίωση. Άρα, τι να κάνουμε;
«Σήμερα η Αριστερά βρίσκεται σε μια κατάσταση που μοιάζει αλλόκοτα με εκείνη που γέννησε τον λενινισμό, και καθήκον της είναι να επαναλάβει τον Λένιν» σημειώνει ο Ζίζεκ και εξηγεί πως «αυτό δεν σημαίνει μια επιστροφή στον Λένιν. Επαναλαμβάνω τον Λένιν θα πει “Δέχομαι ότι ο Λένιν είναι νεκρός”, ότι η συγκεκριμένη λύση του απέτυχε, και απέτυχε μάλιστα τερατωδώς. Επαναλαμβάνω τον Λένιν σημαίνει ότι χρειάζεται κανείς να διακρίνει σε ό,τι όντως έκανε ο Λένιν και το πεδίο των δυνατοτήτων που διάνοιξε. […] Επαναλαμβάνω τον Λένιν θα πει επαναλαμβάνω όχι ό,τι έκανε ο Λένιν, αλλά ό,τι απέτυχε να κάνει, τις χαμένες του ευκαιρίες». (6)
(1) ΕΝΑ Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών (2019): Κοινωνική πολιτική και κοινωνικοί δείκτες 2015-2019. Ανακτήθηκε από https://www.enainstitute.org/publication/%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%cf%89%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%cf%89%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%af-%ce%b4%ce%b5%ce%af%ce%ba%cf%84/.
(2) Althusser Louis (2015): «Αντίφαση και επικαθορισμός (Σημειώσεις για μια έρευνα)», σ. 158. Στο Louis Althusser (2015): «Για τον Μαρξ.
(3) Εκτός Γραμμής», Αθήνα, σσ. 135-189.
(4) ό.π. σ. 168.
(5) Αλτουσέρ Λουί (1999): «Ιδεολογία και Ιδεολογικοί μηχανισμοί του Κράτους (Σημειώσεις για μια έρευνα)». Στο Αλτουσέρ Λουί (1999): «Θέσεις (1964-1975)», εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα.
(6) Αλτουσέρ Λουί (2016): «Ο Μακιαβέλλι και εμείς», εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, σ. 63.
(7) Ζίζεκ Σλαβόι (2017): «Ανάμνηση, επανάληψη και επεξεργασία». Στο «Λένιν Β. Ι. (2017): Λένιν 2017», Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Η Χάρις Τριανταφυλλίδου είναι πολιτική επιστήμονας
Πηγή: ΑΥΓΗ