Χρόνης Διαμαντόπουλος Άλλο ένα περιστατικό σχολικής βίας, αυτό του «Αρσακείου» με θύμα τον 15χρονο μαθητή δεμένο με πετονιά από τους θηρευτές-συμμαθητές του, ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι η εκφοβιστική και βίαιη συμπεριφορά των ανηλίκων στο σχολείο συνεχίζει να είναι παρούσα στην ελληνική κοινωνία.
Μανουσία Κυπραίου
Ψυχοθεραπεύτρια – Κοιν. Ψυχολόγος – Κοινωνιολόγος
Πολλοί «έπεσαν από τα σύννεφα» θεωρώντας ότι τέτοια περιστατικά δεν μπορεί να συμβαίνουν στους χώρους ενός αναγνωρισμένου ιδιωτικού σχολείου. Όμως ο σχολικός εκφοβισμός δεν κάνει διακρίσεις – πλήττει παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων, τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά σχολεία.
Προφίλ θηρευτή
Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι περισσότεροι πιστεύαμε ότι υπάρχει ένας κύριος τύπος «νταή» στο σχολείο: ένα εξαιρετικά επιθετικό παιδί που θέλει να επιβληθεί στους συνομήλικούς του και που είναι πιθανόν να προέρχεται από προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι έχει επικρατήσει ένα νέο προφίλ θηρευτή: ένας άτακτος έφηβος, με έντονες κοινωνικές δεξιότητες, υψηλή αυτοπεποίθηση, χαμηλή ανοχή στην απογοήτευση, συχνά «χαϊδεμένος» από τους γονείς του – ένας έφηβος που συχνά αρέσει και θαυμάζεται από τους άλλους συνομήλικούς του.
Αιτίες
Κατά την περίοδο της εφηβείας, ο έφηβος προσπαθεί να διαχειριστεί τις συναισθηματικές και σωματικές αλλαγές του, τα αναπτυξιακά του άγχη, να δομήσει την ταυτότητά του, την αυτονομία του, την δημοτικότητα του, την σχέση του με το άλλο φύλλο, να βρει την θέση του σε αυτό τον κόσμο. Πως προσπαθεί να τα διαχειριστεί όλα αυτά; Πολλές φορές μέσω της σύγκρουσης και της ρήξης μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο και κάποιες φορές, δυστυχώς, και μέσω της έντονης επιθετικότητας του στο χώρο του σχολείου.
Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού είναι σύνθετα. Σχετίζονται με την οικογένεια, το σχολείο, το διαδίκτυο και ασφαλώς και με την ψυχολογία του ίδιου του έφηβου.
Ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν δυσλειτουργικές σχέσεις ανάμεσα στους γονείς, που στερείται την τήρηση ορίων και κανόνων ή στο οποίο υπάρχει έλλειψη ουσιαστικής συναισθηματικής φροντίδας αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης εκφοβιστικών συμπεριφορών ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν στερούνται μορφωτικού ή οικονομικού status. Επίσης, η κατασκευή μιας διογκωμένης αυτοεικόνας από το οικείο περιβάλλον του εφήβου (είσαι ο καλύτερος, δεν είσαι σαν τους άλλους, αξίζεις τα καλύτερα) μειώνει την ικανότητα αυτοελέγχου του και δημιουργεί την αίσθηση της παντοδυναμίας του.
Το ίδιο το σχολείο μπορεί να καλλιεργεί επιθετικές και εκφοβιστικές συμπεριφορές όταν αναπαράγει στερεοτυπικά κοινωνικά πρότυπα και δεν προασπίζει την διαφορετικότητα (πολιτισμική, φυλετική, σεξουαλική, κα). Το διαδίκτυο μπορεί επίσης να εντείνει τις επιθετικές συμπεριφορές προβάλλοντας συχνά πρότυπα που οι έφηβοι δεν μπορούν ή και δεν έχουν τα μέσα να ανταποκριθούν σε αυτά.
Στην ψυχοσύνθεση ενός εφήβου που εκφοβίζει υπάρχει έντονα η ανάγκη για «κυριαρχία» πάνω στους άλλους ως μέσο επιβεβαίωσης. Με κύριο το στοιχείο την απόκτηση εξουσίας, συχνά επικεντρώνεται γύρω από την δημοτικότητα ή και την καθυπόταξη άλλων εφήβων. Μιλάμε για αναμέτρηση δυνάμεων σε μια αναπτυξιακή περίοδο όπου η δημοτικότητα και η προσέλκυση του αντίθετου φύλου αποτελούν ισχυρά κίνητρα.
Με μια πρώτη ματιά, οι έφηβοι θηρευτές μπορεί να φαίνονται ισχυροί και ότι έχουν τον έλεγχο. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όμως στις οποίες οι ίδιοι έχουν βαθιά τραύματα. Όταν οι συναισθηματικές δυσκολίες των παιδιών (θλίψη, αίσθημα αναξιότητας, εναντιωματικές συμπεριφορές, υποτιμήσεις, φόβοι, κ.λ.π.) δεν αντιμετωπίζονται με τον κατάλληλο τρόπο, τότε παραμένουν κάτω από την επιφάνεια και μπορεί να μετατραπούν σε μια χρόνια παθολογική κατάσταση. Τα ανεπίλυτα τραύματα των παιδιών συχνά δεν μπορούν να συγκρατηθούν στην εφηβική ηλικία τους και αρχίζουν να εκδηλώνονται. Ο εκφοβισμός των άλλων είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αναδυθούν καλά κρυμμένα τραύματα.
Αντιμετώπιση των «θηρευτών» από τους γονείς τους
Είναι πιο δύσκολο για τους γονείς να εντοπίσουν τα σημάδια ενός έφηβου που εκφοβίζει σε σχέση με τα σημάδια ενός έφηβου που έχει πέσει θύμα εκφοβισμού. Άλλωστε οι έφηβοι που εκφοβίζουν είναι συχνά πολύ διακριτικά παιδιά στο σπίτι.
- Μην αρνείστε τα γεγονότα. Μην αφήνετε το σοκ να σας τυφλώσει: εάν ο διευθυντής ή κάποιος γονιός επικοινωνήσει μαζί σας, είναι επειδή τα γεγονότα της παρενόχλησης έχουν αποδειχθεί. Το πρώτο ένστικτο ενός γονέα είναι να θέλει να προστατέψει το παιδί του και να μην πιστέψει τις κατηγορίες. Το να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση των γονέων του παιδιού που εκφοβίζεται μπορεί να σας βοηθήσει.
- Αφιερώστε χρόνο στο να ακούσετε την κατηγορία και λάβετε την υπόψη σας σοβαρά. Αυτό θα δείξει στον έφηβο ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι σημαντικό ζήτημα.
- Εξηγήστε στον έφηβο τις συνέπειες που μπορεί να έχει ο εκφοβισμός στα θύματα του καθώς και το ότι πρόκειται για μια απαράδεκτη συμπεριφορά.
- Προσπαθήσετε να καταλάβετε, μέσα από συζήτηση μαζί του (χωρίς φωνές και επιθετική συμπεριφορά από εσάς), τι υποκινεί τις πράξεις του εφήβου (ένα συναίσθημα που δεν μπορεί να εκφράσει, ένα αίσθημα έντονης απογοήτευσης, κλπ).
- Αναλογιστείτε κατά πόσο η δικής σας συμπεριφορά και αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσων έχει στοιχεία επιθετικότητας και έλλειψης ανοχής προς τους άλλους και κατά συνέπεια αν έχετε αποτελέσει, άθελα σας, κακό πρότυπο συμπεριφοράς. Στην περίπτωση αυτή, προσπαθήστε να ελέγξετε αρχικά τη δική σας συμπεριφορά είτε μόνοι σας είτε με τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
- Σε πολλές περιπτώσεις η συνδρομή ενός ειδικού ψυχικής υγείας και η παροχή βοήθειας στον έφηβο είναι απαραίτητη για την ουσιαστική αντιμετώπιση και τον τερματισμό της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Η επικοινωνία και η στήριξη του εφήβου θύτη είναι πολύτιμη. Μην του τη στερήσετε, διαιωνίζοντας τα τραύματα του.
Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι η βία όχι μόνο αναπαράγει βία αλλά και γεμίζει φόβο την ψυχή του αυριανού ενήλικα, του αυριανού θύτη αλλά και θύματος. Άλλωστε οι δύο αυτοί ρόλοι συχνά εναλλάσσονται ή συνυπάρχουν.