Χρόνης Διαμαντόπουλος Με στόχο να δομήσουν ένα δικό τους, «εναλλακτικό» Μπρέτον Γουντς απέναντι στη Δύση η 15η σύνοδος των ηγετών της ομάδας χωρών των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής (22-24 Αυγούστου), έχει ήδη βαρύνουσα σημασία σε όρους γεωπολιτικής και παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης.
Βαγγέλης Βιτζηλαίος*
Οι χώρες των BRICS (από το ακρωνύμιο των ιδρυτριών κρατών της ομάδας Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα το 2009 και τη Νότια Αφρική που προστέθηκε έναν χρόνο αργότερα), σε ένα πολυπολικό πλέον κόσμο που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αναδιατασσόμενες συμμαχίες, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, φιλοδοξούν να στείλουν στον πλανήτη το μήνυμα ότι αποτελούν έναν ολοένα και πιο ισχυρό και συμπαγή πόλο απέναντι στη δυτική κυριαρχία καθώς και να αποτελέσουν εκφραστές των αναπτυσσόμενων χωρών και των αναδυόμενων οικονομιών του Παγκόσμιου Νότου συνολικά.
Οι συμμετοχές ηγετών και αντιπροσωπειών χωρών στην πρώτη δια ζώσης μετά το ξέσπασμα της κρίσης COVID-19 είναι ένα από τα στοιχεία της πολιτικής δυναμικής της συνόδου, αλλά και της ομάδας των BRICS. Σύμφωνα με τη διοργανώτρια χώρα, συνολικά 67 ηγέτες από Αφρική, Λατινική Αμερική, Ασία και χώρες της Καραϊβικής θα συμμετάσχουν στη σύνοδο.
Η Κίνα επενδύει πολλά στη συνάντηση των ηγετών της ομάδας. Κατά την άφιξή του στη Νότια Αφρική, ο Πρόεδρος της χώρας Σι Τζινπίνγκ εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι «η σύνοδος θα αποτελέσει ένα σημαντικό σημείο αναφοράς στην ανάπτυξη του μηχανισμού λειτουργίας των BRICS και θα βοηθήσει στην ενότητα και συνεργασία των αναπτυσσόμενων χωρών σε υψηλότερο επίπεδο».
Ετερογένεια και διαφορές
Οι δηλώσεις του Κινέζου ηγέτη περί ενότητας και λειτουργίας των BRICS ασφαλώς και δεν είναι τυχαίες, αφού η μεγαλύτερη πρόκληση για την ομάδα είναι να καταφέρει να υπερβεί την ετερογένεια στο εσωτερικό της και να παραμερίσει τις επιμέρους διαφορές στις στρατηγικές στοχεύσεις της. Το ενδεχόμενο αύξησης των μελών της ομάδας χωρών των BRICS θα είναι κεντρικό θέμα της ατζέντας της συνόδου. Πάνω από 40 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να εισέλθουν στην ομάδα κρατών των BRICS, σύμφωνα με τους διοργανωτές της συνόδου, με τις μισές περίπου από αυτές να έχουν καταθέσει επίσημο αίτημα ένταξης (μεταξύ των οποίων Σαουδική Αραβία, Ιράν και Αργεντινή). Ωστόσο, η προοπτική της διεύρυνσης δεν βρίσκει την ίδια αποδοχή από όλες τις ιδρύτριες χώρες της ομάδας. Κίνα και Ρωσία τάσσονται εμφατικά υπέρ της, ενώ αντίθετα, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική εμφανίζουν τάση σκεπτικισμού προς το ενδεχόμενο αυτό. Οι μικρότερες χώρες όπως η Ν. Αφρική ανησυχούν μήπως η αύξηση των μελών μειώσει τη δυναμική τους στο εσωτερικό των BRICS, η ανερχόμενη υπερδύναμη Ινδία -η οποία διατηρεί γενικότερα μία «προσεκτική» πολιτική στάση απέναντι στη Δύση- θέτει ζήτημα θέσπισης αυστηρών κριτηρίων για την ένταξη -κάτι που δεν υπάρχει προς το παρόν- ενώ, Δύση και ΗΠΑ βλέπουν τα επίδοξα νέα μέλη της ομάδας ως πιθανούς «δορυφόρους» της υπερδύναμης Κίνας.
Οικονομικοί στόχοι
Οι χώρες των BRICS όμως θέλουν να στείλουν ισχυρό μήνυμα και για την οικονομική ισχύ τους, ξεδιπλώνοντας τη στρατηγική τους για την εγκαθίδρυση ενός εναλλακτικού συστήματος στην παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση που θα αμφισβητήσει τη μεταπολεμική κυριαρχία της Δύσης και των διεθνών οικονομικών οργανισμών της (Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο). Τα μέλη της ομάδας εξάλλου αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και τη φετινή χρονιά αναμένεται να ξεπεράσουν την Ομάδα των Επτά (G7) σε όρους ΑΕΠ, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (New Development Bank) των BRICS, στο πρότυπο της Παγκόσμιας Τράπεζας, με τη πρώην Πρόεδρο της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ επικεφαλής αποτελεί βασικό πυλώνα και προϊόν της συνεργασίας της ομάδας των BRICS. Όπως αναφέρει «διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των φιλοδοξιών των χωρών μελών της για βιώσιμη ανάπτυξη», ενώ η συμμετοχή της στη σύνοδο «αναμένεται να αναδείξει τη μοναδική θέση της Τράπεζας όσον αφορά την εντολή της και τις δυνατότητές της να συμβάλει στην παγκόσμια ανάπτυξη και μεγέθυνση».
Στα οικονομικά σχέδια των BRICS είναι και η εισαγωγή ενός κοινού νομίσματος, με στόχο να αμφισβητήσει την κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου στις παγκόσμιες συναλλαγές. Μία τέτοια προοπτική όμως είναι αρκετά πρώιμη και δεν θα συζητηθεί -επίσημα τουλάχιστον- στη σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ. Οι δυσκολίες του συγκεκριμένου εγχειρήματος είναι προς ώρας πολύ μεγάλες, δεδομένης της γεωγραφικής διάταξης των χωρών των BRICS, της ανάγκης δημιουργίας μίας κεντρικής τράπεζας για την εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού, αλλά και της υφιστάμενης ισχύος του δολαρίου (καταλαμβάνει μερίδιο 59,02% στα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα, έναντι 19,77% του ευρώ και μόλις 2,58% του κινεζικού γιουάν). Προς το παρόν, μόνο η χρήση των εθνικών νομισμάτων για εμπορικές συναλλαγές και οικονομική δραστηριότητα μεταξύ των χωρών-μελών αναμένεται να συζητηθεί με βάση την ατζέντα.
Συμπερασματικά, παρά τις επιμέρους διαφορές και την ελλιπή ομοιογένεια στο εσωτερικό της ομάδας τους, οι BRICS, με την τριήμερη σύνοδο επιδιώκουν να στείλουν μήνυμα προς τη Δύση: Μήνυμα αυξανόμενης δυναμικής σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, ύπαρξης κοινών στρατηγικών και στόχων απέναντι στην οικονομική διακυβέρνηση προς όφελος του Παγκόσμιου Βορρά και φυσικά «προσκλητήριο» ένταξης στις χώρες που αναζητούν διέξοδο μέσω ενός ισχυρού εναλλακτικού μπλοκ στον πλανήτη.
* Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ, Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς