NewsEdit Του Γιάννη Χ. Καραπάνου*
Αν και στη χώρα μας και ιδιαίτερα στις νοτιότερες περιοχές είναι συνηθισμένο γεγονός να έχουμε «ήπιους» χειμώνες, οι παρατεταμένες σε διάρκεια, αρκετά υψηλότερες σε σχέση με το κανονικό θερμοκρασίες των τελευταίων μηνών (Φεβρουάριος, Μάρτιος, πρώτο δεκαπενθήμερο Απριλίου) αποτελούν ένα ασυνήθιστο φαινόμενο.
Τον ήπιο χειμώνα που πέρασε ακολούθησε μια διαρκής και έντονη για τις αρχές και τα μέσα της άνοιξης καλοκαιρία, με υψηλές θερμοκρασίες, ηλιοφάνεια και απουσία βροχοπτώσεων. Το φαινόμενο αυτό θεωρείται από πολλούς ως μια ακόμα απόδειξη της κλιματικής αλλαγής, η οποία συν τοις άλλοις επιφέρει κατάργηση των ενδιάμεσων μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού εποχών, εντονότερα καιρικά φαινόμενα και δυσχέρεια μακροπρόθεσμης πρόβλεψης της εξέλιξης του καιρού, με σοβαρές συνέπειες στον προγραμματισμό των καλλιεργειών, στην αγροτική παραγωγή και γενικότερα στην επισιτιστική ασφάλεια.
Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με την αδιαμφισβήτητη επίπτωση της κλιματικής αλλαγής ή κλιματικής κρίσης στον αγροδιατροφικό τομέα, αλλά θα αναφερθούμε συγκεκριμένα στις επιπτώσεις του ήπιου χειμώνα και της πρόωρης καλοκαιρίας που βιώσαμε τους τελευταίους μήνες, στην παραγωγή κηπευτικών προϊόντων (λαχανικών), ενός νευραλγικού και δυναμικού τομέα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής.
Οι καλλιέργειες των λαχανικών είτε στην ύπαιθρο, είτε υπό κάλυψη (θερμοκήπια, χαμηλά σκέπαστρα κτλ.) είναι αρδευόμενες, επομένως, η κάλυψη των αναγκών των φυτών σε νερό δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τις βροχοπτώσεις, αλλά πραγματοποιείται και με τη χρήση αρδευτικού νερού σύμφωνα με τις απαιτήσεις των φυτών και τις κλιματικές συνθήκες. Επιπρόσθετα, η πρώιμη παραγωγή θεωρείται στα κηπευτικά και κυρίως στα ελληνικά κηπευτικά, βασικός παράγοντας εξασφάλισης ικανοποιητικού εισοδήματος για τον παραγωγό και βιωσιμότητας των καλλιεργειών, ιδιαίτερα στις υπαίθριες καλλιέργειες οι οποίες επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν. Η πρώιμη παραγωγή στην πατάτα, στο κρεμμύδι, στο καρπούζι, στο σπαράγγι, στη φράουλα, αποτελεί βασική προϋπόθεση για ικανοποιητικές τιμές παραγωγού, παρέχει την προοπτική εξαγωγής των προϊόντων (στη χώρα μας παράγουμε το πιο πρώιμο καρπούζι στην Ευρώπη από υπαίθρια καλλιέργεια και πρώιμο λευκό σπαράγγι που στο σύνολο του σχεδόν εξάγεται στην κεντρική και δυτική Ευρώπη) και είναι απαραίτητη για την κάλυψη των αναγκών της εγχώριας αγοράς κατά το τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης όπου παρατηρείται έλλειψη σε ορισμένα εγχώρια λαχανικά (π.χ. πατάτα, κρεμμύδι) περιορίζοντας τις εισαγωγές και ακόμα περισσότερο τις «ελληνοποιήσεις» εισαγόμενων κηπευτικών (π.χ. πατάτα Αιγύπτου).
Σε αντίθεση επομένως με την αρνητική επίπτωση που η πρόωρη καλοκαιρία και κυρίως η παρατεταμένη και ασυνήθιστη για τα τέλη του χειμώνα – αρχές της άνοιξης ανομβρία έχει σε καλλιέργειες που βασίζονται στις βροχοπτώσεις για ικανοποιητικές αποδόσεις (π.χ. καλλιέργειες σιτηρών), στην περίπτωση των κηπευτικών οι συνθήκες αυτές, συνεπικουρούμενες από τον ήπιο χειμώνα, έδωσαν τη δυνατότητα για πρώιμες σπορές και φυτεύσεις (π.χ. φύτευση πρώιμου καρπουζιού στη Δυτική Πελοπόννησο τον Φεβρουάριο με δυνατότητα παραγωγής καρπών κατά τα τέλη Απριλίου-αρχές Μαΐου) και για πρώιμη και υψηλή παραγωγή από χειμερινές-ανοιξιάτικες καλλιέργειες λαχανικών (π.χ. υπαίθρια φυλλώδη λαχανικά, πρώιμη πατάτα, φράουλα, κρεμμύδι φθινοπωρινής σποράς, σπαράγγι κ.ά.). Παράλληλα, όφελος υπήρξε και στην παραγωγή των θερμοκηπιακών λαχανικών, λόγω της μείωσης του κόστους θέρμανσης (όπου χρησιμοποιείται θέρμανση) και της αυξημένης στρεμματικής απόδοσης που επέφεραν οι υψηλότερες θερμοκρασίες και κυρίως η αυξημένη ηλιοφάνεια κατά το φετινό χειμώνα και νωρίς την άνοιξη, σε σχέση με τις λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες άλλων ετών.
Από την άλλη πλευρά βέβαια, η ανομβρία, εάν συνεχιστεί, θα πλήξει και τις κηπευτικές καλλιέργειες, λόγω μείωσης της διαθεσιμότητας, υποβάθμισης της ποιότητας και αύξησης του κόστους χρήσης του αρδευτικού νερού. Το πρόβλημα αυτό θα είναι εντονότερο στις περιπτώσεις που το νερό για άρδευση δεν επαρκεί ή/και είναι χαμηλής ποιότητας, όπως για παράδειγμα στις καλλιέργειες κηπευτικών σε παράκτιες περιοχές ή σε νησιά όπου το αρδευτικό νερό είναι περιορισμένο και έχει υψηλή περιεκτικότητα σε άλατα, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα των θερμοκηπίων της Ιεράπετρας. Επίσης, η πρόωρη καλοκαιρία γεννά δικαιολογημένα φόβους για ακραία υψηλές θερμοκρασίες νωρίς κατά την περίοδο του καλοκαιριού, που θα δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα και στις καλλιέργειες των λαχανικών. Εκτός από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο ακανόνιστων βροχοπτώσεων κατά τα τέλη της άνοιξης και τις αρχές του καλοκαιριού, με αρνητικές συνέπειες στην καλλιέργεια των καρποδοτικών λαχανικών στην ύπαιθρο (τομάτα, πιπεριά, μελιτζάνα, αγγούρι, καρπούζι, πεπόνι, κολοκυθάκι), όπως παρατηρήθηκε το καλοκαίρι του 2023 με καθυστερήσεις και μειώσεις στις φυτεύσεις και στην παραγωγή της υπαίθριας τομάτας στη χώρα μας.
Γενικότερα, οι έντονες αλλαγές στις καιρικές συνθήκες μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα που ολοένα και πιο συχνά παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια ως απόρροια της κλιματικής κρίσης, έχει αναμφίβολα αρνητικό αντίκτυπο στην αγροτική παραγωγή συνολικά και στην παραγωγή των λαχανικών ειδικότερα. Όπως όμως αναφέρθηκε, οι ήπιοι χειμώνες και η καλοκαιρία κατά τις αρχές της άνοιξης μπορεί να έχουν και θετικό πρόσημο, ιδιαίτερα στην παραγωγή πρώιμων κηπευτικών, τα οποία απολαμβάνουν καλές τιμές στην εγχώρια αγορά και έχουν υψηλό εξαγωγικό ενδιαφέρον, συνεισφέροντας σημαντικά στην πρωτογενή παραγωγή και στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας μας.
Αναπληρωτής Καθηγητής
Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών
Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών