ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ του Κώστα Βασιλείου
segnor lecture Οικονομικών
στο πανεπιστήμιο Νορθάμπρια
Η υποβάθμιση της Ελλάδας από τη Standard & Poors κατά δύο βαθμίδες αλλά και τεσσάρων τραπεζών της χώρας μας σε συνδυασμό με αυτή της πιστοληπτικής ικανότητας της Πορτογαλίας σε ξένο νόμισμα κατά μια βαθμίδα ήταν ίσως η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της οργής για τους οίκους αξιολόγησης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως γίνεται μάχη ανάμεσα σε εθνικές κυβερνήσεις και οίκους αξιολόγησης. Η μάχη εξελίσσεται από τη μία πλευρά με τις συνεχιζόμενες υποβαθμίσεις – η Ιαπωνία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ελλάδα είναι από τις χώρες που υπέστησαν υποβαθμίσεις τους πρώτους μήνες του 2011- και από την άλλη μέσω των αυστηρότερων κανόνων για τον κλάδο…
Τόσο η Ευρώπη όσο και οι ΗΠΑ επέβαλαν νέους κανόνες για τους οίκους αξιολόγησης, οι οποίοι αρχικά δέχτηκαν τις μεταρρυθμίσεις. Οι νέες προτάσεις των Βρυξελλών, όμως, οι οποίες περιλαμβάνουν προθεσμία 72 ωρών στις κυβερνήσεις για οποιαδήποτε υποβάθμιση, έχουν κρούσει και πάλι τον κώδωνα του κινδύνου.
Κριτική
Μέρος της κριτικής που ασκείται αφορά στο γεγονός πως οι οίκοι αξιολόγησης πληρώνονται από τους εκδότες ομολόγων, γεγονός που δημιουργεί σύγκρουση συμφερόντων, η οποία διατήρησε τις αξιολογήσεις σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Οι περισσότερες κυβερνήσεις, όμως, επίσης πληρώνουν για τις δικές τους αξιολογήσεις, περιορίζοντας έτσι τον αντίκτυπο.
Η κριτική για τους οίκους αξιολόγησης δεν είναι, βέβαια, κάτι νέο. Η συζήτηση, όμως, αποκτά πλέον πιο άγριες διαστάσεις. Μετά την πρόσφατη υποβάθμιση της Ισπανίας, ο κ. Jean–Claude Junker, πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, που προεδρεύει του Eurogroup, δήλωσε πως δεν είναι καθόλου ικανοποιημένος με τον ρόλο των οίκων αξιολόγησης.
Η κριτική για τους οίκους αξιολόγησης δεν είναι, βέβαια, κάτι νέο. Η συζήτηση, όμως, αποκτά πλέον πιο άγριες διαστάσεις. Μετά την πρόσφατη υποβάθμιση της Ισπανίας, ο κ. Jean–Claude Junker, πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, που προεδρεύει του Eurogroup, δήλωσε πως δεν είναι καθόλου ικανοποιημένος με τον ρόλο των οίκων αξιολόγησης.
Ο κ. Gary Jenkins της «Evolution Securities» επισημαίνει ότι η Moody’s υποβάθμισε την Ελλάδα κατά 9 βαθμίδες μέσα σε διάστημα 440 ημερών. Αντίθετα, αναφέρει το μέσο χρονικό διάστημα κατά το οποίο κάποια επιχείρηση παραμένει σε μία βαθμίδα αξιολόγησης και καταλήγει στο ότι η υποβάθμιση τέτοιου μεγέθους θα διεξαγόταν μέσα σε 35 χρόνια.
Άλλοι επενδυτές, ωστόσο, διαμαρτύρονται ότι οι οίκοι αξιολόγησης κινούνται πολύ αργά, υποστηρίζοντας ότι οι αξιολογήσεις της αγοράς, που προκύπτουν από τις κινήσεις των τιμών των ομολόγων ή των CDSs, είναι πιο γρήγορες χρονικά.
Από την άλλη πλευρά, οι οίκοι αξιολόγησης υποστηρίζουν ότι το γεγονός πως υπάρχει σύγκρουση για το εάν κινούνται πολύ αργά ή πολύ γρήγορα σημαίνει πως κινούνται σωστά. Ο κ. David Beers, επικεφαλής κρατικής πιστοληπτικής αξιολόγησης της Standard & Poors δηλώνει πως τα spreads των ομολόγων και τα ασφάλιστρα κινδύνου συχνά υπερεκτιμούν ή υποεκτιμούν καταστάσεις. Ένα θέμα, όμως, στο οποίο όλες οι πλευρές συμφωνούν είναι πως θα πρέπει να μειωθεί η εξάρτηση από τους οίκους αξιολόγησης. Τα τραπεζικά κεφάλαια, οι κανόνες ασφάλισης όπως επίσης και οι δείκτες δανείων συχνά στηρίζονται στις πιστοληπτικές αξιολογήσεις. Ακόμα και οι ίδιοι οι οίκοι θέλουν να μειωθεί αυτή η εξάρτηση, αν μη τι άλλο γιατί κινδυνεύουν με αγωγές από ανθρώπους που τους εμπιστεύτηκαν υπερβολικά.
Πρόβλεψη
Πάντως, η σημασία των οίκων αξιολόγησης είναι μάλλον απίθανο να μειωθεί δραστικά σύντομα. Οι επενδυτικοί όμιλοι και ορισμένες κεντρικές τράπεζες δεν έχουν το εργατικό δυναμικό για να καλύψουν το κενό και να αναλάβουν μόνοι τους την έρευνα πιστοληπτικής αξιολόγησης. Ακόμα και η Pimco, ο μεγαλύτερος επενδυτής ομολόγων στον κόσμο, δηλώνει ότι μπορεί να κάνει έρευνα μόνο για τις μεγαλύτερες οικονομίες της ευρωζώνης. Αυτό σημαίνει πως οι χώρες της περιφέρειας και άλλες οικονομίες της ευρωζώνης –ακόμη και εάν πρόκειται για κάποιες με υψηλή αξιολόγηση όπως η Φινλανδία ή η Ολλανδία- μπορεί να βγουν από το επενδυτικό δίχτυ της Pimco.Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην τρέχουσα διαμάχη και σε εκείνες του παρελθόντος είναι πως οι κυβερνήσεις δεν μένουν στην κριτική, αλλά θέτουν και νέους κανόνες. Στην Ευρώπη τους τελευταίους μήνες προτείνονται νέα μέτρα όπως η αστική ευθύνη των οίκων και οι κανόνες για την ενίσχυση του ανταγωνισμού σε έναν κλάδο όπου πρωτοστατούν τρεις οίκοι
Οι οίκοι αξιολόγησης επιμένουν ότι ως προς τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις θα κινούνται όπως οφείλουν και αμέσως. Οι πολιτικές πιέσεις όμως αναμένεται να ενταθούν.
Οι οίκοι αξιολόγησης επιμένουν ότι ως προς τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις θα κινούνται όπως οφείλουν και αμέσως. Οι πολιτικές πιέσεις όμως αναμένεται να ενταθούν.
Το ελληνικό μέτωπο
Όσον αφορά την Ελλάδα, ο κ. Γιώργος Παπακωνσταντίνου έχει πολλά μέτωπα ανοιχτά αυτήν την περίοδο. Τις τελευταίες ημέρες ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ύψους 50 δισ. ευρώ, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει τη μάχη ενάντια στο χρόνιο πρόβλημα των αδύναμων εσόδων από την εφορία και παλεύει κατά της εκτίμησης των επενδυτών για επικείμενη χρεοκοπία. Στις αρχές του μήνα μία ασυνήθιστη δισέλιδη κριτική ενάντια στη Moody’s, τον αμερικανικό οίκο πιστοληπτικής αξιολόγησης, για την απόφασή του να υποβαθμίσει την Ελλάδα στο ίδιο επίπεδο με την ανταγωνίστρια Standard & Poor’s: Β1 ή Β+. Η Αθήνα χαρακτήρισε την κίνηση αδικαιολόγητη και ακατανόητη. Το πιο αιχμηρό μέρος του κειμένου ήταν το τέλος και αξίζει να το υπεθυμίσουμε: «Η υποβάθμιση του ελληνικού χρέους της Ελλάδας από τη Moody‘s αποκαλύπτει περισσότερα ως προς τα κίνητρα και την έλλειψη υπευθυνότητας των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης απ’ ό,τι για τις γνήσιες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Έχοντας αστοχήσει εντελώς ως προς τη δημιουργία του κινδύνου που οδήγησε στη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, οι οίκοι αξιολόγησης ανταγωνίζονται πλέον αλλήλους στο ποιος θα αναγνωρίσει πρώτος κινδύνους που θα οδηγήσουν στην επόμενη κρίση». Ήδη η ελληνική κυβέρνηση έχει εκφράσει την έντονη ενόχλησή της και για την υποβάθμιση από Standard & Poor’s όπως επίσης και η Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρώντας την λανθασμένη αν όχι απαράδεκτη.
Κρίση χρέους
Όπως και να έχει η κρίση κρατικού χρέους της Ευρώπης κλιμακώνεται και πάλι καθώς η Πορτογαλία είναι ακόμη πιο κοντά στο να ακολουθήσει την τύχη της Ελλάδας και της Ιρλανδίας στον μηχανισμό διεθνούς στήριξης. Οι κινήσεις δημιουργίας μια τακτικής διαδικασίας για εθνικά χρεοστάσια στην ευρωζώνη, απειλούν ήδη να κατεβάσουν τις ασφάλειες στις περιφερειακές αγορές ομόλόγων. Η συμφωνία δημιουργίας της νομικής διαδικασίας προς την στάση πληρωμών μετά το 2013, που συμφωνήθηκε την περασμένη εβδομάδα στην σύνοδο κορυφής της Ε.Ε., έχει στείλει στα ύψη τις αποδόσεις στα ομόλογα της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας κι έχει μειώσει στο ελάχιστο τους όγκους συναλλαγών σε αυτές τις αγορές. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις, που θα υποχρεώσουν τους ιδιώτες επενδυτές να αναλάβουν μερίδιο του βάρους του χρεοστασίου, προκάλεσαν μεταξύ άλλων τις νέες υποβαθμίσεις της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, από την Standard & Poors. Από όλες τις συμφωνίες που ενέκρινε η Ε.Ε. στην σύνοδο κορυφής για την καταπολέμηση της κρίσης χρεών, οι επενδυτές και στρατηγικοί αναλυτές δηλώνουν ότι αυτή είναι η πιο σημαντική, γιατί θα έχει πολύ μεγάλες επιπτώσεις στην προβληματική περιφέρεια της ευρωζώνης.
Όλα τα ομόλογα κυβερνήσεων της ευρωζώνης από τον Ιούλιο 2013 θα εμπεριέχουν ρήτρες συλλογικής ευθύνης (collective action clauses – Cacs) που θα αναγράφονται πάνω και θα περιγράφουν το πλαίσιο μιας στάσης πληρωμών και θα δίνουν στην πλειοψηφία των πιστωτών, πιθανότατα το 70%, την δυνατότητα να προκαλέσουν αναδιοργάνωση. Παράλληλα θα δημιουργηθεί ο μόνιμος μηχανισμός διάσωσης ESM, από τον οποίο θα μπορούν να αντλήσουν έκτακτα δάνεια οι χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα.
Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι το ESM θα απολαμβάνει καθεστώς προτεραιότητας στην αποπληρωμή σε σχέση με τους fund managers, που σημαίνει ότι οι ιδιώτες επενδυτές θα είναι οι τελευταίοι στην «ουρά» της αποζημίωσης για τα χρήματά τους. Στην ευρωζώνη όμως δε γίνεται αυτό που πρέπει. Κι αυτό γιατί το πλαίσιο συμφωνίας της περασμένης εβδομάδας για αναδιοργάνωση, απαλλάσσεται άπαξ και δια παντός από την δέσμευση των ρυθμιστικών αρχών ότι θα αποφευχθεί με κάθε μέσο μια στάση πληρωμών.
* Ο κ. Βασιλείου είναι «Senior Lecturer» οικονομικών στο πανεπιστήμιο Νορθάμπρια
Πίνακας: Υποβαθμίσεις Ελλάδας Πορτογαλίας το 2011
|
Ελλάδα
|
Πορτογαλία
|
|
|
Fitch
|
από ΒΒΒ σε ΒΒ+
|
Από Α+ σε Α-
|
|
Moody’s
|
από Β1 σε Ba1
|
από Α1 σε Α3
|
|
Standard & Poor’s
|
από ΒΒ+ σε ΒΒ-
|
από A– σε BBB
και
από BBB σε BBB–
|
Σύμφωνα με τη Standard and Poor’s:
ΑΑΑ: Ελάχιστος κίνδυνος
ΑΑ: Πολύ χαμηλός κίνδυνος
Α: Χαμλός Κίνδυνος
ΒΒΒ: Μέτριος Κίνδυνος
ΒΒ:Σημαντικός Κίνδυνος
Β: Υψηλός Κίνδυνος
CCC: Πολύ υψηλός κίνδυνος
CC: Κοντά στη Χρεοκοπία
C: Τυπικά σε χρεοκοπία