Χρόνης Διαμαντόπουλος Δεν υπάρχει ένας οικουμενικά αποδεκτός ορισμός για την κατάρρευση μιας χώρας, αλλά πέρα από την ορολογία και την σημειολογία δύσκολα περιγράφεται και ορίζεται διαφορετικά αυτό που συμβαίνει στο Σουδάν.
Κώστας Υφαντής
Τις συνέπειες για τις ανθρώπινες κοινότητες εντός των συνόρων μπορούμε να τις φανταστούμε, αν και συχνά η βία που ασκείται σε αυτού του είδους τις συγκρούσεις στην Υποσαχάρια Αφρική μπορεί να ξεπεράσει κάθε φαντασία. Αν και ακούγεται αρκετά «οριενταλιστικό», δυστυχώς η πραγματικά είναι ότι πρόκειται για μια εμφύλια σύγκρουση τόσο κλασσική στην Αφρική, από εκείνες που διαλύουν τις χώρες και καταστρέφουν τις όποιες ελάχιστε προοπτικές ανάπτυξης και δημοκρατικής μετάβασης. Πέρα, βεβαίως, από την ανθρωπιστική καταστροφή υπάρχουν σχεδόν πάντοτε) και οι ευρύτερες συνέπειες, αυτές που εντοπίζονται όχι μόνο εντός αλλά και εκτός των συνόρων της χώρας.
Πριν από αυτήν την προσπάθεια αξιολόγησης των περιφερειακών επιπτώσεων, πρέπει δυστυχώς να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές ένα θετικό σενάριο. Όλες οι αξιόπιστες αναλύσεις σχεδόν αποκλείουν μια γρήγορη διευθέτηση της κρίσης. Όλες οι μέχρι σήμερα συμφωνίες για κατάπαυση του πυρός έχουν παραβιαστεί πριν ακόμη εφαρμοστούν. Το μόνο που εξελίσσεται θετικά είναι οι επιχειρήσεις εκκένωσης των ξένων υπηκόων. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε άμεσα να υποχρεώσει τους δύο «πολέμαρχους» – τον επικεφαλής των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγό Αλ-Μπουρχάν από την μια και τον αρχηγό των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) από την άλλη – να σταματήσουν τις συγκρούσεις. Κυρώσεις δύσκολα θα συμφωνηθούν άμεσα. Ακόμη όμως και αν γινόταν κάτι τέτοιο, οι ειδικοί στην περιοχή συμφωνούν ότι τα αποτελέσματα θα ήταν μηδενικά. Και οι δύο πλευρές έχουν στην διάθεσή τους χιλιάδες ένοπλους, η πρόσβασή τους σε πηγές χρηματοδότησης δεν είναι ευάλωτη και κυρίως έχουν και οι δύο σημαντικούς περιφερειακούς παίκτες να τους στηρίζουν.
Οι συγκρούσεις ξεκίνησαν άνω πριν από τέσσερις μήνες είχε συμφωνηθεί να ξαναρχίσει η διαδικασία δημοκρατικής μετάβασης μετά από τρεις δεκαετίες απολυταρχικού καθεστώτος που σημαδεύτηκε από φυλετική και θρησκευτική βία, κρίσεις όπως στο Νταρφούρ και μια διχοτόμηση που άφησε την χώρα με λιγότερο από το 30% των φυσικών πόρων που είχε στον έλεγχό της πριν.
Οι δύο πολέμαρχοι ήταν υπεύθυνοι για το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2021 που διέκοψε μια πολύ επίπονη και αβέβαιη διαδικασία εκδημοκρατισμου μετά την ανατροπη του εγκληματικού καθεστώτος του Ομάρ Αλ Μπάσιρ το 2019. Όποιος επικρατήσει θα είναι ο νέος δικτάτορας του Σουδάν.
Η σύγκρουση έχει όλα τα στοιχεία να εξελιχθεί σε μια πολύπλοκη αντιπαράθεση με την εμπλοκή τρίτων είτε άμεσα είτε έμμεσα. Χρήματα και όπλα θα αρχίσουν σύντομα να διοχετεύονται – αν δεν έχουν ήδη αρχίσει – και σε δεύτερη φάση, στο όχι μακρινό μέλλον η σύρραξη θα αποκτήσει και διάσταση “πολέμου δι’ αντιπροσώπων”.
Η Αίγυπτος έχει σχεδόν υπαρξιακά συμφέροντά στην περιοχή, καθώς το Σουδάν ελέγχει τον Νείλο στο μεγαλύτερο μήκος του και ενώ την ίδια στιγμή η Αιθιοπία – βασικός ανταγωνιστής της Αιγύπτου – κατασκευάζει ένα τεράστιο φράγμα. Το Κάιρο υποστηρίζει τις Σουδανικες ένοπλες δυνάμεις, που αποτελούν βασικό σύμμαχο εναντίον της Αιθιοπίας. Μπορεί να αντέξει την ήττα τους ή θα επιλέξει να παρέμβει και στρατιωτικά;
Υπάρχουν άλλες πέντε χώρες που συνορεύουν με το Σουδάν. Λιβύη, Ερυθραία, Τσαντ, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και φυσικά το Νότιο Σουδάν. Το πώς θα επηρεαστούν από την πλήρη κατάρρευση της χώρας είναι αντικείμενο συζήτησης αλλά δύσκολα η αποσταθεροποίηση θα περιοριστεί, ιδιαίτερα όταν η μια πλευρά είναι η μετεξέλιξη των παραστρατιωτικών Τζαντζαουίντ που στο βιογραφικό τους έχουν τις σφαγές στο Νταρφούρ αλλά και την εμπλοκή τους σε άλλα μέτωπα. Οπως η Υεμένη εναντιον των επαναστατών Χούτι. Αυτός είναι και ο λόγος που αρκετές αναλύσεις θεωρούν δεδομένη την υποστήριξη τους από τα κράτη του Κόλπου.
Η Ρωσία εδώ και καιρό προσπαθεί να δημιουργήσει μια ναυτική βάση στο Πορτ Σουδάν για να έχει πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα, ενώ το Βάγκνερ Γκρουπ έχει παρουσία στη χώρα , καθώς εμφανίζεται να έχει συμφέροντά σε δύο ορυχεία χρυσού και έχει υποστεί κυρώσεις για λαθρεμπόριο από την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Εμπλοκή δυτικών δυνάμεων δεν υπάρχει και δύσκολα θα υπάρξει, εκτός αν η Ρωσικη διείσδυση ενισχυθεί. Η εμπειρία των Αμερικανών Πεζοναυτών στην Σομαλία το 1993 είναι ακόμη απαγορευτική. Διαμεσολάβηση θα επιχειρηθεί από αρκετούς παίκτες αλλά αυτή την στιγμή δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις.
Κώστας Υφαντής, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Διευθυντής του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο