Για 35 χρόνια, από τη Μεταπολίτευση μέχρι την έναρξη της κρίσης, το ελληνικό πολιτικό σύστημα έζησε με τα ίδια (βασικά) διλήμματα: Δεξιά vs Αριστερά και Συντήρηση vs Πρόοδος.
Διλήμματα ενίοτε παραπλανητικά που δημιούργησαν στερεότυπα. Στερεότυπα ικανά για να ηγεμονεύσει ανεμπόδιστα ένα μεταπρατικό πολιτικοεπιχειρηματικό σύστημα εξουσίας, το οποίο, συν τω χρόνω, μετατράπηκε σε ένα μηχανισμό “κλεπτοκρατίας” –όπως προσφυώς σημειώνουν, πλέον, αρκετοί αναλυτές (παράδειγμα το βιβλίο με τον συγκεκριμένο τίτλο του δημοσιογράφου Σταύρου Λυγερού).
Ο συγκεκριμένος “μηχανισμός”, ωστόσο, βρήκε συμμάχους. Υποσυστήματα εξουσίας στον συνδικαλιστικό και μιντιακό χώρο και, φυσικά, πολίτες ανεκτικούς που μοιράστηκαν στην τεχνητή ευφορία και τη δανεική ευμάρεια.
[ Εάν κανείς κάνει τον κόπο να μελετήσει τα στοιχεία της τελευταίας έκθεσης της Eurobank θα διαπιστώσει πως στις αρχές της δεκαετίας του ’80 το επίπεδο διαβίωσης στην Ελλάδα βρισκόταν στο 60-65% του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Δηλαδή, για κάθε 10 ευρώ -αν προσομειώσουμε τα στοιχεία στο ενιαίο νόμισμα- που κέρδιζε ή κατανάλωνε ένας Γερμανός ή Γάλλος φορολογούμενος, ο αντίστοιχος Έλληνας κέρδιζε ή κατανάλωνε μόνο 6. Το 2009 η αναλογία είχε φτάσει στο 8έως 9 προς 10.
Αξίζει κανείς να αναρωτηθεί ποιο παραγωγικό μοντέλο αύξησε κατά 30 έως 50% το εισόδημα και την καταναλωτική ισχύ του Έλληνα. Η βιομηχανία; Η ενίσχυση του αγροτικού τομέα; Προφανώς όχι. Ο πλουτισμός προεκλήθη από υπηρεσίες, κτηματαγορά (και οικοδομή) και, φυσικά, από τραπεζικό δανεισμό.]
Η παραπάνω παρένθεση έρχεται να ερμηνεύσει την έμμεση εξαγορά της κοινωνίας από το προαναφερθέν μεταπρατικό πολιτικοεπιχειρηματικό σύστημα εξουσίας. Την ώρα που οι λίγοι πλούτιζαν πολύ, την ώρα που κυβερνήσεις διασπάθιζαν δημόσιο χρήμα, την ώρα που γινόταν η διανομή του “δανεικού πλούτου” σε προμηθευτές, εργολάβους, μίζες και πολυεθνικές, την ίδια ώρα οι πολίτες εξαγοράζονταν με προσλήψεις στο δημόσιο, εύκολο δανεισμό από τις τράπεζες, γρήγορα αυτοκίνητα και τηλεόραση ταχείας πέψης.
Τα διλήμματα όμως παρέμεναν. Για να κρατούν σε πλαστή ιδεολογική εγρήγορση τις μάζες.
Με ποιά λογική, παραδείγματος χάρη, το ΠΑΣΟΚ του 1996-2000 ή ακόμα περισσότερο του 2000-2004 κατατασσόταν στην αριστερή πλευρά της ιδεολογικής κλίμακας και η ΝΔ του Μητσοτάκη, ή, ακόμα περισσότερο, του Καραμανλή (του νεοτέρου) στη δεξιά;
Γιατί ήταν συντηρητικός ο Μάνος ή ο Αλογοσκούφης και προοδευτικός ο Παπαντωνίου; Αυτά τα απλά ερωτήματα ουδέποτε απαντήθηκαν και οι “διαχωριστικές γραμμές” του ευφυούς Λαλιώτη ουδέποτε εξηγήθηκαν.
Κατά την τελευταία διετία, όμως, τα διλήμματα του μετα-μεταπολιτευτικού κύκλου κατέρρευσαν ως χάρτινοι πύργοι. Και αντικαταστάθηκαν από το δίπολο μνημόνιο-αντιμνημόνιο και, εσχάτως, σε επίπεδο επικοινωνιακής διαχείρισης, από το Σαμαράς Τσίπρας.
Το πρώτο δίλημμα “μνημόνιο ή αντιμνημόνιο;” που έλαβε και την μορφή “ευρώ ή δραχμή;” έχει, επίσης, καταρρεύσει. Το κατάπιε η μνημονιακή μονοκαλλιέργεια και η δια του κοινωνικού φόβου διασπορά της πεποίθησης ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Οι Έλληνες υπέστησαν τις συνέπειες του “Συνδρόμου της Στοκχόλμης” και η πλειονότητα πίστεψε ότι δεν υπάρχει αντιμνημόνιο αλλά μία σοβαρότερη ή λιγότερο σοβαρή επαναδιαπραγματευση- χαλάρωση των αποικιοκρατικών όρων της σύμβασης του 2010.
Σ αυτό συνέτεινε η επιτυχία της προπαγάνδας ότι οιαδήποτε ανυπακοή στο μνημόνιο θα οδηγούσε τη χώρα εκτός ευρωζώνης. Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα, ουδέποτε ένα “κίνημα δραχμής” απέκτησε σοβαρή κοινωνική επιρροή.
Από τις εκλογές του Ιουνίου και μετά, και το δίλημμα “μνημόνιο- αντιμνημόνιο” έχει αποσαρθρωθεί και, εν τέλει, εξαφανιστεί από τον δημόσιο λόγο. Σ’ αυτό βοήθησαν, η διαχείριση μιας αόριστης κοινωνικής αισιοδοξίας από τον Σαμαρά και η ποιοτική αλλά διακριτική μετατόπιση του Τσίπρα.
Ο κόσμος υποφέρει και εξαθλιώνεται και η μεσαία τάξη-στυλοβάτης της μεταπολίτευσης εξαφανίζεται, ωστόσο ουδείς μπορεί να επικαλεσθεί κάποιον “από μηχανής Θεό”.
Το 2013, λοιπόν, είναι το έτος του Τέλους των Διλλημμάτων. Εάν τα διλήμματα της μεταπολίτευσης τα κατάπιε η κρίση και η πλήρης απαξίωση των συστημάτων εξουσίας που “βασίλευσαν” επί 35 χρόνια, τα διλλήμματα “μνημόνιο- αντιμνημόνιο” και “ευρώ-δραχμή” αφυδατώθηκαν μέσα στο κοινωνικό μίξερ φόβου, οργής, αδιεξόδων και έλλειψης προσδοκίας.
[Είναι αντικείμενο άλλης ανάλυσης οι επιπτώσεις που προκάλεσε αυτό το κοινωνικό μίξερ στην πολιτική/κομματική γεωγραφία. Η Χρυσή Αυγή και η εκρηκτική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ είναι μία εξήγηση. Ο αφανισμός του ΠΑΣΟΚ μία ακόμα…]
Ποιο είναι, λοιπόν, το νέο δίλημμα; Υπάρχει; Και ποιοί θα το ενσαρκώσουν;
Γνώμη μου είναι πως το επόμενο χρονικό διάστημα θα συμβούν τα εξής:
1. Σημαντική μερίδα της κοινωνίας και του εκλογικού σώματος θα ριζοσπαστικοποιηθούν ακόμα περισσότερο και θα κινηθούν (πολιτικά και εκλογικά) προς τη Χρυσή Αυγή, αφενός, και το ΚΚΕ αφετέρου. Η πρώτη ως το μόνο αντισυστημικό κόμμα και το δεύτερο επειδή η συνέπειά του και η διατύπωση της θέσης ότι “εντός ευρώ δεν υπάρχει λύση” θα επιβραβευθούν.
2. Το δίπολο Σαμαράς- Τσίπρας (με σαφή προσωποπαγή χαρακτηριστικά) θα αποδυναμωθεί δημοσκοπικά, πιθανώς και εκλογικά, αλλά θα παραμείνει η μοναδική συστημική λύση εναλλαγής στην εξουσία.
3. Το πολιτικό σύστημα θα αναγκαστεί να αντικαταστήσει τα διλήμματα της μνημονιακής περιόδου με ένα βασικό: υπάρχει στρατηγικό σχέδιο για ανάκαμψη; ποιός θα το εκφράσει με λιγότερες κοινωνικές απώλειες;
Προφανώς και το τελευταίο υπακούει σε μία λογική περί του “μη χείρον”. Και προφανώς θα αντιπροσωπεύσει ένα μόνο τμήμα του πληθυσμού. Το υπόλοιπο θα ωθείται προς το περιθώριο και, ίσως, θα αποτελέσει το εύφλεκτο υλικό για μικρές ή μεγαλύτερες κοινωνικές εκρήξεις.
