ΜΑΡΙΑ ΔΕΔΟΥΣΗ Περισσότερα από 150 δισεκατομμύρια δολάρια είναι σήμερα το «άνοιγμα» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ενώ νέοι παγκόσμιοι δανειστές εμφανίζονται στο προσκήνιο
Όταν η Ελλάδα μπήκε στον μηχανισμό στήριξης, στον κόσμο υπήρχαν περίπου 20 χώρες που είχαν δανειστεί χρήματα από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ήταν, σε τελική ανάλυση, μια έσχατη λύση ανάγκης. Σήμερα 90 χώρες, περίπου οι μισές του πλανήτη, είναι καταχρεωμένες στο ΔΝΤ, το οποίο από τη μία συνεχίζει να συμπεριφέρεται με έναν απολύτως νεοαποικιακό τρόπο καταστρέφοντας τις τοπικές οικονομίες με τις απαιτήσεις του για ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ενώ από την άλλη κινδυνεύει να χάσει όχι μόνο τη διεθνή παντοκρατορία του, αλλά και τα περίπου 150 δισεκατομμύρια δολάρια που έχει δανείσει με εξοντωτικούς όρους και προϋποθέσεις από δω κι από κει.
Στα τέλη του περασμένου Ιανουαρίου δημοσιεύτηκε μια έρευνα με τίτλο «Ο εξελισσόμενος ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου μέσα από έναν σταθερό στόχο». Η έρευνα εξετάζει αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος της. Πώς έχει εξελιχθεί σήμερα ο περίφημος δανειστής κρατών, τον οποίο είχαμε κι εμείς την τιμή να γνωρίσουμε από κοντά; Και κυρίως πώς έχει αλλάξει, με δεδομένο ότι ο ίδιος ο οργανισμός έχει παραδεχτεί και έχει αποδεχτεί την ευθύνη του για τη μακροπρόθεσμη οικονομική καταστροφή ουκ ολίγων χωρών κυρίως του αναπτυσσόμενου κόσμου;
Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Εξαρτάται ποιον ρωτάς. Αν, για παράδειγμα, ρωτήσεις τους κατοίκους του Σουρινάμ, οι οποίοι είναι στους δρόμους εδώ και μήνες για τα αδιανόητα αυστηρά μέτρα λιτότητας που τους επιβλήθηκαν όταν η χώρα δανείστηκε από το ΔΝΤ, θα σου πουν ότι πλέον μετά βίας μπορούν να αγοράσουν φαγητό, το πρώτο έξοδο που μειώθηκε ήταν οι μισθοί των δασκάλων και πριν προλάβουν να τους πνίξουν οι τροπικές βροχές, τους πνίγει η απελπισία.
Αν ρωτήσεις το Πακιστάν, θα σου πει τη δική του ιστορία: Η χώρα είναι ο 7ος μεγαλύτερος οφειλέτης του ΔΝΤ παγκοσμίως, με σύνολο οφειλής 7,4 δισεκατομμύρια δολάρια. Το πρόγραμμα δανεισμού κρέμεται από μια κλωστή, καθώς το ΔΝΤ αρνείται να απελευθερώσει τα τελευταία 2,5 δισεκατομμύρια έως ότου η χώρα συμφωνήσει πλήρως σε νέο πακέτο αυστηρών μέτρων περικοπών και λιτότητας.
Το πρόβλημα είναι ότι η οικονομία του Πακιστάν έχει ήδη καταρρεύσει. Ο πληθωρισμός τρέχει με 37,97%, η χώρα είναι στα πρόθυρα της επανάστασης λόγω των φόρων, της ακρίβειας, των περικοπών και της λιτότητας, αλλά αν δεν πάρει τα υπόλοιπα χρήματα του ΔΝΤ, θα αναγκαστεί να κηρύξει στάση πληρωμών και άρα πτώχευση. Επιπλέον όλων, είναι μία από τις 14 χώρες που έχουν δανειστεί από το ΔΝΤ και είναι αναγκασμένες να πληρώνουν τόκους υπερημερίας της τάξης του 3% σε περίπτωση που δεν είναι συνεπείς στις πληρωμές των δόσεων, κάτι που δεν συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτό, με τη σειρά του, αυξάνει διαρκώς το χρέος και δυσχεραίνει περαιτέρω την αποπληρωμή του. Το Πακιστάν βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο χωρίς καμία προφανή λύση.
Οπως εξάλλου και η Αργεντινή, ο νούμερο 1 οφειλέτης στο ΔΝΤ, που έχει δανειστεί από τον οργανισμό το απίστευτο ποσό των 46,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με συνέπεια η οικονομία της να μην μπορεί να συνέλθει ποτέ. Η χώρα αναγκάζεται να δανείζεται διαρκώς και να χρησιμοποιεί τα νέα δάνεια για να αποπληρώνει τα παλιά χρέη, ενώ οι ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβάλλει το ΔΝΤ έχουν γονατίσει την οικονομία και την κοινωνία, σε έναν φαύλο κύκλο που έχει οδηγήσει μεγάλο μέρος της πρώην μεσαίας τάξης στην ανέχεια και κυριολεκτικά στις φαβέλες.
Αν πάλι ρωτήσεις το ίδιο το ΔΝΤ, θα σου πει κάτι εντελώς διαφορετικό. Στην πρόσφατη αυτή έρευνα καταδεικνύεται ότι και ξέρει και αναγνωρίζει τη ζημιά που έχει κάνει και «προσδιορίζει τομείς στους οποίους ενισχύει σήμερα την εστίασή του, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, των ζητημάτων του φύλου, των ανισοτήτων και της κοινωνικής προστασίας». Τα ίδια ακριβώς επαναλαμβάνει, με γραπτές ή προφορικές δηλώσεις, κάθε φορά που γίνεται μια σχετική ερώτηση. Όταν έρχεται, όμως, η επόμενη ερώτηση, που είναι πώς ακριβώς σκοπεύει να τα κάνει όλα αυτά, οι απαντήσεις τελειώνουν…
Ένας καταχρεωμένος και εξαρτημένος κόσμος
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid-19 περίπου 80 χώρες στράφηκαν στο ΔΝΤ για να δανειστούν χρήματα και να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας στις οποίες περιήλθαν. Και πάλι στη θεωρία και πάρα πολύ γενικά και αόριστα το ΔΝΤ λέει ότι ζήτησε από τις χώρες αυτές να ρίξουν βάρος στον τομέα της Yγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι αυτό πράγματι συνέβη. Αντιθέτως, υπάρχουν αποδείξεις ότι οι περισσότερες από 90 χώρες στον κόσμο που παραμένουν σήμερα χρεωμένες στον οργανισμό είναι όλες αναγκασμένες να ακολουθήσουν συγκεκριμένες σκληρές και αντικοινωνικές πολιτικές βάσει των οποίων πήραν τα δάνεια. Με δεδομένο ότι στον πλανήτη υπάρχουν 194 ανεξάρτητα κράτη, ο μισός κόσμος χρωστάει σήμερα στο ΔΝΤ και εξαρτάται σε κάποιον βαθμό από αυτό.
Παρά την εμπειρία και τη γνώση του παρελθόντος, οι χώρες συνεχίζουν (ακόμη) να δανείζονται από το ΔΝΤ, τον μοναδικό επίσημο παγκόσμιο δανειστή που δίνει χρήματα υπό συνθήκες αδιαφάνειας για τον γενικό πληθυσμό. Με λίγα λόγια, οι λαοί βρίσκονται ένα πρωί να χρωστάνε τα μαλλιοκέφαλά τους και να υπόκεινται σε πολιτικές σκληρής λιτότητας και περικοπών -κυρίως στον κοινωνικό τομέα-, χωρίς να γνωρίζουν τους όρους με τους οποίους συνέβησαν όλα αυτά. Το μεγαλύτερο μέρος των συμφωνιών παραμένει μυστικό και τα αιτήματα για διαφάνεια δεν έχουν μέχρι τώρα απαντηθεί. Συνεπώς το ΔΝΤ μπορεί να λέει ό,τι θέλει, ότι ζητάει, ας πούμε, πιο «κοινωνικά δίκαιη» κατανομή των χρημάτων που δανείζει, αλλά δεν υπάρχει κανένα απτό στοιχείο που να υποστηρίζει τα λεγόμενά του.
Το ΔΝΤ θέλει να ξεφύγει από την εικόνα του οργανισμού που ουσιαστικά αντικατέστησε την αποικιοκρατία στις αναπτυσσόμενες χώρες στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70, μετατρέποντάς τις από πολιτικές αποικίες σε αποικίες χρέους. Στη θεωρία κάτι καταφέρνει με τις ανακοινώσεις και τις «αναδιαρθρώσεις» του καταστατικού του. Στην πράξη συνεχίζει να κάνει ακριβώς τα ίδια.
Η Τυνησία στράφηκε πρόσφατα στον οργανισμό για ακόμη ένα δάνειο, ύψους περίπου 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, καθώς κινδυνεύει άμεσα με χρεοκοπία. Αυτή τη φορά, όμως, οι όροι των δανειστών προκάλεσαν αντιπαραθέσεις ακόμη και μέσα στους κόλπους του ίδιου του ΔΝΤ, καθώς είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν συνθήκες κοινωνικού χάους στη χώρα, που ήδη μαστίζεται από φτώχεια και ανεργία. Βασικό ζήτημα είναι η περικοπή των κρατικών επιχορηγήσεων, από τις οποίες ζει πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πέρα από αυτό και παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, εδώ και δεκαετίες η χώρα δεν έχει προβεί σε καμία από τις «δομικές μεταρρυθμίσεις» που υποτίθεται ότι απαιτούνται από τους δανειστές της. Αντιθέτως, ο πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα χέρια 20 οικογενειών, το κράτος έχει διπλασιάσει τους υπαλλήλους του με τη γνωστή μέθοδο των διορισμών ημετέρων και ο γενικός πληθυσμός φτωχοποιείται εκθετικά. Τα ίδια ακριβώς συμβαίνουν στο Πακιστάν και στην Αίγυπτο.
Συνεπώς, ως τι έχει λειτουργήσει το ΔΝΤ, αναρωτιούνται πολλοί -φωναχτά πλέον-, αν όχι ως ένας μεγάλης κλίμακας τοκογλύφος, και πού είναι όλες αυτές οι περίφημες «μεταρρυθμίσεις» που υποτίθεται ότι φέρνει ως μέρος των συμφωνιών του με τις χώρες;
Και πάλι δεν υπάρχουν απαντήσεις.
Οι νέοι παγκόσμιοι «σωτήρες»
Όσο αυτά συμβαίνουν στο «πεδίο», σε θεσμικό επίπεδο το ΔΝΤ έχει άλλα θέματα. Με βασικό το γεγονός ότι ενώ είναι ένας διεθνής οργανισμός που υποτίθεται ότι απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, στην πραγματικότητα είναι δεμένο με το άρμα των ΗΠΑ και της Δύσης. Μέχρι τώρα αυτό δεν ήταν απαραίτητα κακό, αλλά σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα αρχίζει να γίνεται πρόβλημα. Η περίπτωση της Τυνησίας που αναφέραμε πιο πάνω είναι και πάλι χαρακτηριστική. Όσο γίνονταν οι συζητήσεις για το νέο δάνειο κάποιοι στην πολιτική σκηνή της χώρας πρότειναν να απευθυνθεί αυτή τη φορά στην Κίνα.
Με όλα αυτά τα δισεκατομμύρια μοιρασμένα στις 90 χώρες που του χρωστάνε, το ΔΝΤ έχει πολλά να χάσει με τη μετατόπιση των παγκόσμιων ισορροπιών. Η αποτυχία του να φέρει οποιοδήποτε μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα στις χώρες τις οποίες ελέγχει, η κάκιστη φήμη του και η αρτηριοσκληρωτική του αντίληψη για τους όρους με τους οποίους δανείζει συρρικνώνουν ταχύτατα την παντοκρατορία του. Και από ποιον θα δανείζονται οι χώρες;
Από τη Σαουδική Αραβία, ας πούμε, η οποία και ατελείωτα μετρητά έχει και πολύ πιο ευθείς τρόπους να παίρνει αυτό που θέλει και πολύ πιο αποτελεσματικό σύστημα δανεισμού, καθώς καταθέτει τα χρήματα απευθείας στις κεντρικές τράπεζες όσων χωρών δέχονται να τα ανταλλάξουν με μικρές ή μεγαλύτερες χάρες χωρίς να ρωτάει καν τι θα τα κάνουν.
Ή από την Κίνα, η οποία επίσης αναδύεται ως «σωτήρας» μικρών κρατών, ιδιαίτερα σε εκείνες τις περιπτώσεις που το ΔΝΤ καθυστερεί να εγκρίνει τα δικά του δάνεια ή τρώει χρόνο στις διαπραγματεύσεις για τους όρους τους. Αυτό θα έχει ως συνέπεια τα κράτη να σταματήσουν να αποπληρώνουν το ΔΝΤ και να εξυπηρετούν τα νέα τους χρέη, αφήνοντάς του τρύπες δισεκατομμυρίων. Η σκέψη να απαγορευτεί στους οφειλέτες να δανείζονται και από αλλού μάλλον θα απορριφθεί, διότι αν θέσεις στους πιθανούς «πελάτες» σου το δίλημμα «ή από μένα ή από την Κίνα», η πιθανότητα να διαλέξουν τη δεύτερη είναι πάρα πολύ μεγάλες. Κυρίως διότι η Κίνα, όπως και η Σαουδική Αραβία, δεν ζητά καμία μεταρρύθμιση και δεν την ενδιαφέρει καθόλου τι θα κάνεις με τα χρήματα, αρκεί να πληρώνεις τις δόσεις σου και κυρίως να θυμάσαι ότι της χρωστάς. Παραδεισένια κατάσταση για κάθε λογής δικτάτορες και διεφθαρμένα καθεστώτα, αλλά και για τους απελπισμένους του κόσμου, που είναι πλέον πολλοί.
Καθώς οι φτωχότερες χώρες του πλανήτη αντιμετωπίζουν πια άμεσο πρόβλημα επιβίωσης, κυρίως λόγω της ακρίβειας, της επισιτιστικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής, τα χρέη τους αρχίζουν να μοιάζουν με ακάλυπτες επιταγές. Η συζήτηση περί «στάσης πληρωμών», που έως και λίγα χρόνια νωρίτερα ακουγόταν «επαναστατική» σε κάποιους και «αδύνατη» σε πολλούς άλλους, σήμερα είναι όχι απλώς μια πραγματικότητα, αλλά ένα πιθανό μελλοντικό ντόμινο. Αρκεί κάποιος να κάνει την αρχή και να την κάνει με θόρυβο.
Αυτή που ανησυχεί περισσότερο είναι βέβαια η Αμερική, η οποία είναι ο βασικός «τροφοδότης» των ταμείων του ΔΝΤ, ενώ ο οργανισμός αποτελούσε μέχρι τώρα ένα έμμεσο εργαλείο της για να ελέγχει τις οικονομίες -και όχι μόνο- των αδύναμων χωρών. Ο Economist έγραψε πρόσφατα ότι το ΔΝΤ δεν χρειάζεται μια νέα αποστολή (αφήστε τις αηδίες περί κλιματικής αλλαγής και κοινωνικών αδικιών, εν ολίγοις), αλλά να γίνει ακόμη πιο αυστηρό με τους απείθαρχους οφειλέτες και να απαιτήσει από τα κράτη να αναστείλουν τις πληρωμές τους προς άλλους «σκοτεινούς» δανειστές όσο τρέχουν τα δικά του προγράμματα. Να δείξει πυγμή, με λίγα λόγια, να γίνει ακόμη πιο σκληρό, άσχετο αν ήταν αυτή ακριβώς η σκληρότητά του που το έφερε έως εδώ και μαζί του και έναν σωρό χώρες.
Επειδή είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μπορεί ένα μέσο από μόνο του να έχει τόση αποκοπή από τη διεθνή πραγματικότητα, το πιθανότερο είναι ότι αυτές οι απόψεις αντανακλούν τα όσα λέγονται στους διαδρόμους των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της Νέας Υόρκης και των διάφορων λόμπι της Ουάσιγκτον. Η Αμερική δυσκολεύεται να χωνέψει ότι χάνει την απόλυτη κυριαρχία σε έναν κόσμο που αλλάζει με κατακλυσμιαίους ρυθμούς. Κι αυτό, ανάμεσα σε άλλα, ίσως της κοστίσει και (ακόμη) μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια.
Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα ΑΥΓΗ