ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Ο εκτουρκισμός των μη τουρκόφωνων μουσουλμάνων της ελλαδικής Θράκης
Όσοι παρακολουθούν τα ζητήματα της Θράκης, γνωρίζουν ότι η μουσουλμανική μειονότητα η οποία ζει στην περιοχή, αποτελείται από τρεις διαφορετικές συνιστώσες: Τουρκόφωνοι, Πομάκοι και Ρομά (Αθίγγανοι). Από την πρώτη στιγμή που η Θράκη ενσωματώθηκε στην ελληνική επικράτεια, βασική επιδίωξη της τουρκικής πλευράς ήταν η ομογενοποίηση των μουσουλμανικών πληθυσμών της περιοχής…
και η μετατροπή τους σε τουρκική εθνική μειονότητα, ώστε αυτή αργότερα να καταστεί εργαλείο της τουρκικής πολιτικής. Το ελληνικό κράτος μην έχοντας για τη Θράκη μια σαφή και μακρόπνοη στόχευση, όχι μόνο ανέχτηκε αυτή την πολιτική, αλλά με τις παραλείψεις του έμμεσα την υπέθαλψε ή και την προώθησε. Στα επόμενα παρατίθεται ένα χρονολόγιο των κυριότερων εξελίξεων σε αυτό το θέμα.
Δεκαετία του 1930: Απομάκρυνση των αντικεμαλικών από τη Θράκη
Οι πρώτοι λανθασμένοι χειρισμοί από ελληνικής πλευράς έγιναν τη δεκαετία του 1930. Τότε οι κεμαλικοί στη Θράκη αποτελούσαν μειοψηφία, αφού η πλειονότητα των μουσουλμάνων παρέμενε προσηλωμένη στις αρχές του Ισλάμ, μη αποδεχόμενη την κεμαλική μεταρρύθμιση (αλλαγή του αραβικού αλφαβήτου με το λατινικό, διαχωρισμός κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, θέση της γυναίκας στην κοινωνία κ.λπ.). Τις θέσεις αυτές ενίσχυε και μια ομάδα αντικαθεστωτικών (στελεχών του σουλτανικού καθεστώτος) οι οποίοι είχαν καταφύγει στη Θράκη μετά την επικράτηση του Κεμάλ. Με την υπογραφή του συμφώνου ελληνοτουρκικής φιλίας η τουρκική πλευρά ζήτησε από την ελληνική να απομακρύνει τα ηγετικά στελέχη των αντικεμαλικών από τη Θράκη. Στο σημείο αυτό η ελληνική πλευρά έκανε το πρώτο σημαντικό λάθος: Ο Ελ. Βενιζέλος προκειμένου να προωθήσει την ελληνοτουρκική φιλία και παρά τις αντίθετες εισηγήσεις των ελληνικών διπλωματικών αρχών στην Τουρκία, προέβη το 1931 σε απέλαση των ηγετών της «παλαιομουσουλμανικής» παράταξης. Η κίνηση αυτή είχε τεράστια σημασία για την εξέλιξη της μειονότητας, διότι πλέον οι κεμαλικοί, οι οποίοι είχαν ως στόχο την επιβολή τουρκικής εθνικής συνείδησης στους δυτικοθρακιώτες μουσουλμάνους, είχαν την ευκαιρία να αναδειχθούν σε πνευματική ηγεσία της μειονότητας. Η διαμάχη μεταξύ κεμαλικών και παλαιομουσουλμάνων θα συνεχιζόταν στις επόμενες δεκαετίες, καταλήγοντας σε πλήρη επικράτηση της κεμαλικής μερίδας στη δεκαετία του ’60, χάρη στις μεθοδεύσεις των μηχανισμών της Τουρκίας και την ανοχή της ελληνικής πλευράς.
Δεκαετία του 1950: «Τουρκοποίηση» των Πομάκων
Στη δεκαετία του ’50, στο πλαίσιο της νατοϊκά επιβεβλημένης δεύτερης ελληνοτουρκικής φιλίας, το ελληνικό κράτος προώθησε τον εκτουρκισμό των Πομάκων, προκειμένου να τους ξεχωρίσει από τους Πομάκους της νότιας Βουλγαρίας (περίοδος ψυχρού πολέμου). Σχετικά είναι χαρακτηριστικό ότι το 1954 η κυβέρνηση Παπάγου με το Ν.Δ. 3065/54 «Περί του τρόπου λειτουργίας Τουρκικών Σχολείων Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Δυτικής Θράκης…» εισήγαγε για πρώτη φορά στην ελληνική διοίκηση τον όρο «τουρκικός» ως κοινό όρο αναφοράς των τριών συνιστωσών της μουσουλμανικής μειονότητας. Την ίδια περίοδο εκδόθηκαν διαταγές από τον Γενικό Διοικητή Θράκης (Γ. Φεσσόπουλος) στις οποίες εζητείτο η αντικατάσταση του όρου «μουσουλμανικός» με τον όρο «τουρκικός» σε όλες τις δημόσιες επιγραφές σχολείων, κοινοτήτων κ.λπ. Η πολιτική αυτή εγκαταλείφθηκε λίγα χρόνια αργότερα, με την όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων λόγω Κυπριακού και με τους διωγμούς που υπέστη η ελληνική ομογένεια στην Κωνσταντινούπολη τον Σεπτέμβριο του 1955 (Σεπτεμβριανά).
Δεκαετία του 1960: Επίσημος εκτουρκισμός της μειονοτικής παιδείας
Στη δεκαετία του ’60 η ελληνική πλευρά (χουντική κυβέρνηση) προκειμένου να προστατέψει τη διωκόμενη και φυλλοροούσα ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης, επισημοποίησε με το Μορφωτικό Πρωτόκολλο του 1968 τον τουρκοκεντρικό χαρακτήρα της μειονοτικής εκπαίδευσης (ο οποίος πρακτικά είχε ήδη καθιερωθεί πολύ νωρίτερα). Συγκεκριμένα αποδέχτηκε και επίσημα την ύπαρξη μιας μειονοτικής γλώσσας (τουρκικής) η οποία μέσω της μειονοτικής εκπαίδευσης επιβαλλόταν και στις μη τουρκόφωνες ομάδες (Πομάκοι, Ρομά). Με τον τρόπο αυτό η ελληνική πλευρά διευκόλυνε σημαντικά τον εκτουρκισμό των μη τουρκόφωνων μουσουλμάνων οι οποίοι υποχρεώνονταν να διδαχτούν τα τουρκικά, ενώ η μητρική τους γλώσσα ήταν διαφορετική.
Δεκαετία του 1990: Αλλαγές στη Θράκη
Στη δεκαετία του ’90 η ελληνική πολιτική στη Θράκη άλλαξε. Μετά τις αναταραχές στην Κομοτηνή (1990) που ξεκίνησαν με αφορμή τη δίωξη των Σαδήκ-Σερίφ για διακίνηση έντυπου υλικού στο οποίο αποκαλούσαν τη μειονότητα τουρκική, η ελληνική πολιτεία έλαβε μια σειρά μέτρων που αποσκοπούσαν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μουσουλμανικών πληθυσμών και στην καθιέρωση της ισοπολιτείας και για τους Έλληνες μουσουλμάνους πολίτες. Παράλληλα άρχισε να διακηρύττει την ανάγκη για σεβασμό της ιδιαιτερότητας των τριών συνιστωσών της μειονότητας. Παρ’ όλα αυτά δεν ήρε τον τουρκοκεντρικό χαρακτήρα της μειονοτικής εκπαίδευσης, ούτε ακόμη και όταν από το 1997 άρχισε να εφαρμόζεται το νέο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων.
Οι Πομάκοι σήμερα στη Θράκη
Σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό των Πομάκων έχει εκτουρκιστεί, ενώ αρκετοί δηλώνουν Τούρκοι λόγω των οφελημάτων που αποκομίζουν ή λόγω των αφόρητων πιέσεων που δέχονται από τους ακραιφνώς τουρκόφρονες παράγοντες που δρουν στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμη αρκετοί Πομάκοι οι οποίοι επώνυμα δηλώνουν Έλληνες μουσουλμάνοι πομακικής καταγωγής και σε πολλές περιπτώσεις επιλέγουν να στέλνουν τα παιδιά τους σε ελληνικά δημόσια σχολεία και όχι σε μειονοτικά. Όχι σπάνια μάλιστα ζητούν να δημιουργηθούν δημόσια ελληνικά σχολεία στην περιοχή τους ώστε να έχουν δυνατότητα επιλογής. Δυστυχώς, το επίσημο ελληνικό κράτος εξακολουθεί να ασκεί διακηρυκτική πολιτική, χωρίς να προστατεύει αποτελεσματικά αυτούς τους Έλληνες πολίτες. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά ανέχεται, ή ακόμη χειρότερα, αποδέχεται να ασκείται μια πολιτική καταπίεσης πολιτών του μέσα στην επικράτειά του από διάφορα ακραία στοιχεία. Εντύπωση βέβαια προκαλεί και η σιωπή που επιδεικνύουν σε αυτό το φαινόμενο οι συνήθως λαλίστοι εγχώριοι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άνευ όρων υπερασπιστές της πολυπολιτισμικότητας, οι οποίοι ποτέ δεν αντέδρασαν σε αυτή την πολιτιστική «εθνοκάθαρση» που συντελείται στη Θράκη. Τελικά φαίνεται ότι η υποχρέωση αντίδρασης βαραίνει την ελληνική κοινή γνώμη η οποία οφείλει να σπεύσει, προτού βρεθεί και πάλι αντιμέτωπη με τα τετελεσμένα που θα έχει δημιουργήσει η αδράνεια των πολιτικών και πνευματικών της «ελίτ»…
Αναστάσιος Λαυρέντζος
Twitter: @LavrentzosA