Πώς λειτουργεί η προπαγάνδα;

Η προπαγάνδα είναι ένα είδος επικοινωνίας που χρησιμοποιείται για την προώθηση συγκεκριμένης ατζέντας ή άποψης, για να επηρεάσει τις απόψεις μας ή να ελέγξει τη συμπεριφορά μας. Συχνά βασίζεται στην παραπληροφόρηση ή σε ανακριβείς πληροφορίες, που όμως μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικές στη διαμόρφωση απόψεων.

Άρθρο της Αρλίν Κούνσικ/ Απόδοση Έφη Ζέρβα για το ertnews.gr

Μία από τις πιο συνήθεις τεχνικές της προπαγάνδας είναι οι προσβλητικοί χαρακτηρισμοί. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση υποτιμητικών χαρακτηρισμών για την περιγραφή ενός αντιπάλου ή εχθρού. Για παράδειγμα, οι Ναζί αποκαλούσαν τους Εβραίους «αρουραίους» και το Ιράν αποκαλεί τις ΗΠΑ «Μεγάλο Σατανά». Άλλες συχνές τεχνικές είναι η επίκληση στο συναίσθημα, η στοίχιση με τους πολλούς και η καταστροφολογία. Η προπαγάνδα μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση απόψεων.

Ποιος είναι ο στόχος της προπαγάνδας;

Οι στόχοι της προπαγάνδας μπορεί να διαφέρουν, όμως οι πιο συνηθισμένες είναι η διαμόρφωση απόψεων έτσι ώστε να υποστηρίξουμε έναν συγκεκριμένο σκοπό ή πολιτικό υποψήφιο, ή να μας ωθήσει σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Ένα παράδειγμα προπαγάνδας είναι η ναζιστική προπαγανδιστική ταινία «Ο θρίαμβος της θέλησης», της Λένι Ρίφενσταλ, η οποία δημιουργήθηκε για την προώθηση του ναζιστικού καθεστώτος και για να ενθαρρύνει τον κόσμο να στηρίξει τον Αδόλφο Χίτλερ. Θεωρείται μία από τις πιο επιδραστικές προπαγανδιστικές ταινίες όλων των εποχών.

Πώς χρησιμοποιείται η προπαγάνδα στη διαφήμιση;

Οι διαφημιστές χρησιμοποιούν τεχνικές πειθούς για να πείσουν το κοινό να αγοράσει τα προϊόντα τους. Ένα παράδειγμα προπαγάνδας στη διαφήμιση είναι η χρήση εκφοβισμού. Οι διαφημιστές προσπαθούν να πείσουν το αγοραστικό κοινό πως χρειάζεται ένα συγκεκριμένο προϊόν για να αποφύγει κάποιο αρνητικό αποτέλεσμα.

Άλλη κοινή τεχνική είναι η στοίχιση με τους πολλούς. Σε αυτή την περίπτωση, οι διαφημιστές προσπαθούν να μας πείσουν πως όλοι χρησιμοποιούν ένα συγκεκριμένο προϊόν και το ίδιο θα έπρεπε να κάνουμε κι εμείς.

Γιατί χρησιμοποιείται η προπαγάνδα στους πολέμους;

Η προπαγάνδα συχνά χρησιμοποιείται στον πόλεμο για να επηρεάσει τις απόψεις ενός λαού για τον εχθρό. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κάνει τον λαό να στηρίξει την πολεμική προσπάθεια ή να τον αποθαρρύνει από το να στηρίξει τον εχθρό. Συχνά βασίζεται στην παραπληροφόρηση και στους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς για να επιτύχει τους στόχους της.

Πώς χρησιμοποιείται η προπαγάνδα στην πολιτική;

Η προπαγάνδα χρησιμοποιείται στην πολιτική για να επηρεάσει την άποψη των ανθρώπων για έναν συγκεκριμένο υποψήφιο ή ζήτημα.

Η πολιτική προπαγάνδα έχει πολλές μορφές, όμως συχνά βασίζεται στην επίκληση στο συναίσθημα, στους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και στον εκφοβισμό.

Ένα παράδειγμα πολιτικής προπαγάνδας είναι οι πολιτικές διαφημίσεις βετεράνων του Βιετνάμ εναντίον του Τζον Κέρι, κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2004.

Ποιοι είναι κάποιοι από τους κινδύνους της προπαγάνδας;

Η προπαγάνδα μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική στη διαμόρφωση γνώμης, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο συμπεριφορών.

Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάδοση μίσους και μισαλλοδοξίας και την υποκίνηση βίας, καθώς και για εξαπάτηση του κοινού και υπονόμευση της δημοκρατίας.

Εργαλεία προπαγάνδας

Ακολουθεί μια λίστα με κάποια από τα πιο συχνά εργαλεία προπαγάνδας που κάποια από αυτά χρησιμοποιούνται και στο πεδίο της Επικοινωνίας.

• Προσβλητικοί χαρακτηρισμοί: Χρήση προσβλητικών χαρακτηρισμών με υποτιμητικούς όρους για την περιγραφή ενός αντιπάλου ή εχθρού.
• Επίκληση στο συναίσθημα: Η προπαγάνδα συχνά στηρίζεται στην επίκληση στο συναίσθημα. Για παράδειγμα, ίσως εκμεταλλευτεί συναισθήματα φόβου ή θυμού για να κάνει τους ανθρώπους να υποστηρίξουν έναν συγκεκριμένο σκοπό.
• Στοίχιση με τους πολλούς: Πρόκειται για τεχνική που ασκεί κοινωνική πίεση με στόχο να πείσει τον κόσμο να κάνει κάτι. Για παράδειγμα, ένας πολιτικός υποψήφιος μπορεί να πει: «Όλοι με ψηφίζουν, κάντε κι εσείς το ίδιο».
• Τακτικές εκφοβισμού: Χρησιμοποιούνται για να τρομάξουν τον κόσμο και να υποστηρίξουν έναν συγκεκριμένο σκοπό. Για παράδειγμα, σε μια προεκλογική εκστρατεία ίσως προειδοποιούν πως αν δεν πάει ο κόσμος να ψηφίσει, τότε ίσως εκλεγεί κάποιος επικίνδυνος εγκληματίας.
• Χειραγώγηση πληροφορίας: Αφορά την διαστρέβλωση ή παρερμηνεία των γεγονότων. Για παράδειγμα, στo πλαίσιo μιας πολιτικής εκστρατείας μπορεί να γίνονται ψευδείς ισχυρισμοί για κάποιον αντίπαλο, με στόχο να φανεί κακός.
• Χρήση ψευδών στατιστικών στοιχείων: Η χρήση ψευδών ή παραπλανητικών στατιστικών στοιχείων είναι συχνή προπαγανδιστική τεχνική. Για παράδειγμα, γραμμή μιας πολιτικής εκστρατείας μπορεί να είναι πως οι περισσότεροι ψηφοφόροι στηρίζουν τον υποψήφιό της, ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει.
• Μη ρεαλιστικές υποσχέσεις: Άλλη συχνή τεχνική είναι το να δίνονται εξωπραγματικές υποσχέσεις. Για παράδειγμα, κάποιος υποψήφιος ίσως υπόσχεται πως θα εξαλείψει τη φτώχεια, ακόμα κι αν αυτό είναι αδύνατον.
• Η χρήση συμβόλων: Τα σύμβολα συχνά χρησιμοποιούνται στην προπαγάνδα για να εκφράσουν μια ιδέα. Για παράδειγμα,το κόμμα των Ναζί χρησιμοποίησε τη σβάστικα για να εκφράσει το πιστεύω του περί «φυλετικής καθαρότητας».
• Συνθήματα: Τα συνθήματα είναι σύντομες φράσεις που χρησιμοποιούνται για να συνοψίσουν μια ιδέα. Για παράδειγμα, το «Κάντε την Αμερική σπουδαία ξανά» ήταν ένα από τα προεκλογικά συνθήματα του Ντόναλντ Τραμπ.
• Καθημερινοί άνθρωποι: Πρόκειται για μια τεχνική που βάζει καθημερινούς ανθρώπους να εγκρίνουν ένα προϊόν ή κάποιον υποψήφιο. Το σκεπτικό είναι πως, αν αρέσει κάτι σε αυτούς, τότε θα είναι καλό. Για παράδειγμα, μια πολιτική εκστρατεία ίσως χρησιμοποιεί καθημερινούς πολίτες στις διαφημίσεις της για να προσελκύσει ψηφοφόρους.
• Μαρτυρίες: Πρόκειται για τη στήριξη από διάσημα ή αξιοσέβαστα πρόσωπα. Για παράδειγμα, κάποιος διάσημος μπορεί να στηρίξει έναν πολιτικό υποψήφιο, ή ένας γιατρός κάποιο νέο φάρμακο.
• Μεταβίβαση: Μια τεχνική που χρησιμοποιεί θετικούς συσχετισμούς για να κάνει πιο αρεστό κάποιο προϊόν ή άτομο. Για παράδειγμα, ίσως χρησιμοποιείται η εθνική σημαία σε πολιτικές διαφημίσεις, προκειμένου κάποιος υποψήφιος να φανεί ότι είναι πατριώτης.
• Ανακάτεμα της τράπουλας: Μια τεχνική που παρουσιάζει μόνο πληροφορίες που είναι θετικές για το άτομο ή το αντικείμενο που προωθείται. Για παράδειγμα, μια εταιρεία ίσως παρουσιάζει αποκλειστικά τις θετικές αξιολογήσεις του προϊόντος της και όχι τις αρνητικές.
• Εντυπωσιακές γενικότητες: Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις που έχουν θετική χροιά, όμως δεν σημαίνουν κάτι στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, κάποιος υποψήφιος μπορεί να λέει πως «στηρίζει την αλλαγή», χωρίς να διευκρινίζει τι αφορά αυτή η αλλαγή.
• Στερεότυπα: Η χρήση στερεοτύπων είναι μια τεχνική που χρησιμοποιεί υπεραπλουστευμένα και συχνά ανακριβή στερεότυπα για την περιγραφή ενός αντιπάλου ή εχθρού.
• Επίκληση στο συναίσθημα της υπεροψίας: Αυτή η τεχνική χρησιμοποιεί την ιδέα της αποκλειστικότητας για να κάνει κάτι να φαίνεται πιο επιθυμητό. Για παράδειγμα, μια εταιρεία πολυτελών αυτοκινήτων ίσως χρησιμοποιεί το σλόγκαν: «Μόνο το καλύτερο για εσάς».
• Φορτισμένη γλώσσα: Η γλώσσα που είναι φορτισμένη με συναίσθημα ή νόημα. Για παράδειγμα η φράση «υπέρ της ζωής» («pro-life») είναι φορτισμένη συναισθηματικά και ηθικά.
• Παραπειστικά λόγια: Εκφράσεις που στοχεύουν στο να παραπλανήσουν ή να εξαπατήσουν. Για παράδειγμα, η φράση «Δεν λέω πως ο τάδε είναι κακός, όμως…», υπονοεί πως ο τάδε είναι κακός, χωρίς να το λέει ακριβώς.

Καλό είναι να γνωρίζουμε τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται και να αξιολογούμε με κριτικό μάτι τις πληροφορίες που λαμβάνουμε. Επίσης είναι σημαντικό να αναζητάμε πολλαπλές πηγές ενημέρωσης και να επιβεβαιώνουμε τις πληροφορίες που έχουμε προτού πάρουμε αποφάσεις. Τέλος, να είμαστε πάντα σκεπτικιστές σε κάθε επίκληση στο συναίσθημα.