Newsroom Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά ακούμε για πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται στις φυλακές. Ωστόσο οι αρχαιολόγοι και μαζί και άλλοι εργαζόμενοι του υπουργείου Πολιτισμού βρήκαν τον δικό τους πρωτότυπο αλλά και πιο οργανωμένο τρόπο για να σπάσουν τα δεσμά της φυλακής με πολιτιστικές δράσεις. Συντονίζονται πανελλαδικά, συνεργάζονται με το υπουργείο Δικαιοσύνης και ξανακάθονται στα θρανία.
Ο λόγος; Για να επιμορφωθούν από συναδέλφους τους που έχουν παρουσιάσει στο παρελθόν εκδηλώσεις μέσα σε φυλακές, αλλά και από ειδικούς του υπουργείου Δικαιοσύνης, προκειμένου να ενημερωθούν για τις ανάγκες των κρατουμένων, για να ξανασχεδιάσουν παλιές δράσεις με νέα εργαλεία και να οργανώσουν καινούργιες, που θα απευθύνονται σε διαφορετικές κατηγορίες κρατουμένων.
Το σεμινάριο με τίτλο «Πολιτισμός χωρίς δεσμά», που διοργανώνει την Τετάρτη το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού, μπορεί να είναι κλειστό για το κοινό, συμπυκνώνει όμως όλη την ουσία της λαϊκής ρήσης που λέει «αν έχεις γνώση διάβαινε» και αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αφού αναλαμβάνει να προετοιμάσει καταλλήλως του αρχαιολόγους και άλλους υπαλλήλους του υπουργείου Πολιτισμού που θα κληθούν να αναπτύξουν δράσεις πολιτισμού στις φυλακές.
Ανοιχτή όμως για το κοινό είναι η διημερίδα με τίτλο «Πολιτισμός για όλους: Μουσεία και μνημεία χωρίς αποκλεισμούς», που θα ακολουθήσει την Πέμπτη 29 και την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου στο Αμφιθέατρο της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών (Αγίων Ασωμάτων και Ψαρομηλίγκου 33, στο Θησείο), όπου εκπρόσωποι των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Μουσείων του ΥΠΠΟΑ από όλη την Ελλάδα θα παρουσιάσουν στο κοινό και στους επιστήμονες τα αποτελέσματα των δράσεων που έχουν πραγματοποιηθεί σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, πρόσφυγες, οικονομικούς μετανάστες, τοξικοεξαρτημένα άτομα, ψυχικά ασθενείς, κρατούμενους κ.ά. Σκοπός, να δημιουργηθεί η βάση για την ανάπτυξη συστηματικών πρωτοβουλιών για ομάδες κοινού που φέρουν το στίγμα του κοινωνικού αποκλεισμού.
Κοινή πρωτοβουλία
Η ιδέα ενός πανελλαδικού συντονισμού και η συστηματικότερη ανάπτυξη πολιτιστικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε φυλακές ήταν αποτέλεσμα μιας κοινής πρωτοβουλίας της γενικής γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού Μαρίας Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη και του γενικού γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης Ευτύχη Φυτράκη, με στόχο την προσέγγιση των κρατουμένων μέσω του πολιτισμού, που οδηγεί στην άμβλυνση των προβλημάτων τα οποία δημιουργεί ο εγκλεισμός και να συμβάλει στην κοινωνική τους επανένταξη.
«Μέσα απ’ αυτές τις δράσεις μάς ενδιαφέρει να συμβάλουμε πολλαπλώς σ’ αυτή την ευαίσθητη κοινωνική ομάδα, στην επανένταξη και στην κοινωνικοποίηση των κρατουμένων, αλλά και στη γενικότερη καλλιέργειά τους» λέει η Ανδρομάχη Κατσελάκη, προϊσταμένη του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας. Στο σεμινάριο «θα τεθούν κάποιες κατευθύνσεις από ειδικούς του υπουργείου Δικαιοσύνης, οι οποίοι μπορούν να μας μεταφέρουν τη δική τους εμπειρία γύρω από τις συνθήκες που επικρατούν στις φυλακές, το προφίλ των κρατουμένων και κυρίως την ψυχολογία και τις ανάγκες τους, προκειμένου να σχεδιάσουμε τις δράσεις μας».
Η βασική επιδίωξη, όπως εξηγεί η κ. Κατσελάκη, είναι «να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό ειδικών δράσεων με θέματα που πιστεύουμε ότι τους ενδιαφέρουν, όπως για παράδειγμα η ιστορία του αρχαίου θεάτρου, η γυναίκα και η θέση της διαχρονικά στις παλαιότερες κοινωνίες και τον πολιτισμό, ή ζητήματα τοπικής ιστορίας, που συνδέεται με τις περιοχές όπου βρίσκεται το κατάστημα κράτησης, ή ακόμα και ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και τον πολιτισμό. Αυτές οι θεματικές θα αναπτυχθούν μέσα απο μια διαθεματική και κυρίως μια διαπολιτισμική προσέγγιση, καθώς ένα μεγάλο ποστοστό κρατουμένων προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Θα προσπαθήσουμε, δηλαδή, να εντοπίσουμε σημεία σύγκλισης και όσμωσης πολιτισμών, θα προσπαθήσουμε να διαφανούν ακόμα και οι διαφορές και επομένως να καλλιεργηθεί ο σεβασμός στη διαφορετικότητα». Παράλληλα επισημαίνει ότι οι δράσεις στις φυλακές δεν είναι πρωτόγνωρη εμπειρία για το υπουργείο Πολιτισμού. «Αν και περιστασιακά, ανάλογη δραστηριότητα έχουν αναπτύξει στην Αθήνα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αλλά και οι Εφορείες Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, Χανίων, Αχαϊας, Φωκίδας».
Οι πρώτες εμπειρίες
Από τις μέχρι τώρα, έστω και αποσπασματικές, αυτές δράσεις σε φυλακές είναι εμφανές «το σημαντικό κοινωνικό όφελος το οποίο έχουν οι εκπαιδευόμενοι – κρατούμενοι ή κρατούμενες που φέρουν το στίγμα του αποκλεισμού και βρίσκονται συνήθως έξω από τις πολιτικές διαχείρισης του πολιτιστικού αγαθού, ενώ προσεγγίζονται σπάνια από τους πολιτιστικούς φορείς» όπως επισημαίνει η Όλγα Σακαλή, μουσειολόγος, μέλος της ομάδας εργασίας του σεμιναρίου. Η πρώην πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων μάς μεταφέρει την εμπειρία της από ανάλογη δράση που πραγματοποιήθηκε στις φυλακές Διαβατών. «Θυμάμαι κυρίως την αρχική επιφυλακτικότητα των κρατουμένων, η οποία σταδιακά μετατράπηκε σε χαλάρωση, γέλιο, συμμετοχή. Αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο όταν πάμε να μιλήσουμε για πολιτισμό στις φυλακές. Να νιώσουν αυτοί οι άνθρωποι πως είναι κάτι που τους αφορά και να συμμετέχουν στις δραστηριότητες που συνήθως τους προτείνουμε: να αγγίξουν ένα αντίγραφο αρχαίου αντικειμένου, να παίξουν ρόλους σε ένα μικρό θεατρικό δρώμενο» εξηγεί η Όλγα Σακαλή.
«Το ζητούμενο είναι πολύ πιο απλό σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Ένα χαμόγελο, μια θετική σκέψη, λίγη αισιοδοξία είναι ίσως πολύ πιο σημαντικά από μια πληροφορία ή μια στεγνή γνώση» λέει η Α. Κατσελάκη προσθέτοντας ότι αυτή η πρωτοβουλία «είναι καινούργια και για μας, μας δημιουργεί αγωνία και ευθύνη, μας κάνει να προβληματιζόμαστε πολύ περισσότερο και πολύ πιο ουσιαστικά για κάτι που ξεχνάμε συχνά, για τον ίδιο τον άνθρωπο». Επισημαίνει παράλληλα και κάτι άλλο που συνήθως δεν συναντούμε συχνά, αλλά επιδιώκεται με τη διημερίδα. Τη δημιουργία δηλαδή ενός «δημιουργικού διαλόγου ανάμεσα στις δικές μας υπηρεσίες με αυτές άλλων υπουργείων, των Δικαιοσύνης, Παιδείας, Μεταναστευτικής Πολιτικής, Εργασίας, ώστε να αναπτυχθούν οι απαραίτητες συνέργειες μεταξύ των φορέων και να τεθούν οι βάσεις μιας πιο συστηματικής εκπαιδευτικής πολιτικής του υπουργείου Πολιτισμού, η οποία θα απευθύνεται στις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Αυτός ο διεπιστημονικός διάλογος που θα πραγματοποιηθεί στη διημερίδα, ασφαλώς, θα οδηγήσει και στη βελτίωση των δράσεων που έχουμε ήδη σχεδιάσει και συνάμα θα αποτελέσει μια πρόκληση, ένα κίνητρο για τις υπηρεσίες που ενδεχομένως ως τώρα δεν έχουν κινητοποιηθεί προς αυτή την κατεύθυνση». Επισημαίνει παράλληλα τη συμβολή όλων των εργαζομένων του Τμήματος, της επιστημονικής ομάδας που αποτελείται από τις κυρίες Σακαλή, Τσιτούρη και Φουρτούνη, υπό τον συντονισμό της διευθύντριας Αναστασίας Λαζαρίδου.