Μιχάλης Παναγιωτάκης / Η ταξική εκλογική κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ

Στα αποκαΐδια του εκλογικού αποτελέσματος των εκλογών της 21ης Μαΐου, όλοι αναζητούν στις στάχτες των αποτελεσμάτων τα αίτια της συντριβής του ΣΥΡΙΖΑ και της θριαμβευτικής, ηγεμονικής νίκης της Νέας Δημοκρατίας.

Του Μιχάλη Παναγιωτάκη*

Πολλές αιτίες προτείνονται, που έχουν να κάνουν με τον θολό προεκλογικό λόγο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, την εμμονή σε ένα σχέδιο που απαιτούσε την συμμετοχή ορκισμένων αντιπάλων του για να κερδίσει, τις επικοινωνιακές γκάφες, την αμήχανη παρουσία των στελεχών του στα προεκλογικά πάνελ, την αίσθηση ασάφειας που είχε όλη η προεκλογική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.

Θεωρώ όμως πως τέτοια θέματα επικοινωνιακής τακτικής και επάρκειας, αλλά ακόμα και πολιτικής στρατηγικής και προγραμματικού λόγου, ελάχιστα επηρέασαν. Το πιο σωστό πρόγραμμα (που ανάλογα με τον εκάστοτε αναλυτή θα ήταν πιο αριστερό, ή πιο ριζοσπαστικό, ή πιο κεντρώο, ή πιο δεξιό, ή πιο τεχνοκρατικό κτλ) να είχε ο ΣΥΡΙΖΑ και τους πιο συντεταγμένους, ετοιμόλογους και ενημερωμένους πανελίστες (σε ένα τηλεοπτικό πεδίο που αξίζει να σημειωθεί πως δεν έχει πολιτικές εκπομπές πλέον στα εθνικής εμβέλειας κανάλια του), η ήττα του – ίσως λίγο λιγότερο βαριά, ίσως και όχι – ήταν προδιαγεγραμμένη, και τα αίτιά της ήταν διπλά, και δεν βρίσκονται πάντως στο επίπεδο της τηλεοπτικής εμφάνισης, του προγράμματος (που κανένας δεν διάβασε και δεν θα διάβαζε) ή του TikTok.

Εκλογές #107

Ένα είναι φυσικά το «Σύστημα 107» των ΜΜΕ το οποίο επί τέσσερα χρόνια, έθαβε κάθε κακό νέο για την κυβέρνηση ή το σπίναρε, και έβαζε την αντιπολίτευση στο σκαμνί χωρίς καν ουσιαστική αφορμή: σκεφτείτε τα Τέμπη όπου ένα μοναδικό στην ιστορία των Ελληνικών σιδηροδρόμων δυστύχημα με άμεσα και σημερινά αίτια, πάνω στον κεντρικό σιδηροδρομικό άξονα, αποδόθηκε σε «όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις» και εκλήθη ο… Σπίρτζης σε απολογία. Ή τις υποκλοπές: για τις ανάγκες του αφηγήματος «όλοι ίδιοι είναι» (στρατηγικό χαρτί της ΝΔ), επινοήθηκε -απέναντι στην παρακολούθηση της μισής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και επιχειρηματιών με παράνομα μέσα, από το γραφείο του πρωθυπουργού με πλήρη εποπτεία και ευθύνη του πρωθυπουργού- μια ιστορία για κάποια παρακολούθηση του Πιτσιόρλα με μάλλον σύννομο τρόπο από την ΕΥΠ το 2016…

Απέναντι σε αυτό, ο ΣΥΡΙΖΑ – κάθε κόμμα της αριστεράς- έχει μία προφανή άμυνα (πέρα από το μην δίνει, όταν έχει τη δυνατότητα, σε ολιγάρχες να έχουν κανάλια): τις μαζικές οργανώσεις, τα συνδικάτα, τα σωματεία και τις συλλογικότητες, την τοπική αυτοδιοίκηση και μια συνοδευτική σταθερή και ελκυστική παρουσία στα ΜΚΔ. Κάτι τέτοιο δεν υπήρχε: ο ΣΥΡΙΖΑ περιορίστηκε ακόμα περισσότερο συνδικαλιστικά ενώ η ΔΑΚΕ ανέβαινε (και πήρε μέχρι και τη ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ), έχασε δυνάμεις ακόμα και στους νοσοκομειακούς γιατρούς εν μέσω της πανδημικής διάλυσης, ενώ οι παρατάξεις του κατάφεραν να περιορίσουν και την εκπροσώπησή τους στην ΓΣΕΕ. Στον δικηγορικό σύλλογο και στο ΤΕΕ, οι επιλογές του ΣΥΡΙΖΑ για να το πούμε γλυκά, ήταν μάλλον αποσυσπειρωτικές, στη δε τοπική αυτοδιοίκηση ενδέχεται ο πάλαι ποτέ Συνασπισμός του 3% να είχε καλύτερα αποτελέσματα από τον ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2019 . Στον φοιτητικό χώρο ήταν και παραμένει περίπου ανύπαρκτος, ενώ η σχέση του με κινήματα πόλης, ελεύθερων χώρων, αλληλεγγύης κτλ, πλήν ίσως του πολιτισμού, ακολουθεί από το 2015 και μετά μια σταθερά φθίνουσα πορεία, που δεν ανακόπηκε μετά το 2019. Η φυσική παρουσία και επαφή και ο διάλογος, οι εκπρόσωποι της αριστεράς μέσα στην κοινωνία, απουσίαζαν, δεν δόθηκε καμία προτεραιότητα στην συγκρότηση και την δημιουργία τέτοιων οργανώσεων, στη σύνδεση με υπαρκτά κινήματα, στην παρουσία στις γειτονιές. Αντ’ αυτού το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης απασχολήθηκε με το να κατασκευάσει ένα τεράστιο mailing list και τηλεφωνικό κατάλογο επαφών και φίλων, που τα είπε «μέλη», για να λέει πως έχει 170.000 μέλη, χωρίς εσωκομματική ζωή, χωρίς κοινή δράση, με μέση ηλικία μελών άγνωστη, αλλά σίγουρα αρκετά πάνω από το ηλικιακό διάμεσο (46 χρόνια) της χώρας, χωρίς καθήκοντα και χωρίς διαβούλευση ή λόγο. Η δε φυσική παρουσία και δράση υποκαταστάθηκε από την αμφίδρομη χρήση των ΜΚΔ, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ υιοθέτησε την – συχνά προβληματική- ατζέντα των χρηστών του Twitter π.χ. και δρούσε σε αυτά φαντασιωνόμενος την δράση αυτή ως σύγχρονη εκδοχή και υποκατάστατο της παρέμβασης σε μαζικό χώρο.

Ο μόνος τρόπος συνεπώς να σταθεί όρθιος και να βγει στην επίθεση, απέναντι στο οργανωμένο σύστημα παραπληροφόρησης του Μαξίμου και των καναλαρχών, είχε πρακτικά αποκλειστεί, δεν υπήρχε ο χρόνος, δεν υπήρχε η γνώση – και δεν αναζητήθηκε – δεν υπήρχε η νεότητα, δεν υπήρχε η επινοητικότητα του προ του 2012 ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά αυτό ήταν ένα σύμπτωμα μιας γενικότερης αποστασιοποίησης από την ταξική του βάσης.

Αντίο εργατική τάξη

Μια παράμετρος του εκλογικού αποτελέσματος που δεν έχει τονιστεί αν και είναι κρίσιμη για την εξήγηση της κατάρρευσης του ΣΥΡΙΖΑ, είναι η κατάλυση της ταξικότητας της ψήφου στον ΣΥΡΙΖΑ. Το 2019 είχα περιγράψει σε άρθρο μου, την στενή, αντίστροφη, συσχέτιση της ψήφου στον ΣΥΡΙΖΑ στο λεκανοπέδιο με το μέσο εισόδημα κάθε δήμου, σε σημείο τέτοιας συσχέτισης που μπορούσε να εκτιμήσει κανείς το εισόδημα ενός δήμου με βάση το ποσοστό που είχε πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ σε αυτόν.

Αυτή η σχέση ισοπεδώθηκε χθες, ό,τι έχει μείνει πια, αν έχει μείνει, σχεδόν δεν αξίζει να το ψάξεις, είναι μια πολύ ασθενικότερη συσχέτιση.

Στην Αγία Βαρβάρα π.χ. Αττικής ο ΣΥΡΙΖΑ πήγε από το 43,56% τον Ιούλιο του 2019, στο 24,38% πτώση 19 ποσοστιαίων μονάδων, επτάμιση από τις οποίες πήρε η ΝΔ. Στο Περιστέρι έπεσε από 39,38% στο 23,47%, 16 μονάδες κάτω, περίπου 5 από τις οποίες πήρε η ΝΔ. Στο δήμο Κορυδαλλού ο ΣΥΡΙΖΑ πήγε από το 37,92% στο 21,18%, 17 μονάδες κάτω, 6 από τις οποίες πήρε η ΝΔ. Στο δήμο Φυλής ο ΣΥΡΙΖΑ πήγε από το 43,33% στο 23,02%, πάνω από 20 μονάδες κάτω, 10 από τις οποίες πήγαν στην ΝΔ (στην Δυτική Αττική έχασε το μισό από το ποσοστό του ο ΣΥΡΙΖΑ). Στη δημοτική ενότητα Μενεμένης της Θεσσαλονίκης ο ΣΥΡΙΖΑ πήγε από το 42,85 το 2019, στο 25,23%, μείον 17+ μονάδες… Και πάει λέγοντας… Αντίθετα η ΝΔ ανέβηκε παντού με ακόμα όμως μεγαλύτερα ποσοστά στα μεγαλοαστικά προπύργιά της…

Με βάση την ψήφο του 2019, ευθεία συνέπεια της εκλογικής γεωγραφίας και κοινωνικής διαστρωμάτωσης της ψήφου του ΣΥΡΙΖΑ θα πίστευε κανείς πως ήταν η προφανής κατεύθυνση στην ενίσχυση της παρουσίας του στις φτωχότερες γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά (και της Θεσσαλονίκης), η έμφαση στην στράτευση ανθρώπων από τις εργατουπόλεις στις οργανώσεις του και η αναζήτηση όσων απείχαν προκειμένου να επιχειρήσει να τους κινητοποιήσει. Παρατηρούσα άλλωστε πως:

…στις γειτονιές που ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει τα μεγαλύτερα ποσοστά του τον Ιούλιο του 2019 (που είναι άλλωστε οι ίδιες όπου πήρε τα μεγαλύτερα ποσοστά του τον Ιανουάριο του 2015) υπάρχει και η μεγαλύτερη αύξηση της αποχής ενώ στις γειτονιές που παίρνει μικρότερο ποσοστό των ψήφων η αποχή σε σχέση με τον Ιανουάριο του 15 ήταν μικρότερη…

Ο ΣΥΡΙΖΑ αμέλησε λοιπόν την εκλογική του βάση, έχασε την πληβειακότητα της εκλογικής του ταυτότητας, στράφηκε στην «μεσαία τάξη» (ένα ασαφές και ταξικά άμορφο επινόημα που είναι μάλλον ένα πιο εύηχο συνώνυμο της λέξης «μικροαστός» για να χρησιμοποιείται από τη δεξιά πιο εύκολα, αμφίβολης υλικής σηματοδότησης), η οποία πάντως, όποια και αν είναι σίγουρα δεν τον αγκάλιασε στις εκλογές της 21ης Μαΐου. Ο κατά προτεραιότητα εναγκαλισμός του μικροαστισμού ήταν μια αυτοκτονική στρατηγική, που έριξε νερό στον μύλο του «όλοι ίδιοι είναι». Το ότι η μεγαλύτερη αύξηση μελών του ΣΥΡΙΖΑ στην λειψή αυτή περσινή διαδικασία εγγραφής νέων μελών καταγράφηκε στη Βόρεια Αθήνα, είναι ενδεικτικό της κοινωνικής πρόσληψης του ΣΥΡΙΖΑ.

Έχοντας γυρίσει την πλάτη του στην κοινωνική του βάση, παραιτούμενος από τον κοινωνικό χώρο της διεκδίκησης παρά μόνο σαν υψηλός συμπαραστάτης, αμελώντας τις κοινωνικές συμμαχίες στη βάση και απέναντι σε ένα μιντιακό σύστημα – φαινόμενο παγκόσμιο μονομέρειας και καθαγιασμού της κυβέρνησης, το αποτέλεσμα το είδαμε προχθες. Ο ΣΥΡΙΖΑ σύρθηκε σε μια εκλογική αναμέτρηση, όπου κάθε ατόπημα των πλημμελώς προετοιμασμένων τηλε-εκπρόσωπών του ήταν ένα εκλογικό ατύχημα εν αναμονή, έτοιμο να πακεταριστεί και να γίνει βούκινο. Στις εκλογές του Ιουνίου, αν πρυτανεύσει η λογική και αν υπάρχει χρόνος -αμφίβολο- ο ΣΥΡΙΖΑ καλά θα κάνει να ξανασκεφτεί την κοινωνική και την ταξική του τοποθέτηση: το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου που αντί για «μεσαία τάξη» είχε σαν βάση τους “μη προνομιούχους” δεν είναι πρότυπο για το 2023, η Ελλάδα είναι σε καταβύθιση εδώ και 14 χρόνια, η εμπειρία της μετεμφυλιοπολεμικής δεξιάς ήταν πιο πρόσφατη και πιο συσπειρωτική τότε και ο Αντρέας Παπανδρέου, ας το πάρει απόφαση ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι νεκρός και στο δεύτερο μέρος της διακυβέρνησής του ήταν αντίπαλος της αριστεράς.

Μια λέξη ακόμα για τον άλλο ηττημένο τον εκλογών, το ΜεΡΑ25. Δεν ξέρω πώς το σκέφτηκε ο Γιάνης Βαρουφάκης και το κόμμα του, αλλά το ΜεΡΑ25 ως προς την ιδεολογική συγκρότηση του πυρήνα των ψηφοφόρων του, αλλά και την πρόσληψή του από την κοινωνία, είναι / θεωρείται αριστερό παρακλάδι του ΣΥΡΙΖΑ. Η εκλογική μοίρα του είναι συνυφασμένη με εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ, οπότε η προσπάθεια αποκήρυξης του ΣΥΡΙΖΑ δεν κάνει το γκελ που νομίζει το ΜεΡΑ25, όπως άλλωστε φάνηκε…

Πρώτη δημοσίευση στο kosmodromio

*O Μιχάλης Παναγιωτάκης έχει σπουδάσει Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έχει Master στην Θεωρητική Φυσική από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει δουλέψει ως αρχιτέκτονας πληροφορίας σε έργα δικτυακών τόπων, και ως δημοσιογράφος, μεταφραστής και webmaster σε μέσα ενημέρωσης. Συνεκδίδει το newsletter Νήμα (nemamedia.substack.com), είναι συνεργάτης του περιοδικού Δημοσιογραφία / CJR. Συμμετέχει στο διαδικτυακό εγχείρημα ερευνητικής δημοσιογραφίας The Manifold Files (themanifoldfiles.org/