NewsEdit Κάθε χρόνο περισσότεροι από ένα εκατομμύριο ανήλικοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζουν ποινικές διαδικασίες, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία αφορούν σε βίαιες συμπεριφορές.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής αστυνομίας, το 2021 η ΕΛΑΣ χειρίστηκε περισσότερα από 1.100 περιστατικά που αφορούσαν αξιόποινες πράξεις παντός είδους ανηλίκων, ενώ το 2022 χειρίστηκε 5.562 υποθέσεις
Έρευνα του οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», που δημοσιεύτηκε στις 21 Μαρτίου 2023, αναδεικνύει ότι ένα στα τρία παιδιά (32,4%) σε όλη την Ελλάδα δέχεται σχολικό εκφοβισμό. Μάλιστα, όπως προκύπτει από την εν λόγω έρευνα, ο σχολικός εκφοβισμός είναι φυλετικός, ενώ εκδηλώνεται περισσότερο σε κορίτσια και σε φτωχά παιδιά.
Έρευνα του ΕΚΠΑ αναδεικνύει ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό σχολικού εκφοβισμού μετά την πανδημία, με τα περιστατικά να αγγίζουν το 50%-60% του εφηβικού πληθυσμού.
Συσσωρευμένες ψυχικές συγκρούσεις
Για να προσεγγίσουμε τα αίτια της εκρηκτικής αύξησης των βίαιων συμπεριφορών των εφήβων και των νέων, θα πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε ότι η βία αποτελεί έκφραση συσσωρευμένων ψυχικών συγκρούσεων, εντάσεων και αδιεξόδων που δεν βρίσκουν πρόσβαση σε λειτουργικότερους τρόπους έκφρασης, είναι δηλαδή εκδραματιστική συμπεριφορά. Οι βίαιες συμπεριφορές των εφήβων απασχολούν περισσότερο τα ΜΜΕ, δεν πρέπει όμως να διαλάθουν της προσοχής μας άλλες ανησυχητικές συμπεριφορές που απορρέουν από δυσβάστακτες ψυχικές συγκρούσεις, όπως αυτοτραυματισμοί και άλλες αυτοκαταστροφικές και αυτοκτονικές συμπεριφορές, αλλά και η σύμφωνα με τον ΠΟΥ πανδημία ψυχικών διαταραχών που ακολουθεί την πανδημική κρίση, με κύρια θύματα τους εφήβους.
Η εφηβική ηλικία αποτελεί περίοδο μεγάλων αλλαγών και αποσταθεροποιήσεων της ψυχικής οργάνωσης. Μηχανισμοί επίλυσης ενδοψυχικών συγκρούσεων και ρύθμισης των σχέσεων με το περιβάλλον, που ήταν λειτουργικοί κατά την παιδική ηλικία, καταρρέουν, ώστε να υπάρξει σταδιακή μετάβαση στην ενήλικη οργάνωση του ψυχισμού, ταυτόχρονα η πρόκληση της αυτονομίας, η αποεξιδανίκευση των γονέων και η ανάδυση της σεξουαλικότητας, αυξάνουν την ψυχική ένταση. Άγχος, φόβος, θλίψη, αβεβαιότητα είναι συνήθη στους εφήβους, χωρίς κατ’ ανάγκη να υποδηλώνουν την ύπαρξη ψυχιατρικής διαταραχής. Ενδοπροσωπικοί και κοινωνικοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλλουν στην ψυχική ανακούφιση του εφήβου, στο να αντέξει και να κρατήσει τις ψυχικές του εντάσεις.
Πολλαπλές κρίσεις
Σημαντικός παράγοντας για την ενδοπροσωπική δόμηση, είναι η ποιότητα της φροντίδας που ο άνθρωπος δέχτηκε κατά τη βρεφική και νηπιακή του ηλικία.
Οι σημερινοί έφηβοι γεννήθηκαν στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, όταν η κοινωνία βίωνε ψυχική κατάρρευση, απελπισία και φόβο. Οι γονείς τους εκείνη την περίοδο σε ένα μόνο βαθμό μπορούσαν να εξασφαλίσουν στα μικρά παιδιά τους φροντίδα που να δημιουργεί εγγραφές ασφάλειας, σταθερότητας, σιγουριάς. Η ενστάλαξη στον ψυχισμό ενός κόσμου αβέβαιου και εχθρικού, μπορεί μερικά να αντιστραφεί από εμπειρίες που επανορθώνουν την αρχική εγγραφή. Τα όσα ακολούθησαν την οικονομική κρίση λειτουργούν σαν επανατραυματικές και όχι επανορθωτικές εμπειρίες.
Η γενιά που μεγαλώνει μέσα στις πολλαπλές κρίσεις είναι η πρώτη μεταπολεμική γενιά στην οποία με βίαιο τρόπο ανατρέπονται βεβαιότητες δεκαετιών για μια ζωή καλύτερη από της προηγούμενης. Η υγειονομική κρίση και όσες κρίσεις ακολούθησαν (κλιματική αλλαγή, πόλεμος, νέα δραματική πτώση βιοτικού επιπέδου), στερούν κάθε προσδοκία για μία αξιοπρεπή ζωή. Η ανασφάλεια, η αίσθηση αβοηθητότητας, η απελπισία, που είναι σύμφυτα με τη φύση της καπιταλιστικής οργάνωσης της κοινωνίας, αφορούσαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού και προ των κρίσεων, οι διαδοχικές κρίσεις όμως τις οικουμενικοποίησαν. Οι έφηβοι και οι νέοι σήμερα είναι πολλαπλά αποδέκτες βίαιων συμπεριφορών από την αστυνομία στους δρόμους και τις πλατείες, αυθαιρεσίας στους εργασιακούς χώρους της κακοπληρωμένης και ανασφάλιστης εργασίας και της εργασιακής επισφάλειας. Έρχονται αντιμέτωποι με ένα κοινωνικό σύστημα που δεν δίνει χώρο στο όνειρο για δημιουργική και αξιοπρεπή ζωή , με τη βία της εξατομίκευσης: «Καθένας μόνος του, καθένας για τον εαυτό του». Οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, η διάχυτη αίσθηση της αδικίας και της ατιμωρησίας για τους δυνατούς, η αποσταθεροποίηση των σημαντικών πηγών για την ασφάλεια και την ψυχική εμπερίεξη, όπως η οικογένεια και οι θεσμοί (εκπαίδευση, Δικαιοσύνη, Υγεία κ.λπ.), επιτείνουν την απειλή για τη βιολογική και την ψυχική ύπαρξη. Η βίωση ενός δυστοπικού παρόντος και η απελπισία για ένα μέλλον που δεν τους χωράει επανατραυματίζουν, οδηγούν σε παραίτηση ή κινητοποιούν μέσω αρχαϊκών ψυχικών μηχανισμών το μίσος για τον άλλο και τη βία.
Οι λύσεις βρίσκονται στον αντίποδα των εφαρμοζόμενων πολιτικών της αυστηροποίησης των ποινών και της καταστολής και περιλαμβάνουν την πρόληψη, στάσεις και μέτρα που θα δώσουν το δικαίωμα στο όνειρο για μια αξιοπρεπή ζωή, μια κοινωνία που χωράει όλους, με πρόταξη του συλλογικού έναντι του ατομικού και αλληλεγγύη, με σεβασμό στο περιβάλλον και τον πολιτισμό.
Ο Παναγιώτης Βουτυράκος είναι ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων, διευθυντής Δομής Ψυχικής υγείας Πειραιά Ε.Κε.Ψ.Υ.Ε., δημοτικός σύμβουλος Πειραιά
(Αναδημοσίευση από την Εποχή)