NewsEdit Τα έργα μας, το προϊόν της δουλείας μας στην εφημερίδα, το περιοδικό, την ιστοσελίδα, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, αποτελούν καθημερινότητα για όλους τους ανθρώπους. Τα διαβάζουν/ παρακολουθούν σε ηλεκτρονικές συσκευές, τα αποθηκεύουν, τα αναπαράγουν, τα ανεβάζουν στα κοινωνικά δίκτυα, τα αναζητούν στο διαδίκτυο, τα στέλνουν σε φίλους και συναδέλφους. Τα έργα μας έχουν μια ζωή, πέρα από τα Μέσα για τα οποία εργαζόμαστε. Μια ζωή που αφορά στην ιδιωτική χρήση τους από τους ανθρώπους. Καθημερινά, πολλές φορές την ημέρα.
Μάχη Νικολάρα*
Για αυτή τη χρήση τους, δικαιούμαστε αμοιβή. Οι δημοσιογράφοι και πρόσφατα και οι εκδότες.
Δεν είναι όμως μια υπόθεση που αφορά μόνο τους ανθρώπους της Ενημέρωσης. Κάθε άλλο. Αφορά ολόκληρη την κοινωνία. Στην εκτενή και φορτισμένη συζήτηση που γίνεται τελευταία για την ελευθερία του Τύπου και τους περιορισμούς που καταγράφονται σε διεθνείς και ευρωπαϊκές εκθέσεις, συχνά ξεχνάμε μια θεμελιώδη παράμετρο.
Η ελευθερία του Τύπου προϋποθέτει ανεξαρτησία. Δηλαδή οικονομική αυτοτέλεια για τους δημοσιογράφους και βιωσιμότητα για τα ΜΜΕ. Το διαδίκτυο έφερε τεκτονικές αλλαγές, σχεδόν σε όλες τις πτυχές της ζωής μας. Και βέβαια, στο πως ενημερωνόμαστε και στο πως ασκούμε τη δημοσιογραφία. Οι κλυδωνισμοί στα ΜΜΕ και στους δημοσιογράφους που εργάζονται σε αυτά, έχουν φέρει αποσταθεροποίηση και σημαντικότατες απώλειες, οικονομικές και εργασιακές και αυτό επηρεάζει την ποιότητα της δημοσιογραφίας.
Ένα δίκαιο μερίδιο για την, εκθετική και προσοδοφόρα για τις ψηφιακές πλατφόρμες, αναπαραγωγή του ενημερωτικού περιεχομένου στο διαδίκτυο, ένα δίκαιο μερίδιο για την ιδιωτική χρήση αυτών των έργων, μπορούν, έστω σε ένα βαθμό, να συμβάλουν ώστε να δημιουργηθεί ένα πιο στερεό έδαφος για την ελευθερία του Τύπου.
Εμείς οι δημοσιογράφοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι από εμάς, δεν ασχοληθήκαμε ποτέ έως τώρα, σοβαρά, με τα πνευματικά μας δικαιώματα τα οποία στη χώρα μας είναι θεσμοθετημένα από το 1993. Αυτό το κενό ήρθε να καλύψει η ΕΣΗΕΑ, σε συνεργασία με όλες τις δημοσιογραφικές Ενώσεις της χώρας. Δημιούργησαν τον ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ για να διεκδικήσει, να εισπράξει και να διανείμει τα δικαιώματά των δημοσιογράφων από την ιδιωτική χρήση των έργων τους και την εκτεταμένη αναπαραγωγή τους στο διαδίκτυο. Προοδευτικά, να πολεμήσει την λογοκλοπή.
Ο ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ και οι δημοσιογραφικές ενώσεις υποστηρίζουμε, και μπορούμε να αποδείξουμε, ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του περιεχομένου που διακινείται στο διαδίκτυο είναι περιεχόμενο που έχουν δημιουργήσει επαγγελματίες της ενημέρωσης και έχει δημοσιευτεί σε καταγεγραμμένα ΜΜΕ.
Στην ημερίδα που διοργανώθηκε στις 3 Μαΐου 2023, στην ΕΣΗΕΑ, παρουσιάστηκαν αναλυτικά τα στοιχεία που προέκυψαν από την μελέτη δημόσιων δεδομένων και βέβαια τις έρευνες που εκπονήθηκαν για να στηρίξουν και να εμπλουτίσουν την έκθεση βιωσιμότητας του ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ και εν γένει τον φάκελο για την αδειοδότησή του.
Περιορίζομαι να αναφέρω επιγραμματικά κάποια από αυτά που δίνουν ανάγλυφη και σαφή εικόνα της σημερινής κατάστασης.
Το 71,2% των Ελλήνων χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για ενημέρωση σε θέματα επικαιρότητας. Είναι η δεύτερη δημοφιλέστερη αιτία χρήσης του ίντερνετ, στην Ελλάδα. Το 90% δηλώνουν ότι ενημερώνονται από το διαδίκτυο σε σχέση με τα παραδοσιακά ΜΜΕ.
Το 61.50% της πρώτης και της δεύτερης σελίδας των αποτελεσμάτων της Google είναι δημοσιεύματα.
Στο twitter, το 42,69% των συνδέσμων, είναι δημοσιεύματα.
Στο Facebook ανάλογη καταγραφή είναι κάπως πιο περίπλοκη υπόθεση, λόγω της φύσης της πλατφόρμας και των συνεπακόλουθων του σκανδάλου της Cambridge Analytica. Η ίδια η πλατφόρμα ωστόσο ενημερώνει τους δυνητικούς διαφημιζόμενους ότι οι Έλληνες χρήστες της πλατφόρμας, από 18 έως 65 ετών που ενδιαφέρονται για ΜΜΕ φθάνουν το 1,5 εκ. Αν μάλιστα διευρύνει κανείς τις σχετικές κατηγορίες ενδιαφερόντων, ο αριθμός αυτός εκτινάσσεται στα 3,6 με 4,3 εκ.
Αυτάτα νούμερα δεν νομίζω ότι εκπλήσσουν κανέναν. Απλά περιγράφουν την καθημερινότητά μας. Κάθε μέρα, πολλές ώρες την ημέρα. Όλοι μας, αναζητούμε πληροφορίες, τις κατεβάζουμε και τις μοιραζόμαστε με άλλους είτε στο πλαίσιο της δουλείας μας, είτε στο πλαίσιο της κοινωνικότητας στον ψηφιακό κόσμο.
Και βέβαια τα μέσα που χρησιμοποιούμε για όλον αυτόν τον όγκο δραστηριότητας είναι οι φορητοί και σταθεροί υπολογιστές, τα tablet, και πρωτίστως τα κινητά μας τηλέφωνα. Το 2% της συνολικής αξίας αυτών των συσκευών, σύμφωνα με το νόμο, πρέπει να αποδίδεται για πνευματικά δικαιώματα.
Ας αναλογιστούμε πόσες τέτοιες συσκευές έχουμε στο σπίτι μας και πόσο συχνά τις αλλάζουμε.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Grant Thorton, οι 16 Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης, όπως ο νεοσύστατος ΞΕΝΟΦΩΝ, εισπράξαν για το 2021 μόλις το 31% του ποσού που θα έπρεπε να αποδοθεί με βάση την συνολική αξία των συσκευών – μηχανημάτων και των τριών κατηγοριών που ορίζει ο νόμος. Και ήταν και πολύ αυξημένα τα έσοδα σε σχέση με προηγούμενες χρονιές. Κι όμως δεν ξεπερνούν το 31% της αξίας που είναι υποχρεωμένοι να τιμολογήσουν οι εισαγωγείς.
Από αυτά καταλήγει στους δημοσιογράφους περίπου 1,8%! Στις επιχειρήσεις Τύπου, λίγο παραπάνω: περίπου 2,1!
Τα ποσοστά για το ενημερωτικό περιεχόμενο είναι τόσο χαμηλά σε σχέση με την έκταση της αναπαραγωγής του που καλούμαστε, επειγόντως, να συζητήσουμε τι πρέπει να γίνει για να μειωθεί αυτό το έλλειμα εισπραξιμότητας. Να το αντιμετωπίσουμε όλοι οι δικαιούχοι πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, με συνεργασία, ψυχραιμία, καλή πίστη και δικαιοσύνη λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί.
Και αυτά τα τελευταία, αφορούν ένα δικαίωμα που είναι νομοθετημένο εδώ και πολλά χρόνια, αυτό της εύλογης αμοιβής από τους εισαγωγείς μηχανημάτων και συσκευών που χρησιμοποιούνται στην αναπαραγωγή από τους ιδιώτες.
Το μεγάλο μέτωπο που έχουμε μπροστά μας είναι η διαπραγμάτευση και οι συμφωνίες που πρέπει να γίνουν με τις μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες για το νέο συγγενικό δικαίωμα των εκδοτών από το οποίο οι δημοσιογράφοι δικαιούνται 15% η 25%, σύμφωνα με τον νόμο που ψηφίστηκε το Νοέμβριο του 2022 και ενσωμάτωσε τη σχετική ευρωπαϊκή Οδηγία. Η διαδικασία έτσι όπως εξελίσσεται σε όλη την Ευρώπη εμφανίζει προβλήματα και σημαντικές καθυστερήσεις.
Στην Ελλάδα η Υπουργός Πολιτισμού κατανόησε το διακύβευα και προέβλεψε για τους δημοσιογράφους στον πρόσφατο νόμο, συγκεκριμένο, ανεκχώρητο, ξέχωρο από το μισθό, ποσοστό, (15% ή 25%, ανάλογα με τη σχέση εργασίας) από τις αμοιβές που θα εισπράξουν οι επιχειρήσεις Τύπου. Για μας αυτό είναι ένα πρώτο, σημαντικό και στέρεο βήμα.
Έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας.
Οι μηχανές αναζήτησης όπως η Google, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter αλλά και το You Tube κερδίζουν δισεκατομμύρια από διαφημίσεις, από τα μεταδεδόμενα, από την άνοδο της χρηματιστηριακής τους αξίας.
Κερδίζουν επειδή διαμοιράζουν περιεχόμενο που ανανεώνεται διαρκώς και κρατάει τους ανθρώπους προσηλωμένους στην πλατφόρμα. Τι είναι οι πλατφόρμες χωρίς περιεχόμενο; Ας το φανταστούμε λίγο αυτό…
Μάλιστα το ειδησεογραφικό περιεχόμενο, εκτός του ότι είναι σημαντικό ποσοστό του συνολικού τους περιεχομένου -επαναλαμβάνω για την Google, στην Ελλάδα ξεπερνάει το 60%- είναι κατά κύριο λόγο έγκυρο περιεχόμενο – από τα πιο έγκυρα που διακινούνται στο διαδίκτυο.
Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν βεβαίως τα επιχειρήματά τους, κυρίως όμως έχουν τη δύναμη που τους δίνει το γεγονός ότι είναι τα ισχυρότερα μονοπώλια στην ιστορία και βέβαια το ότι η νομοθεσία τους επιτρέπει ακόμη, να μην εμφανίζουν ξεκάθαρα τα οικονομικά τους μεγέθη. Το έλλειμα διαφάνειας είναι τεράστιο και καταγεγραμμένο στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Γίνονται προσπάθειες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε αυτή την κατεύθυνση, να δούμε που θα καταλήξουν.
Με δύο λόγια, ο ψηφιακός κόσμος κυριαρχεί στη ζωή μας και επιτρέπει τη χρήση των πνευματικών έργων με τόσο εκθετικό τρόπο που δεν είναι απλά άδικο να μην εισπράττουν οι δημιουργοί, και οι συγγενικοί δικαιούχοι τα πνευματικά τους δικαιώματα. Για τον κλάδο μας, είναι ζήτημα επιβίωσης της Ενημέρωσης και άρα ζήτημα Δημοκρατίας. Αφορά επίσης την επιβίωση της ελληνικής γλώσσας μέσα στο χάος του διαδικτύου.
Από την πλευρά μας, ο ΞΕΝΟΦΩΝ και οι δημοσιογραφικές Ενώσεις είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε, να συζητήσουμε με λογική και επιχειρήματα, να εισφέρουμε τις δυνάμεις μας, στην διαπραγμάτευση με τις πλατφόρμες αλλά και με τους άλλους 16 ΟΣΔ για την εύλογη αμοιβή. Θα υπερασπιστούμε όμως σθεναρά και χωρίς εκπτώσεις τα συμφέροντα των δημοσιογράφων – δημιουργών έργων του λόγου. Με τεκμηρίωση, αποφασιστικότητα και βέβαια με επίγνωση των συνθήκων όπως έχουν σήμερα διαμορφωθεί.
Μάχη Νικολάρα, δημοσιογράφος ΕΡΤ
Πρόεδρος ΔΣ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ
Ειδική Γραμματέας ΔΣ ΕΣΗΕΑ