NewsEdit Συνέντευξη του Μάρκο Ρεβέλι που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Post Internazionale στις 27/1/23
● Μάρκο Ρεβέλι, σε σένα που μελετάς εδώ και μισό αιώνα την κοινωνική ιστορία της Αριστεράς, θέτω μια περίπλοκη ερώτηση ζητώντας μια απλή απάντηση. Ποια είναι σήμερα, κατά τη γνώμη σου, η χάρτα των αξιών των προοδευτικών; Και κυρίως: πώς αυτές οι αξίες ακόμα και σήμερα διακρίνονται από εκείνες της Δεξιάς;
Η ερώτηση είναι πράγματι περίπλοκη, αλλά θα προσπαθήσω να ανταποκριθώ στην πρόκληση. Η απλότητα που ζητάς ανήκει άλλωστε στο παρελθόν.
ADVERTISING
● Τι εννοείς;
Ότι η Αριστερά -αλλά θα ήταν καλύτερο να λέμε οι Αριστερές- στον 20ο αιώνα ήταν μια ισχυρότατη πηγή συνθέσεων και εξαίρετων συνθημάτων. Για να σου απαντήσω όμως, θα ήθελα να επιστρέψω στο παρελθόν, για να φωτίσω μια τριάδα που εδώ και χρόνια δεν ακούω να την αναφέρουν πλέον.
● Ποια;
Η Δεξιά, καλώς ή κακώς, περιστρέφεται, εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα, γύρω από το τρίπτυχο «Θεός, Πατρίδα και Οικογένεια». Που, αν το σκεφτείς, λειτουργεί αποτελεσματικά από τον Μουσολίνι ως τη Μελόνι.
● Και η Αριστερά;
Η Αριστερά κινούνταν επί ολόκληρες εποχές γύρω από μια ωραιότατη τριάδα προτεραιοτήτων: «Ψωμί, Εργασία και Ειρήνη».
● Είναι περίεργο που αυτή η τριάδα λησμονήθηκε, επειδή είναι ακόμα πολύ επίκαιρη.
Για το ότι είναι επίκαιρη δεν υπάρχει αμφιβολία. Δοκίμασε όμως σήμερα να πεις τη λέξη «Ειρήνη» για την ουκρανική περίπτωση και θα δεις ένα τμήμα της μετριοπαθούς ηγετικής τάξης να εξανίσταται και να προβάλλει αντιρρήσεις.
● Δεν είναι περίεργο που η Δεξιά, με όλες τις μεταμορφώσεις της, δυσκολεύεται λιγότερο από την Αριστερά να προσδιορίσει μια γραμμή συνέχειας με τη δική της ιδεολογική παράδοση;
Είναι αλήθεια. Αυτή είναι μια καλή επισήμανση, η οποία όμως απαιτεί μια εκτενέστερη απάντηση. Ιδού λοιπόν ποιο είναι το θέμα: στον 20ο αιώνα -χάρη στη σπορά του Μαρξ και του Ένγκελς και δεκάδων στοχαστών- η Αριστερά ταυτίστηκε με μια φιλοσοφία της ιστορίας, στην οποία μια ισχυρή ιδέα προόδου φώτιζε την πορεία ενός σκληρού αγώνα, ο οποίος όμως επαγγελλόταν χειραφέτηση και ισότητα.
● Ήταν μια κοσμική, αλλά σχεδόν μεσσιανική πίστη, αυτή που υποστήριζε εκείνη την πορεία.
Βέβαια. Υπήρχε ωστόσο και μια σπουδαία σοδειά από νίκες, που ευνοούσε όσους πρότειναν αυτό το μακρύ ταξίδι: κατακτήσεις, δικαιώματα, αυξανόμενη εκλογική αντιπροσώπευση, στοιχεία κοινωνικού κράτους, διάδοση της ευημερίας.
● Και να που από τους καρμπονάρους του 19ου αιώνα και από τις ύστερες και φωτισμένες αστικές τάξεις του 1848, περάσαμε στα μαζικά κόμματα του εικοστού αιώνα…
Επί έναν αιώνα το αφήγημα υπήρξε εξαίρετο: μια ασυγκράτητη προέλαση, συνεχής μέσα στον χρόνο, που παρήγαγε πελώρια άλματα στην ευημερία των προσώπων. Σκέφτομαι τους νικηφόρους κύκλους της μεταπολεμικής περιόδου, στις δεκαετίες 1940 και 1950 και στη μεγάλη περίοδο των οικονομικών και πολιτικών κατακτήσεων που γέννησαν οι αγώνες της δεκαετίας του 1960.
● Τι άλλο υπήρχε;
Μια σημαντική συνθήκη που σήμερα έχει λησμονηθεί. Υπεύθυνες ηγετικές τάξεις και, θα τολμούσα να πω, έντιμες απέναντι στους υποστηρικτές και τους συντρόφους τους. Εκείνες της ηρωικής πάλης εναντίον της εκμετάλλευσης στα πρώτα χρόνια του προηγούμενου αιώνα, εκείνη που αμέσως μετά σφυρηλατήθηκε στην παρανομία, αντιπαλεύοντας τον φασισμό, εκείνη για την οποία ο αγώνας ήταν «επιλογή ζωής», που οδηγούσε τα τέκνα της αστικής τάξης να ενστερνίζονται την υπόθεση των απόκληρων. Όλα αυτά και εννοώ κυρίως τον δεσμό εγγύησης και εμπιστοσύνης -με εξαίρεση μεμονωμένες περιπτώσεις- φαίνεται πως σήμερα έχουν χαθεί.
● Ωστόσο, η διαφορά ανάμεσα σε Δεξιά και Αριστερά δεν έχει εξαλειφθεί…
Η Δεξιά -απλουστεύω υποχρεωτικά- υπήρξε, κάτω από χίλιες μεταμφιέσεις, μια ιδέα υπεράσπισης των κοινωνικών μορφών που θεμελιώθηκαν γύρω από τα προνόμια και τη συντήρηση. Η Αριστερά αντίθετα υποσχόταν πρόοδο, κοινωνική επανάσταση και δικαιώματα.
● Τι έβαλε σε κρίση αυτό το αφήγημα;
Πρώτα απ’ όλα, ένα μεγάλο ιστορικό φαινόμενο: η παγκοσμιοποίηση. Ο πλανητικός ανταγωνισμός για χαμηλού κόστους εργασία, ως πρώτη επίπτωση, διέλυσε τη μία μετά την άλλη τις κοινωνικές εγγυήσεις και τις εξουσίες ελέγχου που είχε θεμελιώσει η σοσιαλδημοκρατία. Η παγκοσμιοποίηση, αλλά και η ψηφιακή επανάσταση, διέρρηξαν τους δεσμούς αλληλεγγύης που συνέδεαν τους αδύναμους, βάζοντας τους φτωχούς του κόσμου να ανταγωνίζονται οι μεν εναντίον των δε.
● Πώς έγινε αυτό;
Οι μεγάλες εγγυήσεις των δεκαετιών 1950 και 1960 χάθηκαν, επειδή μεταβλήθηκαν οι συσχετισμοί δύναμης που είχαν οικοδομηθεί στο εσωτερικό των εθνών-κρατών. Μια δεξιά ιδεολογία, ο νεοφιλελευθερισμός, επέβαλε την πολιτισμική της ηγεμονία. Μεγαλώνουν ξανά οι ανισότητες, καταργούνται οι κοινωνικές εγγυήσεις και, στη δική μας χώρα, επιμένω να θυμίζω ότι τον νόμο για τα εργασιακά θέματα (Jobs Act) τον έφτιαξε ο Ρέντσι και όχι ο Μπερλουσκόνι.
● Γιατί επιμένεις;
Επειδή οι εγγυήσεις καταργήθηκαν από κάποιον που ήταν ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος. Έτσι διαρρηγνύεται ο δεσμός εμπιστοσύνης. Και αν η παγκοσμιοποίηση θέτει υπό αμφισβήτηση το «ψωμί», ο «αριστερός» νεοφιλελευθερισμός καταπολεμάει την εργασία με τη μορφή που την είχαμε γνωρίσει στον 20ο αιώνα. Προκύπτουν έτσι η επισφαλής εργασία και η νέα εκμετάλλευση.
● Γιατί το έκανε ο Ρέντσι;
Γνωρίζεις ότι την καλύτερη απάντηση σε αυτό το ερώτημα την έχει δώσει ο Ανιέλι: «Θέλουμε μια αριστερή κυβέρνηση για να εφαρμόζει δεξιές πολιτικές».
● Και η Δεξιά είναι διαιρεμένη ανάμεσα σε μια κοινωνική και μια νεοφιλελεύθερη τάση…
Η Δεξιά όμως δεν έχει μεγάλα προβλήματα συνέπειας με τον εαυτό της. Η Δεξιά είναι πραγματιστική και από τη φύση της ιεραρχική. Σε όλα επικρατεί πάντοτε ο ηγέτης. Επιπλέον, την έπληξαν λιγότερο από την Αριστερά οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Η Δεξιά προσαρμόζεται εύκολα σε οποιοδήποτε γεγονός επικυρώνει τη διαφορά ανάμεσα στους ισχυρούς και τους αδύναμους. Μία από τις πολύμορφες όψεις των πολλών λαϊκιστικών Δεξιών που έχω μελετήσει, από τον Τραμπ ως τον Ορμπαν, από τη Λεπέν ως τον Μπολσονάρο, είναι η ικανότητά τους να αλλάζουν. Η αδυναμία των ηγετικών τάξεων της Αριστεράς επέτρεψε σε αυτή τη νέα Δεξιά να επιβάλει μια νέα μορφή ηγεμονίας.
● Στην Αριστερά έχει απομείνει κάτι;
Μια ωραιότατη εικόνα την οποία δανείζομαι από τον Μπόμπιο: «Η ικανότητα να αγανακτεί μπροστά στο σκάνδαλο των ανισοτήτων».
⌛ INFO
Ο Μάρκο Ρεβέλι, γεννημένος το 1947 στο Κούνεο, είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Πιεμόντε. Συγγραφέας πολλών βιβλίων, ο Ρεβέλι παραμένει πάντα ένας μαχητικός διανοούμενος της Αριστεράς, που έχει το βλέμμα του στραμμένο στις συνθήκες ζωής και στους αγώνες των εργαζόμενων τάξεων. Στις αναλύσεις του, συνδέει την τωρινή κρίση και τις στρατηγικές δυσκολίες της Αριστεράς με την εξάντληση του πολιτικού παραδείγματος που κυριάρχησε στον εικοστό αιώνα, με το τέλος δηλαδή εκείνης της μακράς περιόδου που σημαδεύτηκε από την ύπαρξη και τη δράση των μαζικών κομμάτων και από τους αγώνες και τις κατακτήσεις του εργατικού κινήματος.
Πηγή: ΕΦΣΥΝ – Θανάσης Γιαλκέτσης