ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας επιδιώκει να διατηρήσει την ισχύ του, αλλά αποδυναμώνεται όλο και περισσότερο. Παραμένει, βεβαίως, ο ισχυρότερος θεσμός της Κούβας, πιο ισχυρός από την Εθνοσυνέλευση ή την κοινωνία των πολιτών. Μόνο οι μυστικές υπηρεσίες (Seguridad del Estado) και πιθανόν ο στρατός μπορούν να συγκριθούν σε ισχύ με το κόμμα. Δεν θεωρώ, επομένως, πως ο νέος πρόεδρος Μιγκέλ Ντίας- Κανέλ μπορεί να επιβάλει στο κόμμα μια ριζική αλλαγή του συστήματος.
Ο Ντίας-Κανέλ έχει διαμορφωθεί από τους σημερινούς κυβερνώντες, οι οποίοι τον τοποθέτησαν σε αυτή τη θέση θεωρώντας ότι θα διασώσει την επανάσταση στην παραδοσιακή της γραμμή. Υπάρχουν όμως πολλές άγνωστες παράμετροι. Τα παραδείγματα ηγετών που δεν ακολουθούν τη «γραμμή» είναι πολλά. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι ο πρόεδρος του Ισημερινού Λενίν Μορένο, που πήρε γρήγορα αποστάσεις από τον προκάτοχό του Ραφαέλ Κορέα. Το ίδιο είχε κάνει και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που άνοιξε το κόμμα αντί να διατηρήσει την ορθοδοξία του σοβιετικού συστήματος. Σε πρώτη φάση πάντως, ο νέος κουβανός πρόεδρος δεν μπορεί παρά να δώσει δείγματα συνέχειας.
Άγνωστο παραμένει με ποιον θα κυβερνήσει. Η δομή της εξουσίας στην Κούβα είναι ένα μαύρο κουτί. Ένα μέρος των στελεχών της παλιάς φρουράς, όπως ο 85χρονος Ραμίρο Βαλντές και ο 87χρονος Βεντούρα Ματσάδο, αποχωρούν μαζί με τον Ραούλ Κάστρο. Θα συνεχίσουν να ασκούν την επιρροή τους, όπως έκανε ο Φιντέλ Κάστρο μετά τη μεταβίβαση της εξουσίας στον αδελφό του; Άγνωστο. Ο Ραούλ Κάστρο είχε απαλλαγεί σιγά-σιγά από ορθόδοξες ιστορικές φυσιογνωμίες. Αλλά ο Ντίας-Κανέλ δεν έχει το ίδιο κύρος. Και η αναζήτηση νέων στελεχών δεν είναι απλό πράγμα: γι’αυτό και η μεταβίβαση της εξουσίας καθυστέρησε κατά δύο μήνες.
Υπάρχει κοινωνία των πολιτών στην Κούβα; Υπάρχει. Εμφανίστηκε πριν από δεκαπέντε χρόνια και έχει ένα ολοένα αυξανόμενο κοινό, παρόλο που δεν έχει επαφή με τις μάζες. Περιλαμβάνει τους διαφωνούντες αλλά δεν περιορίζεται εκεί, αγκαλιάζει ακόμη τους νεαρούς επιχειρηματίες του μη κρατικού τομέα και τους ακτιβιστές των ψηφιακών μέσων ενημέρωσης που διατηρούν την ανεξαρτησία τους. Οι πρώτοι αποτελούν εδώ και δέκα χρόνια τον μόνο τομέα της οικονομίας που γνωρίζει ανάπτυξη και δημιουργεί θέσεις εργασίας. Η ανάπτυξη αυτή όμως δεν θα λύσει τα οικονομικά προβλήματα της Κούβας: οι αυτοαπασχολούμενοι αυτοί επιχειρηματίες εργάζονται για την επιβίωσή τους. Η κοινωνία περιμένει από τον Ντίας-Κανέλ να δώσει οξυγόνο σε αυτόν τον τομέα, παρέχοντάς του πρόσβαση στην αγορά. Μεταρρυθμίσεις χρειάζονται και μερικές μη κρατικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, προκειμένου να αποκτήσουν ένα νομικό καθεστώς, να μπορούν να εισάγουν πρώτες ύλες, να προσλαμβάνουν.
Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν συζητηθεί εκτενώς από το καθεστώς τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έχουν οδηγήσει σε απτά αποτελέσματα. Οι υπερασπιστές της ορθοδοξίας φοβούνται ότι όταν υπάρξουν ανισότητες στην κοινωνία θα τελειώσει και η σοσιαλιστική επανάσταση. Αυτές οι ανισότητες βέβαια ήδη υπάρχουν, τις παρατηρεί κανείς στο δρόμο, στην κατανάλωση, στον τρόπο ζωής. Και αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση για τη νέα ηγετική ομάδα, όπως και για όλη την κοινωνία. Οι Κουβανοί θέλουν μια πιο ανοιχτή κοινωνία, γνωρίζουν όμως τους κινδύνους που έχει κάτι τέτοιο για τις κατακτήσεις τους: τη δωρεάν παιδεία και υγεία, το δικαίωμα στη στέγη, τη χαμηλή εγκληματικότητα.
Η Κούβα ζει σε μια παράδοξη κατάσταση: σχεδόν όλη η ροή χρήματος έρχεται από το εξωτερικό. Οι μικρές επιχειρήσεις στήνονται με τα χρήματα ενός γονέα ή ενός εκπατρισμένου φίλου. Τα κρατικά έσοδα δεν προέρχονται πλέον από τη ζάχαρη, αλλά από τα remesas (εμβάσματα) και την αποστολή γιατρών και νοσηλευτών στο εξωτερικό.
Μπορεί κανείς να περιμένει σημαντικές πολιτικές εξελίξεις, όπως το τέλος του μονοκομματισμού ή την ελευθερία του Τύπου; Η ηγεσία του νησιού δεν έχει στείλει τέτοια μηνύματα. Και η εισαγωγή τέτοιων αλλαγών σε ένα σύστημα που εξακολουθεί να λέγεται «σοσιαλιστική επανάσταση» είναι σύνθετο πράγμα. Η κοινωνία των πολιτών δεν περιλαμβάνει κάποια οργανωμένη ομάδα ή έναν αναγνωρίσιμο ηγέτη. Βρισκόμαστε μακριά από την Πολωνία ή την Τσεχοσλοβακία της δεκαετίας του ’80.
Όσο για τον Ντόναλντ Τραμπ, υιοθέτησε μια επιθετική ρητορική απέναντι στην Κούβα, αλλά δεν άλλαξε ουσιαστικά πράγματα από τη γραμμή του Ομπάμα. Δεν έχει ιδέα για το τι συμβαίνει στο νησί και εμπιστεύεται τυφλά τον κουβανοαμερικανό Μάρκο Ρούμπιο, που κι αυτός ξέρει ελάχιστα πράγματα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες νόμιζαν για πολύ καιρό ότι ήταν αρκετό να μιλούν με τρεις διαφωνούντες για να είναι ενημερωμένες Έπρεπε βέβαια να το κάνουν, αλλά παράλληλα έπρεπε να προσπαθούν να αποκρυπτογραφούν τις κινήσεις της κοινωνίας. Αυτό δεν είναι εύκολο, καθώς δεν έχουν πρεσβευτή, παρά μόνο έναν επιτετραμμένο, και το διπλωματικό τους προσωπικό περιορίζεται σε δέκα άτομα.
(*) Ο Τεντ Χένκεν είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Baruch College της Νέας Υόρκης και συγγραφέας, μαζί με τον οικονομολόγο Αρτσιμπαλντ Ρίτερ, του βιβλίου «Entrepreneurial Cuba: The Changing Policy Landscape».
Πηγή: Liberation