NewsEdit «… Ἄκουσέ με, πάρε
στὰ χέρια σου τὴν κύλιση τοῦ λίθου.
Ἂς σπρώξει λίγο καὶ τὸ Μεγάλο Σάββατο
γεροδεμένο εἶναι
σήκωσε θεία κλοπὴ ἀσήκωτη
καὶ στὰ οὐράνια μοναχό του τὴν ἀνέβασε.
Μόνο βιάσου γιατὶ ὅπου νά ’ναι
τὸ θαῦμα τῆς διαψεύσεως τίθεται ἐπὶ τάπητος
ἀκάνθινο».
[Κική Δημουλά, «Συμβουλὲς τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς»,
Χλόη Θερμοκηπίου, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2005]
Η Ανάσταση δεν θα είχε καμία αξία και σημασία εάν η αμφισβήτηση και «διάψευσή» της δεν άρχιζε ταυτόχρονα σχεδόν με αυτήν. Θα σήμαινε, με άλλα λόγια, ότι ο Θεός είχε ανάγκη την αποδοχή της, αίροντας το «κατ’ εἰκόνα», την ελεύθερη θέληση του ανθρώπου. Ένας Θεός με ανάγκες δεν θα μπορούσε να αναστηθεί κι η θεότητά Του θα ήταν βάρος ασήκωτο, μια επιπλέον «ανιστορική θεωρία».
π. Φιλοθέου Χρ. Δέδε
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τη Δημιουργία, για να κατανοήσουμε την Ανάσταση. Η πίστη της Εκκλησίας ερμηνεύει τη Δημιουργία ως μία πράξη της ελεύθερης βούλησης του Θεού. Η πράξη αυτή δεν είναι άσκοπη ή εξ ανάγκης, ούτε μία αυτόματη απόρροια ή ξεχείλισμα από το Θεό, αλλά συνέπεια θεϊκής εκλογής και προαίρεσης. Γιατί όμως αποφάσισε να προβεί σ’ αυτήν Του την ενέργεια; Πιστεύουμε ότι το κίνητρό Του είναι η αγάπη Του.
Θα τολμούσαμε να πούμε ότι η αγάπη Του είναι «εκστατική», αυτό δηλαδή που οι Μεγάλοι Πατέρες μας ονομάζουν «θεῖον ἔρωτα». Εξέρχεται ο Θεός από τον εαυτό Του και δημιουργεί κάτι τελείως διαφορετικό, κάτι «άλλο» από Αυτόν, για να το καταστήσει μέτοχο της δικής Του ζωής και της δικής Του δόξας. Η κλειστότητα δεν είναι ίδιον του Θεού. Όταν αγαπάς μοιράζεσαι. Αυτό φαίνεται καθαρά στο Τριαδικό δόγμα. Ο Θεός δεν είναι μόνο ένας, αλλά ένας μέσα σε τρία πρόσωπα· μια κοινωνία προσώπων που μετέχουν με αγάπη το ένα στο άλλο, μια φύση-ουσία κοινή τριών προσώπων- υποστάσεων. Ο Θεός είναι όλα αυτά που κάνει· και η πράξη της δημιουργίας δεν είναι κάτι ξεχωριστό από τον εαυτό του. Πάντοτε υπήρχαμε γι’ αυτόν. Προαιώνια ο Θεός είδε τον καθένα μας στη φλεγόμενη από αγάπη καρδιά Του.
Δημιουργία επομένως σημαίνει ότι σε κάποια χρονική στιγμή αρχίζουμε να υπάρχουμε και για τους εαυτούς μας. Ο Θεός δημιούργησε το ανθρώπινο ον, κοιτάζοντας στη Σοφία Του το ουράνιο ανθρώπινο του Χριστού – αυτό συνάγεται από την ανάγνωση της Κ.Δ. (βλ. Koλ. 1:15, A΄ Κορ. 15:47, Ἰω. 3:13). Η θεανθρωπότητα του Χριστού «ενώνει τα πάντα, τόσο τα εν ουρανώ, όσο και τα επίγεια» (Ἐφ. 1:10). Είναι «μυστήριο κρυμμένο εν Θεώ πριν από τους αιώνες» (A΄ Κορ. 2:7), που σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα Θεού εν όψει της Σάρκωσης του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος, η οποία και εγκλείει το ύψιστο σημείο επι-κοινωνίας μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς βεβαιώνει: «o άνθρωπος μοιάζει με τον Θεό γιατί ο Θεός μοιάζει με τον άνθρωπο» (Στρωματεῖς), ο δε Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος λέει χαρακτηριστικά: «μεταξύ Θεού και ανθρώπου υπάρχει η ισχυρότερη συγγένεια» (Ὁμιλίαι πνευματικαί).
Όλα τα παραπάνω πιστοποιούν το φερόμενο Πατερικό απόφθεγμα ότι «η Δημιουργία έλαβε χώρα στη σκιά του Σταυρού»! Σ’ αυτό το σημείο, χάριν οικονομίας λόγου και μη κατάχρησης του φιλόξενου χώρου αλλά και της αντοχής του αναγνώστη, ας έρθουμε στην ανάγνωση ενός καταλυτικού κειμένου του Μ. Φωτίου, το οποίο κάνει λόγο για την αγάπη του Χριστού «ἕως θανάτου, θανάτου δὲ Σταυρῷ». «Αυτός μας ερωτεύθηκε (ἠράσθη) πρώτος, εμάς που είμαστε εχθροί και πολέμιοι και αντίπαλοί (του)…. Και δεν (μας) ερωτεύθηκε μόνο, αλλά και ατιμάστηκε για χάρη μας, και χτυπήθηκε (βασανίστηκε) και σταυρώθηκε και συγκαταλέχθηκε στους νεκρούς και μέσω όλων αυτών έθεσε μπροστά μας τον έρωτά του προς εμάς».
Μόνο ο Βασίλι Βασίλιεβιτς Ροζανώφ (1856-1916), που κατά τον Ν. Μπερντιάγιεφ υπήρξε «[…] ένα συναρπαστικό λογοτεχνικό ταλέντο, το μεγαλύτερο σύνολης της Ρωσικής πεζογραφίας. Αληθινή λεκτική μαγεία […]», θα μπορούσε να διαισθανθεί το μέγεθος του μυστηρίου του Σταυρού και να ερμηνεύσει μ’ αυτόν τον αντίθεο νου το μεγαλείο της «εκούσιας» θυσίας του Σωτήρα μας Ιησού Χριστού. Όπως αναφέρει ο Μπερντιάγιεφ, «ο Ροζανώφ υπήρξε αντίπαλος όχι της Εκκλησίας αλλά του ίδιου του Χριστού, που πλάνεψε τον κόσμο με την ομορφιά του θανάτου Του». Θα είχε προφανώς διαβάσει την Κ.Δ. ο Βασίλι Ροζανώφ, για να ανακαλύψει αυτήν την ομορφιά για την οποία μιλά. Ίσως, πέραν των άλλων, να στάθηκε και στον απ. Παύλο, στην Β΄ Επιστολή του Πρὸς Κορινθ. 5:21: «… τὸν γὰρ μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ» («γιατί τον Χριστό, ο οποίος δεν εγνώρισε ποτέ από προσωπική πείρα καμία απολύτως αμαρτία, τον έκανε υπέρ ημών αμαρτία ο Θεός, του εφόρτωσε τις δικές μας αμαρτίες και τον άφησε να κατακριθεί ως αμαρτωλός για χάρη μας, για να δικαιωθούμε εμείς δι’ αυτού ενώπιον του Θεού»).
Ο Αγ. Γρηγόριος ο Νύσσης μας λέγει επ’ αυτού ότι «ο Χριστός δεν αναμένει τον εξαναγκασμό της προδοσίας, ούτε περιμένει τους Ιουδαίους να επιτεθούν σαν κλέφτες, ή την παράνομη εκδίκαση του Πιλάτου, έτσι ώστε το κακό που έκαναν εκείνοι να γίνει πηγή της καθολικής Σωτηρίας του ανθρώπου. Μέσα στη δική του οικονομία, προσλαμβάνει τα παραπτώματα αυτών σε μια ιερουργική τελετή, ανέκφραστη και ασυνήθιστη. Δίνει τον εαυτό του προσφορά και θυσία για μας, και γίνεται ταυτόχρονα ο Αρχιερεύς και ο Αμνός του Θεού, που διώχνει την αμαρτία από τον κόσμο» (Γρηγ. Νύσσης, Λόγος εἰς τὴν Ἀνάστασιν). Έχουμε έναν πραγματικό θάνατο της ανθρωπότητος του Χριστού, πλην όμως θάνατο εκούσιο εν τη κοινή των δύο φύσεων, θείας και ανθρωπίνης, υποστάσεως της θεότητος, έναν θάνατο δηλαδή εν τη Αναστάσει…!
Έτσι η ομορφιά αυτού του θανάτου γίνεται και παραμένει πάντοτε μία «πληγή», η οποία μας κρατά ξάγρυπνους και ζωντανούς, μία πληγή όμοια μ’ αυτήν των ερωμένων από τον «μανικό έρωτα» του Θεανθρώπου Κυρίου μας, που οδηγεί και τον Ibn Arabi (Μουσουλμάνος λόγιος, μυστικιστής, ποιητής και φιλόσοφος, 1165-1240) να γράψει ότι: «ο Χριστός είναι πληγή από την οποία δεν θεραπεύεται κάποιος».
Ο κόσμος περνά πάντοτε μέσα από τις δοκιμασίες του καιρικού του χρόνου. Έχει όμως να επιδείξει και τις ραγδαίες δημιουργικές ανατάξεις και πολιτισμικές προόδους του. Η επιστήμη ήδη έχει φθάσει να ερευνά ακόμη και το DNA του Θεού· φωτογραφίζει το σύμπαν και φθάνει μέχρι λίγο πριν την κατανόηση της «μεγάλης έκρηξης» (big bang), ενώ προχωρεί και στην τεκμηρίωση της νέας «θεωρίας των χορδών». Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να ολοκληρώσει ένα μεγάλο τμήμα νέων –και ίσως δυσνόητων ακόμη– κεφαλαίων προόδου, με ωκεάνιες δυνατότητες σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπου, της ζωής και του κόσμου.
Εν ταυτώ, νέες ωδίνες τοκετού αρχίζουν να αναφαίνονται πλέον για ανακατατάξεις στη γεωπολιτική και γεωοικονομική αναδιάρθρωση των μέχρι πρότινος σταθερών της παγκόσμιας τάξης. Ο άνθρωπος παρά ταύτα επενδύει και στρατικοποιεί το γειτνιάζον πλανητικό σύστημα, ενώ οι δορυφόροι απορροφούν τις στιγμές, αλλά –ευτυχώς όχι ακόμη– τα όνειρά μας.
Ερχόμενοι στα καθ’ ημάς, η χώρα μας έχει βαθύτατες ανοικτές πληγές από τις πρόσφατες αντίξοες οικονομικές συγκυρίες, έχοντας καταστεί όμηρος των πλουσίων χωρών της Ένωσης της Γηραιάς Ηπείρου όπου ανήκει. Ο κοινωνικός ιστός φέρει τραύματα που ηθελημένα ίσως αφήνει ανοικτά, καθώς δεν μπορούν να δικαιολογηθούν πειστικά και λογικά οι αντιμαχίες για γεγονότα πού πλήγωσαν ανήκεστα μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τότε που οι πρωτεργάτες έδωσαν τα χέρια προτού απέλθουν, ενώ εμείς μόνοι σκιαμαχούμε μέχρι και σήμερα στην Ευρώπη, ερήμην και εκ μέρους παράλληλα των κεκοιμημένων.
Σήμερα το κοινωνικό σώμα, κατατετμημένο και δεδιαλυμένο, δεν αναλαμβάνει το κόστος να θυσιαστεί για τους επερχομένους, για τις επόμενες γενιές. Όλοι είναι εναντίον όλων και όλοι θεωρούν εαυτούς δικαιωμένους εναντίον αλλήλων. Η νέα γενιά, πληγωμένη από όλους και όλα, δυσκολεύεται να ονειρευτεί. Η πρόσφατη πληγή του τραγικά πολύνεκρου σιδηροδρομικού δυστυχήματος δικαιολογημένα την οδήγησε θυμωμένη στους δρόμους, ζητώντας δικαιοσύνη. Ποικίλα συμφέροντα επιδιώκουν την παγιοποίηση ενός καταστροφικού θυμού διαρκείας, ενώ για τον πόνο που αυθεντικά βιώνει η νεότητα αντιπαρατάσσουν έναν παρατεταμένο και θυμώδη μηδενισμό.
Το επαναστατικό πνεύμα και το ορμέμφυτο πάθος των νέων ανθρώπων φαίνεται να ανεβαίνει στο χρηματιστήριο ενός μεσσιανισμού της ελπίδος για πρόσκαιρο κέρδος και, για ακόμη μία φορά, χειρίστων υποσχέσεων. Οι νέοι οφείλουν να διαφυλάξουν την επαναστατική τους ορμή από πάτρωνες που επιζητούν να κερδοσκοπήσουν με τα όνειρά τους. Πρέπει να απελευθερώσουν την ελευθερία τους από ιδιοτελείς χειροκροτητές της ορμής τους. Μπορούν να κάνουν τον αγώνα για ένα δημιουργικό μέλλον υπόθεση δική τους, να μην συμβιβαστούν με το ελάχιστο, να μην εμπιστευθούν λόγια, να διεκδικήσουν όσα τους ανήκουν, κοιτώντας όσα κέκτηνται οι νέοι των χωρών της Ευρώπης, ώστε να μην εγκλωβιστούν στα συνθήματα και στα συστήματα, να μην υφανθούν ως χρώματα στα στημόνια αλλοτρίων σκοπών, να τιμήσουν πράξεις.
Το μέλλον είναι δικό τους – δεν το έχει κανείς από εμάς για να το υποσχεθεί ή να το χαρίσει. Ο θυμός είναι μέγεθος μεταβλητό, που καλύπτει και την ατονία αλλά και την παραίτηση. Ό,τι ισχύει παραπάνω, έτσι ισχύει κι εδώ. Δεν είναι σωστό να καλούνται οι άνθρωποι να υπακούουν στην πίστη, προκειμένου να επιβεβαιώνεται η εξουσία της Εκκλησίας. Είναι άλλωστε γνωστή η βίαιη αντίδραση των Προφητών, των Μαρτύρων και των Αγίων απέναντι στις καταχρήσεις της θεοκρατικής εξουσίας. Ακόμη και ο Χριστός οργίστηκε όταν ο οίκος του Θεού μετεβλήθη σε οίκο εμπορίου! Οφείλουμε όλοι να έχουμε στην καρδιά και στον νου την προτροπή του απ. Παύλου να μην χαθεί η χριστιανική ελευθερία, να μην σβήσουν ούτε να λυπήσουν οι χριστιανοί το Άγιο Πνεύμα με μια τυφλή υπακοή.
Επιστρέφοντας από εκεί που αρχίσαμε ώστε να ολοκληρώσουμε, μεταγράφουμε τη δυνατή ερμηνευτική προσέγγιση του Ηλία Παπαγιαννόπουλου: «… Ο Αδάμ δεν αρνείται αυτά που ήδη κατέχει, αλλά αυτά που θα μπορούσε να φτάσει. Η “παράβασή” του, με άλλα λόγια, δεν συνίσταται στην απόρριψη ενός παροδικού δεδομένου, αλλά σ’ εκείνη ενός δυνατού μέλλοντος» (Έξοδος Θεάτρου).
Εν τέλει, ο άνθρωπος μπορεί να ανασχηματίσει και να αναπτύξει τον κόσμο κι έτσι να του δώσει καινούργιο νόημα. Ακόμη και για έναν άθεο, όπως τον Μarleau Ponty, «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος στο νόημα».
Ο π. Δημήτριος Στανιλοάε, ένας εκ των πλέον σπουδαίων θεολόγων του 20ού αιώνα, αναφέρει: «ο άνθρωπος θέτει την σφραγίδα της κατανόησής του και του πνευματικού του έργου στην Δημιουργία… Ο κόσμος δεν είναι μόνο ένα δώρο, αλλά και ένα έργο για τον άνθρωπο. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι κατ’ εικόνα Θεού σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι ένας δημιουργός κατά την εικόνα του Θεού, “Θεοῦ γάρ ἐσμεν συνεργοί” (A΄Κορ. 3:9)».
Εμείς που πιστεύουμε πρέπει να θεωρούμε όλους τους πιστούς (ανθρώπους), σαν ένα μόνο πρόσωπο… «Οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να δώσουμε τη ζωή μας για χάρη του διπλανού μας» (Αγ. Συμεών ο Νέος Θεολόγος).