NewsEdit του Ευτύχη Φυτράκη, Δρ. Νομικής – Δικηγόρου
Το πράγμα φαίνεται πλέον να μη σηκώνει αμφισβήτηση: Η κατάσταση στις φυλακές της χώρας δεν πάει άλλο! Οι συνεχείς καταδίκες της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η έκθεση του (Αμερικανικού) State Department, οι αναφορές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση των Βασανιστηρίων (CPT) και, τέλος, οι επισημάνσεις του Συνηγόρου του Πολίτη τονίζουν, με ένταση, ότι ο υπερπληθυσμός και οι άσχημες συνθήκες διαβίωσης πρέπει να πάψουν. Πώς τα «ακούει», όμως, όλ’ αυτά η ελληνική κυβέρνηση; Ως μικρά ενοχλητικά «ζουζουνίσματα» και ως προτροπή προς τον κ. Γκρίμπεργκ ότι πρέπει να δουλέψει πιο σκληρά!
Πώς φτάσαμε, όμως, ως εδώ; Η ΝΔ έστησε μια δυνατή προπαγανδιστική μηχανή (την περίοδο 2015-2019), αρχικά γύρω από το μύθο του «νόμου Παρασκευόπουλου» και στη συνέχεια γύρω από το νέο Ποινικό Κώδικα. Η επικοινωνιακή καταιγίδα που ακολούθησε δημιούργησε ένα «τιμωρητικό κεκτημένο» πάνω στο οποίο στηρίχθηκε μια ολόκληρη ρητορεία. Βασικό στοιχείο αυτής της «ρητορείας» ήταν το δόγμα-φληνάφημα «νόμος και τάξη» που από τους σκουπιδοντενεκέδες της Νέας Υόρκης μας ήρθε ως μοντέρνα πολιτική πρόταση. Τι λέει; Απλά: Αυστηρή τιμωρία του εγκλήματος, κι όλα θα είναι καλά! Η υπόθεση φάνηκε να αποδίδει πολιτικά και λειτούργησε ως καλή βάση ψηφοθηρίας. Έτσι, ο ποινικός λαϊκισμός, από το 2019, έγινε επίσημη κυβερνητική πολιτική: περισσότερες ποινικοποιήσεις, πιο αυστηρές ποινές, πιο σκληρές φυλακές!
Το πολιτικό διάβημα για «πιο σκληρές φυλακές» εκφράστηκε σε νομοθετικό αλλά και διοικητικό επίπεδο και προκάλεσε άμεσα αποτελέσματα, στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από την υπόδειξη των διεθνών ή ανεξάρτητων οργανισμών. Οι ποινικοί νόμοι 4855/2021 (νόμος Τσιάρα), και 5090/2024 (νόμος Φλωρίδη) αλλά και οι σωφρονιστικοί νόμοι 4760/2020 και 4985/2022 (νόμοι Χρυσοχοΐδη) δημιούργησαν ένα νέο τοπίο για την ποινική δικαιοσύνη και τις φυλακές. Βαριές ποινές, σκληρότερη έκτιση, αργότερη αποφυλάκιση, υποβάθμιση της επανένταξης. Έτσι από το τρίπτυχο «Ασφάλεια-Ανθρωπισμός-Επανένταξη», της κυβερνητικής περιόδου 2015-2019, πήγαμε στο άλλο άκρο, με την υιοθέτηση ενός αμιγώς τιμωρητικού μοντέλου, υποταγμένου στα κελεύσματα του «ποινικού λαϊκισμού». Που οδηγούν αυτά: Περισσότεροι κρατούμενοι, για μεγαλύτερο διάστημα, χωρίς ανάσες, και, τελικά, φρακάρισμα των φυλακών! Και είμαστε ακόμα στην αρχή, τα χειρότερα έρχονται.
Αυτές οι επιλογές έχουν ευρωπαϊκές συνέπειες: Η Ελλάδα όχι μόνο είναι πια «καλός πελάτης» του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, υπόλογη – κάθε τόσο- για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, δηλ. «εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία», «απάνθρωπη μεταχείριση» ή «βασανιστήρια» αλλά, το χειρότερο, εμφανίζεται να μη «βάζει μυαλό». Και δεν βάζει μυαλό γιατί απλά η ελληνική κυβέρνηση δεν το θέλει· αντίθετα, εθισμένη σε μια επικοινωνιακή περιδίνηση, νοιάζεται μόνο να πώς θα ταΐσει τα τιμωρητικά ένστικτα του “πόπολου”, «πουλώντας τσαμπουκά» στους αδύναμους. Άλλωστε, οι αποζημιώσεις που επιδικάζονται στους κρατουμένους για τις συνθήκες κράτησης, επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, όχι τον κ. Υπουργό και το επικοινωνιακό του επιτελείο.
Σήμερα στις ελληνικές φυλακές κρατούνται 10.368 άνθρωποι σε 10.763 θέσεις. Μόνο πως οι απλοί αριθμοί δεν λένε την αλήθεια, καθώς παρατηρείται μια ιλιγγιώδης ανισοκατανομή κρατουμένων. Έτσι υπάρχουν φυλακές με τεράστια υπερπλήρωση (π.χ. Κομοτηνή: 185%, Ιωάννινα: 184%, Βόλος: 174%) και άλλες που είναι κυριολεκτικά άδειες (π.χ. Αγιά Χανίων: 43%, Κασσάνδρα: 29%, Τίρυνθα: 20%, Κασσαβέτεια: 42%). Οι άδειες φυλακές είναι όλες αγροτικές! Εδώ, νομίζω, αποδεικνύεται ότι ο υπερπληθυσμός και οι συνακόλουθα αφόρητες συνθήκες διαβίωσης είναι κυβερνητική πολιτική επιλογή. Κι’ όλα αυτά, γιατί η ημιανοικτή έκτιση της ποινής (στις αγροτικές φυλακές) δεν συνάδει προς το τιμωρητικό (κυβερνητικό) αφήγημα. Έτσι οι αγροτικές φυλακές, δημιούργημα του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, οδηγήθηκαν στην συρρίκνωση και την απαξίωση. Εκτός, όμως, από τις αγροτικές φυλακές, και όλοι οι υπόλοιποι θεσμοί εναλλακτικής έκτισης των ποινών υποχώρησαν: η κοινωφελής εργασία απονεκρώθηκε, η ημιελεύθερη διαβίωση σταμάτησε αν και υπήρχε προετοιμασία για την έναρξή της, τα προγράμματα εκπαίδευσης και απασχόλησης αλλά και τα σχολεία των φυλακών έχασαν τη δυναμική τους ή δεν αναπτύχθηκαν καθόλου. «Κάγκελα παντού» και μόνο! Συνοψίζοντας: Το πνεύμα τιμωρητικής έντασης, που επέβαλαν επικοινωνιακές στοχεύσεις, επιδρά αρνητικά στην ποιότητα του σωφρονιστικού γίγνεσθαι. Το πρόταγμα της αυστηρότητας απονέκρωσε την επανένταξη ως σκοπό του σωφρονιστικού συστήματος και οδηγεί σε αδιέξοδα, αν -βέβαια- η Ελλάδα θέλει να «μένει Ευρώπη». Έτσι γίνονται τα πράγματα όταν οι επικοινωνιολόγοι καταπίνουν τους ποινικολόγους και τους εγκληματολόγους. Όμως, η ποινική υπερβολή και η σωφρονιστική αντιμεταρρύθμιση δεν συνιστούν συγκροτημένη αντεγκληματική πολιτική· αντίθετα, πλήττουν το κύρος της χώρας μας στην Ευρώπη και επιβαρύνουν το πορτοφόλι του Έλληνα φορολογούμενου. Γιατί όποιος σπέρνει ανέμους στην Ελλάδα, θερίζει θύελλες στην Ευρώπη.