NewsEdit Προσκεκλημένος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, ο καθηγητής Ρομανικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Τζέφρι Σναπ, απάντησε στις ερωτήσεις της Παρής Σπίνου για την Εφημερίδα των Συντακτών λίγο πριν δώσει μια πρωτότυπη ομιλία με θέμα «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ GPT», στο πλαίσιο των «Δελφικών Διαλόγων 2023».
Από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη στην υπερευφυΐα της τεχνητής νοημοσύνης (Τ.Ν.), από το ρομπότ της «Οδύσσειας του Διαστήματος» στο Οptimus του Ελον Μασκ, από την αθηναϊκή κληρωτίδα στην ψηφιακή ψηφοφορία… Αλματα από ένα επιδραστικό παρελθόν σε ένα μεταιχμιακό παρόν και προς ένα αβέβαιο μέλλον με οδηγό τον καθηγητή του Χάρβαρντ, Τζέφρι Σναπ, εκλεκτό προσκεκλημένο του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, ο οποίος την ερχόμενη Τετάρτη 21 Ιουνίου θα δώσει μια πρωτότυπη ομιλία με θέμα «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ GPT», στο πλαίσιο των «Δελφικών Διαλόγων 2023».
«Η υπερβολική εστίαση στην υπερευφυΐα της Τ.Ν. είναι σύμπτωμα μιας υπερεκτίμησης των υπηρεσιών που προσφέρουν οι τεχνολογίες και μιας υποτίμησης του ρόλου των θεσμών ως κινητήριων μοχλών της δημοκρατικής διαδικασίας», μας λέει ο Τζέφρι Σναπ λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα. Επισημαίνει ότι η Τ.Ν. πρέπει να κρατηθεί μακριά από λάθος χέρια και πως πρέπει να διασφαλίσουμε «ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που βρίσκονται ήδη στα χέρια των εταιρειών και των κυβερνήσεων δεν θα επιδεινώσουν περαιτέρω τις κοινωνικές ανισότητες».
Πρόεδρος στο Τμήμα Συγκριτικής Λογοτεχνίας, καθηγητής Ρομανικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, συνδιευθυντής του Κέντρου Berkman για το Διαδίκτυο και την Κοινωνία, ο Τζέφρι Σναπ έχει στο ενεργητικό του εκδόσεις και άρθρα με ευρεία θεματολογία: για τα μέσα ενημέρωσης, την αρχιτεκτονική και το design, τα αρχεία των μουσείων και των βιβλιοθηκών, την ιστορία του βιβλίου, μέχρι τις φασιστικές δεκαετίες στην Ιταλία, τις ριζοσπαστικές παιδαγωγικές αλλά και τη ρομποτική, στην οποία ασκείται βλέποντας τα ρομπότ ως «συνεργάτες του ανθρώπου», όπως μας λέει.
● Κύριε Σναπ, καθώς σας περιμένουμε στους Δελφούς, αρχικά ήθελα να ρωτήσω ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τη σύγχρονη Ελλάδα και ποιες οι αναφορές σας, προσωπικά και ως διακεκριμένος καθηγητής, στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και στον πολιτισμό;
Αρχικά εκπαιδεύτηκα ως ιστορικός της μεσαιωνικής λογοτεχνίας, οπότε τα κείμενα για τον αρχαίο ελληνικό κανόνα και η γνώση της ελληνικής Πατερικής φιλοσοφίας ήταν δεδομένες. Εκτός από τα γραπτά του για την ηθική και την πολιτική, η συλλογή Parva Naturalia του Αριστοτέλη έπαιξε σημαντικό ρόλο σε ορισμένες από τις αρχικές μου σπουδές. Μέχρι σήμερα, το εύρος (και η πρακτικότητα!) του φιλοσοφικού εγχειρήματος του Αριστοτέλη μού φέρνει το χαμόγελο στα χείλη.
Οσο για τη σύγχρονη Ελλάδα, με εντυπωσιάζει ως χώρα που βρίσκεται εν μέσω μιας αξιοσημείωτης μεταμόρφωσης. Οταν συγκρίνω τη ζωντάνια της ζωής στους δρόμους της Αθήνας σήμερα, με τα δύσκολα χρόνια της κρίσης χρέους, που μπορούσατε να αισθανθείτε την απόγνωση στα πρόσωπα των νέων, πλέον η ώθηση προς τα εμπρός είναι στην ατμόσφαιρα.
● Μπορείτε να μας δώσετε τα κύρια σημεία της ομιλίας σας με τον πρωτότυπο τίτλο «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ GPT»;
Οπως υποδηλώνει ο τίτλος της ομιλίας, με ενδιαφέρει πώς μπορεί να τεθεί ολόκληρο το σύμπλεγμα των σύγχρονων τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, στην υπηρεσία αυτού που αποκαλώ «συλλογική νοημοσύνη». Προσεγγίζω το θέμα ανατρέχοντας στην ιστορία της ψηφοφορίας (από την κλήρωση έως τα χάρτινα ψηφοδέλτια) και τις μηχανές ψηφοφορίας (από την αθηναϊκή κληρωτίδα έως τις σημερινές κάλπες) για να κοιτάξουμε προς στο μέλλον της δημοκρατίας.
Ο γενικός ισχυρισμός μου είναι ότι το ζήτημα δημοκρατία και τεχνολογία σήμερα δεν είναι το ερώτημα «πάρα πολλή ή πολύ λίγη δημοκρατία» ή «πάρα πολλή ή πολύ λίγη τεχνολογία». Ούτε το ερώτημα μπορεί να αναχθεί στις ασυμμετρίες εξουσίας, πλούτου και ελέγχου που συνόδευαν την ανθρώπινη ιστορία από τις απαρχές της, υποθέτοντας χαρακτηριστικές μορφές συγκεντρωτισμού στη σύγχρονη εποχή. Αντιθέτως, το βλέπω ως ζήτημα έλλειψης αρκετής καινοτομίας στη συγκυρία ένωσης δημοκρατίας και τεχνολογίας, μια αποστροφή κινδύνου για τις προηγμένες δημοκρατίες που κάποτε πρωτοστατούσαν. Τα πραγματικά εργαστήρια για το μέλλον της δημοκρατίας σήμερα είναι πόλεις και μικρές χώρες, όπως η Ισλανδία, η Εσθονία και η Ταϊβάν, που τόλμησαν να πειραματιστούν με νέες μορφές συμμετοχικής λήψης αποφάσεων.
● Βλέπετε περισσότερα θετικά ή αρνητικά στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης; Ποιες προκλήσεις και ποια διλήμματα συνεπάγονται τέτοιες τεχνολογικές εξελίξεις για τις σύγχρονες κοινωνίες;
Εδώ και πάνω από μία δεκαετία βρισκόμαστε σε έναν κλοιό διαφημιστικής εκστρατείας γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, στον οποίο οι τεχνολογίες Τ.Ν. έχουν τον ρόλο των πρωταγωνιστών αντί του ρόλου των εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο από καλούς όσο και από κακούς ηθοποιούς. Αυτοί οι ηθοποιοί είναι θεσμοί, όχι Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη σαν κάποιο είδος Γκοτζίλα που πρόκειται να καταλάβει τον κόσμο. Η υπερβολική εστίαση στην υπερευφυΐα της Τ.Ν. είναι σύμπτωμα μιας υπερεκτίμησης των υπηρεσιών που προσφέρουν οι τεχνολογίες και μιας υποτίμησης του ρόλου των θεσμών ως κινητήριων μοχλών της δημοκρατικής διαδικασίας. Ολα τα εργαλεία και οι τεχνολογίες έχουν ήδη μια μεταμορφωτική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο γράφουμε, παράγουμε, δημιουργούμε, αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας, διαμορφώνουμε και ερμηνεύουμε τον κόσμο. Είναι βέβαιο πως στο μέλλον θα δουμε πιο έντονα τέτοια αποτελέσματα.
● Πιστεύετε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να επηρεάσει τη δημοκρατία δημιουργώντας ασυμμετρίες μεταξύ των κυβερνήσεων και των ιδρυμάτων ή των ατόμων που αναπτύσσουν και διαχειρίζονται τέτοια συστήματα; Τι θα συμβεί αν η Τ.Ν. βρεθεί στα χέρια «σκοτεινών εγκεφάλων»; Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;
Σε πρόσφατη ανακοίνωση που υπέγραψαν τα μέλη του Center for AI Safety (Κέντρο Ασφάλειας της Τεχνητής Νοημοσύνης) υποστηρίζουν ότι «η ελαχιστοποίηση του κινδύνου αφανισμού από την Τεχνητή Νοημοσύνη θα πρέπει να αποτελέσει παγκόσμια προτεραιότητα μαζί με άλλους κινδύνους κοινωνικής κλίμακας, όπως οι πανδημίες και ο πυρηνικός πόλεμος». Δεν διαφωνώ: σε αντίθεση με τις πυρηνικές κεφαλές, τα προηγμένα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να κρατηθούν μακριά από λάθος χέρια. Υπάρχουν όμως πιο άμεσα καθήκοντα: όπως η διασφάλιση ότι τα συστήματα Τ.Ν. που βρίσκονται ήδη στα χέρια των εταιρειών και των κυβερνήσεων δεν θα επιδεινώσουν περαιτέρω τις κοινωνικές ανισότητες. Και πάλι, τα συστήματα Τ.Ν. είναι εργαλεία που πρέπει να διαμορφωθούν και να περιοριστούν, να αναπτυχθούν με κατευθυντήριες γραμμές και ελεγχόμενα όρια. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για καλά ενημερωμένες πολιτικές ηγεσίες σε αυτό το μέτωπο.
● Πώς φαντάζεστε όμως το μέλλον της ανθρωπότητας; Διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο σας «Let Robots Be Robots», όπου ασχολείστε με «το βασικό επιχείρημα που προβάλλει σχετικά με τον επείγοντα χαρακτήρα της υπέρβασης ανθρωποκεντρικών μοντέλων σκέψης, είτε στους τομείς των ανθρωπιστικών επιστημών (ανθρωπιστικές επιστήμες χωρίς ανθρώπους) είτε στους τομείς της τεχνολογίας (ρομποτική)»;
Ο ανθρωποκεντρισμός εμποτίζεται στο σύστημα πεποιθήσεων που αναπόφευκτα έχει οδηγήσει στην κλιματική καταστροφή προς την οποία στρέφεται ο σημερινός κόσμος. Το να υπερβούμε τον ανθρωποκεντρισμό σημαίνει να αγκαλιάζουμε ένα όραμα για τις τεχνολογίες όχι ως αντίγραφα, προεκτάσεις ή εκφράσεις του ανθρώπινου εαυτού, αλλά αντίθετα ως τρόπους ενσωμάτωσης στον κόσμο: μηχανές ως συνεργάτες.
● Υπάρχουν ασφαλώς πολλά μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας για ρομπότ ή μετα-ανθρώπινους κόσμους. Ποιο είναι το αγαπημένο σας;
Καθώς ασκούμαι στη ρομποτική, δεν είμαι φανατικός οπαδός των βιβλίων μυθοπλασίας με ρομπότ. Αλλά αν έπρεπε να διαλέξω ένα, θα ήταν το HAL 9000 από την «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Αρθουρ Κλαρκ. Είναι ένα έξυπνο μηχάνημα που δεν παίρνει ποτέ ανθρωποειδές σχήμα. Από τα αυτόματα της αρχαιότητας μέχρι το Optimus του Ελον Μασκ, τα ανθρωποειδή ρομπότ ήταν κάτι περισσότερο από είδη ψυχαγωγίας…
Δελφικοί διάλογοι για τη «Δημοκρατία και Τεχνολογία»
Το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών εγκαινιάζει τους «Δελφικούς Διαλόγους», με στόχο την ενίσχυση της παγκόσμιας εξωστρέφειας και πολιτιστικής επιδραστικότητας του Κέντρου. Επιφανείς στοχαστές και επιστήμονες θα συναντηθούν στους Δελφούς για να συζητήσουν φλέγοντα θέματα της επικαιρότητας και προβλήματα, τα οποία η ανθρωπότητα θα κληθεί να αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον, όπως δημοκρατία και τεχνολογική εξέλιξη, μετακινήσεις πληθυσμών και προσφυγικό, πολιτισμικές και εκπαιδευτικές προκλήσεις, η εποχή του μετα-ανθρώπου κ.ά.
Οι πρώτοι «Δελφικοί Διάλογοι» έχουν θέμα «Δημοκρατία και τεχνολογία», τελούν υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και θα πραγματοποιηθούν στους Δελφούς την Τετάρτη, 21 Ιουνίου, με χορηγία της Eurolife FFH. Στο επίκεντρο βρίσκεται το πολύ επίκαιρο ζήτημα της Τεχνολογίας και των τρόπων με τους οποίους αυτή θα μπορούσε να ενισχύσει ή και να υπονομεύσει τη λειτουργία της Δημοκρατίας, όπως τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Εκτός από τον Jeffrey Schapp συμμετέχουν οι:
Etienne Balibar, φιλόσοφος, ομ. καθηγητής Πανεπιστημίου Paris X-Nanterre και Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας: «Η ψηφιακή καταστροφή ως ανθρωπολογικό και πολιτικό πρόβλημα».
Philip N. Howard, κοινωνικός επιστήμων με εξειδίκευση στην τεχνολογία, τη δημόσια πολιτική και τις διεθνείς υποθέσεις, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής για το Περιβάλλον της Πληροφορίας: «Επιστημονική συνεργασία και χρηστή διακυβέρνηση».
Pierre Levy, φιλόσοφος, θεωρητικός του πολιτισμού και μελετητής των μέσων ενημέρωσης, μέλος της Royal Society του Καναδά: «Ο ψηφιακός δημόσιος χώρος».
Διαδικτυακή παρέμβαση: Alvin Wang Graylin, παγκόσμιος αντιπρόεδρος Εταιρικής Ανάπτυξης, HTC.
Θα ακολουθήσει συζήτηση μεταξύ των ομιλητών, στην οποία θα συμμετάσχει ο καθηγητής του Χάρβαρντ και πρόεδρος του ΕΠΚεΔ, Παναγιώτης Ροϊλός. Τους «Δελφικούς Διαλόγους» θα παρακολουθήσουν επιλεγμένοι αριστούχοι μεταπτυχιακοί φοιτητές και υποψήφιοι διδάκτορες από την Ελλάδα και το εξωτερικό καθώς και σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο της πολιτικής, της οικονομίας, της έρευνας και της παιδείας.
Οι Διάλογοι θα μεταδίδονται ζωντανά στο διαδίκτυο, ενώ τα πρακτικά τους θα δημοσιευτούν σε ειδική έκδοση.
Ζωντανή αναμετάδοση στην ιστοσελίδα: eccd.gr/democracy-and-technology. Και στο Facebook: fb.com/europeanculturalcentredelphi