Μόλις πρόσφατα οι ΜΚΟ Bloom και Foodwatch ανακοίνωσαν ότι εξετάστηκαν 148 κονσέρβες τόνου τυχαία επιλεγμένες από Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία, και σε όλες ανιχνεύθηκε η παρουσία υδράργυρου.
Των Νικόλαος Σολωμάκος & Ανδρέανα Πεξαρά
Όπως αναφέρουν οι ΜΚΟ, στις μισές περίπου κονσέρβες (57%) η συγκέντρωση του υδραργύρου ξεπερνούσε τα νομοθετικά όρια που ισχύουν για άλλα είδη ψαριών (0,3 mg/kg), όχι όμως τα αντίστοιχα όρια για τον τόνο όπως αναλυτικά παρουσιάζεται στη συνέχεια.
Το πρόβλημα της παρουσίας του υδραργύρου στα αλιεύματα
Ο υδράργυρος ανήκει στα βαρέα μέταλλα και απελευθερώνεται στο περιβάλλον τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Η μεγαλύτερη ποσότητα υδραργύρου που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα σήμερα, προέρχεται από ανθρώπινη δραστηριότητά, από την καύση ορυκτών και διάφορες αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες. Από τον αέρα, ο υδράργυρος πέφτει με τη βροχή στο έδαφος και καταλήγει στις θάλασσες και τις λίμνες. Επίσης όταν ο υδράργυρος που προέρχεται από ανθρώπινη δραστηριότητα, απορρίπτεται στη θάλασσα, είτε σε άλλα υδάτινα οικοσυστήματα ή στο έδαφος καταλήγει πάλι στη θάλασσα. Τα βακτήρια της θάλασσας μετατρέπουν τον υδράργυρο σε μια επικίνδυνη και τοξική μορφή, τον μεθυλυδράργυρο, ο οποίος καταλήγει στο φυτοπλαγκτόν και από εκεί στο ζωοπλαγκτόν. Το τελευταίο αποτελεί τροφή για μικρά ψάρια και αυτά για μεγαλύτερα ψάρια και μέσω της τροφικής πυραμίδας καταλήγει τελικά στον άνθρωπο. Συνεπώς, τα μεγαλύτερα σε μέγεθος ψάρια, όπως ο τόνος αλλά και τα μεγαλύτερης ηλικίας, συσσωρεύουν μεγαλύτερες ποσότητες μεθυλυδραργύρου.
Ο Κίνδυνος για την υγεία του ανθρώπου
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συμπεριλαμβάνει τον υδράργυρο μεταξύ των 10 χημικών ουσιών που προκαλούν μεγάλη ανησυχία για την ανθρώπινη υγεία. Έκθεση σε υψηλά επίπεδα υδραργύρου, μεταξύ αυτών και η πρόσληψη μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων αλιευμάτων, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στον εγκέφαλο, στους πνεύμονες, στους νεφρούς και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Ο μεθυλυδράργυρος διαπερνά εύκολα τόσο τον πλακούντιο όσο και τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό οδηγώντας σε επιβλαβείς επιπτώσεις στη νευρολογική ανάπτυξη του εμβρύου, όταν προσλαμβάνεται σε υψηλές συγκεντρώσεις από την μητέρα.
Για την προστασία της δημόσιας υγείας η Ευρωπαϊκή Ένωση στην νομοθεσία για τα τρόφιμα στον πρόσφατο Κανονισμό (ΕΕ) 2023/915 ορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα (mg/kg) σε διάφορα ψάρια και αλιευτικά προϊόντα. Για τον τόνο συγκεκριμένα ορίζει ως μέγιστη επιτρεπόμενη ποσότητα τα 1,0 mg/kg. Η τήρηση αυτών των ορίων βρίσκεται συνεχώς υπό τον έλεγχο των αρμόδιων αρχών.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Στη χώρα μας ο ΕΦΕΤ διενεργεί τους ελέγχους και σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, την τελευταία 5ετία διαπιστώθηκε ότι όλα τα δείγματα νωπών και κατεψυγμένων αλιευμάτων, αλλά και κονσερβών αλιευμάτων που ελέγχθηκαν, βρέθηκαν σε πλήρη συμμόρφωση με την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Προτάσεις για τους καταναλωτές
Η κατανάλωση αλιευμάτων αποτελεί σημαντική πηγή ενέργειας, πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας και απαραίτητων θρεπτικών συστατικών όπως ιώδιο, σελήνιο, ασβέστιο, χολίνη, βιταμίνες Α και D και ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα με τεκμηριωμένα οφέλη για την ανθρώπινη υγεία. Οι περισσότερες διατροφικές οδηγίες στην Ευρώπη και την Αμερική συνιστούν μια ελάχιστή κατανάλωση 2 μερίδων εβδομαδιαίως (περίπου 150g έκαστη) για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, έφηβους και ενήλικες, ώστε να επιτυγχάνεται η πρόσληψη των αναγκαίων θρεπτικών συστατικών.
Για ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες συστήνεται η κατανάλωση 2-3 μερίδων εβδομαδιαίως (περίπου 115g έκαστη) από είδη ψαριών που είναι γνωστό ότι περιέχουν μικρές συγκεντρώσεις υδραργύρου, όπως λαβράκι, πέστροφα, μπακαλιάρο, πέρκα, γλώσσα, σολομό, σαρδέλα, αστακό, μύδια, γαρίδα, αθερίνα, καλαμάρι, γαύρο, τσιπούρα κ.α., ακόμα και κάποια είδη τόνου, όπως ο τόνος Skipjack (Katsuwonus pelamis).
Η Ευρωπαϊκή αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕFSA) έχει καθορίσει την Ανεκτή Εβδομαδιαία Πρόσληψη (TWI) για τον μεθυλυδράργυρο στα 1,3 mg / kg σωματικού βάρους. Ο μέσος ευρωπαίος καταναλώνει 2,8 kg τόνο ετησίως, κυρίως κονσερβοποιημένο. Για την ακριβέστερη εκτίμηση της έκθεσης του ανθρώπου στον κίνδυνο μέσω της διατροφής θα πρέπει συνεκτιμάται η συχνότητα και η ποσότητα κατανάλωσης των ψαριών με αυξημένη περιεκτικότητα σε μεθυλυδράργυρο, όπως ο ξιφίας, ο καρχαρίας, o μεγαλόφθαλμος ή μεγάλος τόνος (Thunnus obesus) κ.α.
Συνεπώς, 1. Η κατανάλωση αλιευμάτων στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής που περιλαμβάνει μια ποικιλία τροφίμων και στις κατάλληλες ποσότητες, 2. Η ενημέρωση των καταναλωτών από ειδικούς επιστήμονες, 3. Οι συνεχείς έλεγχοι από τις αρμόδιες αρχές για τη συμμόρφωση των προϊόντων και 4. Η εντατικοποίηση των προσπαθειών για περιορισμό της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση ενός υπαρκτού προβλήματος και στην προστασία της Δημόσιας Υγείας.
Η παρουσία του υδραργύρου στα αλιεύματα αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα ότι η ασφάλεια των τροφίμων πρέπει να γίνεται μέσω της προσέγγισης της Ενιαίας Υγείας, καθώς άνθρωπος, ζώα και περιβάλλον είναι στενά συνδεδεμένα.
Νικόλαος Σολωμάκος & Ανδρέανα Πεξαρά
Αναπληρωτές Καθηγητές Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Εργαστήριο Υγιεινής Τροφίμων Ζωικής Προέλευσης, Τμήμα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
