NewsEdit Ένα drone που βοηθά να δούμε πάνω από όσα συμβαίνουν και άρα να κατανοήσουμε τη δυσνόητη εποχή μας, είναι το βιβλίο του Μάκη Ανδρονόπουλου «Sapiens 3 κόντρα στον Μετάνθρωπο- Εγχειρίδιο μετάβασης στην “άλλη εποχή”», που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική. Όπως επισημαίνει, με την τεχνητή νοημοσύνη να επελαύνει, πρέπει να αποφασίσουμε σε ποιόν νέο άνθρωπο θα εξελιχθούμε. Ο συγγραφέας μίλησε στο ertnews.gr για το βιβλίο του, τον Sapiens 3, τη συνωμοσιολογία, τις σύγχρονες σχέσεις, την κατάθλιψη, αλλά και τη δύναμη της αγάπης.
Πώς αποφασίσατε να γράψετε το βιβλίο;
Από πολύ μικρό παιδί είχα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μελλούμενα. Έκοβα αποκόμματα από τις εφημερίδες με τα νέα για τις ανακαλύψεις της επιστήμης και τις τεχνολογικές εξελίξεις. Στην εφηβεία, διάβασα πολύ επιστημονική φαντασία και πάντα παρακολουθούσα στον Τύπο οτιδήποτε είχε μελλοντολογική χροιά. Όταν το 1981 δημιουργήθηκε η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας ανέλαβα το σχετικό ρεπορτάζ στο «Έθνος» κι όταν έφυγα απ’ αυτό συνέχισα να το παρακολουθώ. Πριν μερικά χρόνια, έγραψα μια σειρά άρθρων με κοινό τίτλο «Ο πόλεμος με τις μηχανές» που είχαν αισθητή ανταπόκριση. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του βιβλίου.
Πιστεύετε ότι νιώθουμε περισσότερο μπερδεμένοι και ανήσυχοι απ’ ότι οι άνθρωποι σε άλλες εποχές; Διαφέρει σε κάτι η εποχή μας;
Ναι, αναμφίβολα. Και είναι φυσικό διότι η εποχή μας έχει πολλές δομικές διαφορές από τις προηγούμενες. Πρώτον, οι αλλαγές στην καθημερινότητά μας είναι ραγδαίες. Η σταθερότητα του οικονομικού συστήματος δεν υπάρχει πια, με δραματικές συνέπειες στον προγραμματισμό της ζωής και των προοπτικών του νοικοκυριού και των παιδιών. Δεύτερον, οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως το διαδίκτυο και η ψηφιακή οικονομία, έχουν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια αλλάξει την οργάνωση, αν όχι τη δομή, όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και του κράτους και της ίδιας της κοινωνίας. Τρίτον, η τρομοκρατία, η κλιματική κρίση, οι μεταναστευτικές ροές, ο πόλεμος, η ενεργειακή κρίση, η επερχόμενη διατροφική κρίση προκαλούν στις κοινωνίες αβεβαιότητα και κατάθλιψη. Συνεπώς, ζούμε για πρώτη φορά βιωματικά την παγκόσμια ιστορία με εξουθενωτική ένταση, όσο μακριά κι αν διαδραματίζονται τα γεγονότα. Είναι αναπόφευκτο να είμαστε περισσότερο μπερδεμένοι και ανήσυχοι.
Κατακλυζόμαστε καθημερινά από πληροφορίες και εικόνες. Τί μας εμποδίζει να αποκωδικοποιήσουμε την εποχή μας;
Η έκρηξη της επικοινωνίας που έφερε το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είχε σαν αποτέλεσμα να μαθαίνουμε τα νέα της υφηλίου, σε λίγα λεπτά μετά το γεγονός. Έτσι, δημιουργήθηκαν οι «καταιγίδες της πληροφορίας» με «νέα» σοβαρών εξελίξεων μέχρι τη ζωή των celebrities. Στο βιβλίο αναφέρω τον φρενήρη ρυθμό των αναρτήσεων κειμένων και φωτογραφιών. Ανάμεσα σε αυτήν την πλημμυρίδα νέων παρεισφρέουν τα fake news, τα junk news και η συνομωσιολογία …. Είναι κατά συνέπεια δύσκολο για το μέσο πολίτη να ξεχωρίσει την ουσία από το περιττό και το ψέμα, πόσο μάλλον να αποκωδικοποιήσει τη ρευστότητα της εποχής μας.
Όπως σημειώνετε στο βιβλίο σας, η ψευδαίσθηση ηλεκτρονικής κοινωνικότητας που προσφέρουν τα socialmedia, μας απομονώνει από τη φυσική επαφή. Έχουμε τη δύναμη να αντισταθούμε τη στιγμή που όλοι κάνουν το ίδιο;
Η κοινωνικότητα που προλάβαμε να ζήσουμε οι παλιές γενιές, είχε ένα καταλυτικό χαρακτηριστικό, την βιωματική εμπλοκή στο γίγνεσθαι. Στις παρέες υπήρχε μια ζωντάνια κι ένας ανθρώπινος ανταγωνισμός, π.χ για την διεκδίκηση της ωραίας ή του ωραίου, για τα πολιτικά, για τα κοινωνικά θέματα. Υπήρχε μια ζύμωση δημιουργική. Η «ηλεκτρονική κοινωνικότητα» δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Διεκδικεί το αριθμό των likes. Οι σχέσεις έγιναν αριθμητική, ποσότητα, emoji. Είναι επιθετική κατάρρευση των κοινωνικών σχέσεων, του Εμείς. Όμως, η κλιματική κρίση, η δυσπιστία προς την πολιτική, οι δυσκολίες της ζωής προκαλούν νέα κοινωνικά φαινόμενα, νέες συσπειρώσεις και αντιλήψεις που ξανα-ανακαλύπτουν το Εμείς…
Κατάθλιψη και ψυχικές ασθένειες κάνουν θραύση όπως και η υπερσυνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών. Είναι τα χάπια η λύση;
Προφανώς και δεν είναι λύση τα χάπια στη μαζική κατάθλιψη που ταλανίζει τις δυτικές κυρίως κοινωνίες. Ούτε το αλκοόλ, ούτε τα ναρκωτικά, ούτε η εσωστρέφεια, ούτε ο μηδενισμός. Το πρόβλημα είναι κατ΄ εξοχήν πολιτικό. Το σύστημα παράγει ασθένεια. Κάτι δεν πάει καλά στις κοινωνίες μας και ούτε οι πολιτικές ηγεσίες το αναλύουν, απλώς ενίοτε αντιδρούν στα συμπτώματα. Ούτε η διανόηση, ούτε ο επιστημονικός-ακαδημαϊκός κόσμος στέκεται απέναντι στα προβλήματα με πρακτικές προτάσεις. Πιστεύω πάντως ότι ακόμη και στις σημερινές απαισιόδοξες συνθήκες μπορεί να διεκδικήσουμε ως κοινωνία μια καλύτερη ζωή, λιγότερο άρρωστη, αλλά αλλιώς. Αυτή δεν είναι η δυναμική των πραγμάτων, αλλά αν πάψουμε να πιστεύουμε στην αλλαγή δεν θα μας απομείνει παρά μόνο ο πλήρης εκφασισμός της κοινωνίας.
Γιατί η συνωμοσιολογία δρέπει δάφνες στην εποχή μας; Το ζήσαμε με τον covid, το ξαναζούμε με τις νέες ταυτότητες…
Η επικυριαρχία της τεχνοεπιστήμης ως μοναδικής ιδεολογίας της προόδου έχει αποστεώσει την ουσία του δυτικού πνεύματος και έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς. Η παιδεία έχει απωλέσει τον ουμανιστικό της χαρακτήρα και δεν καλλιεργεί πια την κριτική σκέψη. Τα πάντα έχουν εμπορευματοποιηθεί και τα πάντα είναι σχετικά. Οι αξίες έχουν καταρρεύσει. Είναι μια εποχή για μάγους και σωτήρες. Μέσα σε αυτό το σκηνικό πολλοί συνάνθρωποί μας γίνονται καχύποπτοι έναντι όλων, έναντι των πάντων. Σε αυτό το άρρωστο έδαφος φύονται οι θεωρίες της συνομωσίας. Είναι και τα κοινωνικά δίκτυα που λειτουργούν ως πολλαπλασιαστής του ανορθολογισμού και της συνομωσίας. Οι διαχρονικές ευθύνες της πολιτικής γι΄ αυτή την κατάσταση είναι μεγάλες…
Πρέπει να φοβόμαστε την τεχνητή νοημοσύνη;
Όχι, αλλά … Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) είναι μια τεράστια επανάσταση εν εξελίξει που θα αλλάξει ριζικά την οργάνωση και τη δομή της οικονομίας και της κοινωνίας και πιθανότατα και την ανθρώπινη υπόσταση. Η τεχνητή νοημοσύνη χωρίς κώδικα, με τις εύκολες διεπαφές μεταφοράς και απόθεσης, θα επιτρέψει αλλαγές σε όλους τους τομείς των επιχειρήσεων και της επιστήμης με πολύ θετικά αποτελέσματα. Θα χαθούν σε μία δεκαετία εκατομμύρια θέσεις εργασίας, ακόμη κι εκεί που δεν το φανταζόμαστε. Η μηχανή ΤΝ ChatGPT πέρασε τις εξετάσεις στις ΗΠΑ για την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος. Το σύστημα δεν είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει αυτές τις επιπτώσεις. Επιπλέον, η ΤΝ ήδη παράγει δικό της λογισμικό και αλγόριθμους, που σημαίνει ότι έχει εισέλθει στη λεωφόρο της αυτονόμησης. Οι ειδικοί εκτιμούν πως μέχρι το 2045 θα έχει επιτευχθεί η singularity (μοναδικότητα), δηλαδή η ύπαρξη μιας τεχνητής υπερευφυΐας οι σκέψεις και οι πράξεις της οποίας θα είναι ακατανόητες από τον άνθρωπο και ανεξέλεγκτες…
Ποιοι είναι ο sapiens 3 και ο «μετάνθρωπος» του βιβλίου σας; Πώς συνδέονται με το στοίχημα της εποχής μας;
O Μετάνθρωπος (post-human ή transhuman) είναι ο άνθρωπος που θα ενώσει το σώμα του με μια έξυπνη μηχανή, είτε για να δει αν είναι τυφλός, είτε για να περπατήσει αν είναι παραπληγικός, είτε για να γίνει ένας υπερστρατιώτης ή μια υπερευφυΐα βάζοντας ένα τσιπάκι μέσα του που θα τον έχει συνεχώς ενωμένο με το παγκόσμιο διαδίκτυο και με Κέντρα Δεδομένων. Θα είναι τόσο απλό, όπως για τους συνανθρώπους μας που έχουν βηματοδότη και στην ουσία είναι cyborg (cybernetic organism – κυβερνητικός οργανισμός). Αυτά είναι πράγματα που θα προσλάβουν διαστάσεις τις επόμενες δεκαετίες. Η εκμηχάνιση του ανθρώπου είναι μια ισχυρή τάση που ονομάζεται «μετανθρωπισμός», δηλαδή μια νέα συνθήκη για τον άνθρωπο. Απέναντι σε αυτόν τον Μετάνθρωπο ευαγγελίζομαι τον Sapiens 3, δηλαδή την «ολοκλήρωση του Ανθρώπου» με διατήρηση της ανθρωπινότητάς του. Η θέση μου αυτή στηρίζεται στα νέα πορίσματα της επιστήμης του ανθρώπινου εγκεφάλου και τις νευροεπιστήμες που αποκαλύπτουν ασύλληπτες δυνατότητες εξέλιξης με την κατάκτηση της αυτοϊασης, τον αυτό-αναπρογραμματισμό του DNA και μια διευρυμένη συμπαντική συνείδηση.
Γράφετε ότι η δύναμη της αγάπης, είναι μία δύναμη αυτογνωσίας- ίσως ισχυρότερη και της πίστης- η οποία όταν γίνεται αυτοθυσία, υπερβαίνει τον εαυτό μας. Είναι η αγάπη «μαγικό φίλτρο»; Κι αν ναι, έχει… manual;
Η αγάπη είναι η πρακτική έκφανση του ανθρώπινης ουσίας που είναι η ανθρωπιά. Η αγάπη -επειδή προϋποθέτει υπέρβαση του εαυτού- είναι μια πόρτα προς την ελευθερία. Η αγάπη είναι θεραπευτική όπως και η πίστη γιατί παράγουν σκέψεις που με τη σειρά τους επιδρούν στα κύτταρα μας. Αυτή είναι η δύναμη της αγάπης.
Μπορείτε να υποθέσετε τα σχόλια που θα κάνει ο ερευνητής του μέλλοντος διαβάζοντας το βιβλίο σας έναν ή δύο αιώνες αργότερα;
Αν έχει διεθνή εποπτεία θα διαπιστώσει ότι στην Ελλάδα του 2023 υπήρξε ένα σκίρτημα, έστω και σε πρωτόλεια μορφή, μιας νέας σκέψης για τον Άνθρωπο. Μια σκέψη που αντιπαρατίθεται σε εκείνη του Γιουβάλ Νόε Χαράρι, τόσο γιατί υποστήριξα την ελευθερία της βούλησης, όσο και γιατί η δική μου εκδοχή δεν είναι ο εκμηχανισμένος άνθρωπος. Άλλωστε τότε ο ερευνητής μας θα ξέρει αν ο Sapiens 3 έχει εμφανιστεί ή και πραγματωθεί. Εάν αυτό έχει συμβεί, πρέπει να επισημάνει στα σχόλιά του ότι αυτή η εξέλιξη του ανθρώπου συνελήφθη στην ηλιόλουστη Ελλάδα…