NewsEdit Το μοτίβο του «θνήσκοντος Θεού» ή «ενιαύσιου Δαίμονος» αποτελεί κοινό τόπο στην παγκόσμια μυθολογία με ανάλογες τελετουργίες. Ο εθνολόγος James Frazer ήδη από τον 19ο αιώνα με το κλασικό έργο του «Το χρυσό κλωνί», μια πολύτομη συγκριτική μελέτη, τεκμηρίωσε στη βάση πολλών πηγών αυτή την οικουμενικότητα.
Βασίλης Νιτσιάκος
Αργότερα, στον εικοστό αιώνα, ευάριθμοι ανθρωπολόγοι και θρησκειολόγοι, με κορυφαίο τον Mircea Èliade, ανιχνεύοντας τις απαρχές της θρησκείας, έφτασαν σε ένα κοινό συμπέρασμα, ότι δηλαδή όλες οι θρησκείες γεννήθηκαν κατά βάσιν εξαιτίας της ανθρώπινης εμπειρίας του θανάτου.
Με δυο λόγια, μας λένε ότι ο άνθρωπος, συνειδητοποιώντας ότι ενώ όλα γύρω του στη φύση πεθαίνουν και αναγεννώνται (χειμώνας- θάνατος/ Ανοιξη- αναγέννηση), δεν συμβαίνει το ίδιο με την ύπαρξή του, επινόησε και για τον εαυτό του την ανάσταση και τη μετά θάνατον ζωή. Ετσι προέκυψαν ανάλογες κοσμολογίες, μύθοι και τελετουργίες με κεντρικό θέμα τον θάνατο ενός νέου ήρωα και τη νεκρανάστασή του, κάθε χρόνο με το πέρασμα στην Ανοιξη και την αναγέννηση της φύσης.
Το θέμα αυτό κατά κανόνα συνοδεύεται από εκείνο της άμωμης ή παρά φύσιν σύλληψης και γέννησης του ήρωα-θεού, που θανατώνεται με κάποιον τρόπο στον ανθό της νιότης του, για να αναστηθεί ως εκ θαύματος. Στην ελληνική μυθολογία το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ο Διόνυσος, που γεννιέται από τον μηρό του Δία, κομματιάζεται από τους Τιτάνες για να γεννηθεί ο κόσμος. Ο μύθος αυτός ενσαρκώνεται στις διονυσιακές τελετουργίες. Το θέμα του «πατρός τίκτοντος» το συναντάμε και σε νεοελληνικά παραμύθια.
Ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης έχει ανάλογη μεταφορική λειτουργία. Η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας Γης, απάγεται από τον Αδη, περνά μαζί του στον κάτω κόσμο έξι μήνες για να επανέλθει στον απάνω κόσμο την Ανοιξη.
Η ίδια κοσμοθεωρία ουσιαστικά εκφράζεται στις νεοελληνικές δοξασίες και έθιμα της Ανοιξης, όπως τα μιμοδράματα της Αποκριάς και τα Ψυχοσάββατα. Οι ψυχές των νεκρών επιστρέφουν στον απάνω κόσμο, εξού και όλα τα σχετικά έθιμα. Οι νεκροί δεν είναι παρά οι σπόροι που θάβονται στη γη, για να επιστρέψουν ως φυτά να καρπίσουν, να μπουν ξανά στο χώμα και να επαναληφθεί αυτό το φαινόμενο ως αέναη επιστροφή. Τη γέννηση ακολουθεί ο θάνατος κι αυτόν πάλι η (ανα)γέννηση.
Πόσο παραμυθητικό, δηλαδή παρηγορητικό, για τον άνθρωπο μπρος στην ιδέα του τέλους της ζωής του, του αναπότρεπτου γεγονότος του θανάτου. Πόσο ελπιδοφόρο το μήνυμα της Ανάστασης εκ νεκρών!
* Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών