ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Τις τελευταίες ημέρες σημειώθηκαν μια σειρά περιστατικά που πιθανώς να επιβεβαιώσουν εκείνους που ομιλούν για “θερμό 2022” στη νοτιανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Η κρατούσα αντίληψη στην Αθήνα (πολιτική και εν μέρει μιντιακή έκφραση) “συστήνει” την υποτίμησή τους, όμως τα πράγματα μπορεί να αποδειχθούν πολύ σοβαρά. Σε κάθε περίπτωση είναι ηλίου φαεινότερο πως τα όρια της στρατηγικής που ακολούθησαν πιστά οι ελληνικές κυβερνήσεις -αλλά και η Λευκωσία- τα προηγούμενα χρόνια στενεύουν ανησυχητικά και επιβάλλεται η αναθεώρησή της.
Το non paper του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ σχετικά με τον αγωγό EastMed αποτελεί “game changer”. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρουν το ενδιαφέρον τους από το σχέδιο για την κατασκευή του αγωγού, ενώ την ίδια ώρα η Exxon, η Total και τα ελληνικά ΕΛΠΕ ενημέρωσαν πως σταματούν για φέτος τις έρευνες για υδρογονάνθρακες νοτίως της Κρήτης. Δύο εμβληματικά ενεργειακά project “παγώνουν”, κι αυτό δεν αφορά μόνο την οικονομική βιωσιμότητα των έργων (υπό το φως των ευρύτερων ενεργειακών εξελίξεων και των τιμών παγκοσμίως) αλλά και το γεγονός πως η παριοχή χαρακτηρίζεται επισήμως από την Ουάσιγκτον ως “πηγή εντάσεων”.
Ο υψηλόβαθμος σύμβουλος του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ Άμος Χοκστάϊν (γνωστός για την δραστηριότητα που είχε αναπτύξει επί της διακυβέρνησης Ομπάμα στην περιοχή) διατυπώνει στο “Βήμα της Κυριακής” την άποψη πως δεν είναι οι εντάσεις που καθοδηγούν το νέο σχεδιασμό της Ουάσιγκτον, ωστόσο η δήλωση γίνεται μάλλον για να διασκεδάσει τις εύλογες ανησυχίες. Όπως και η επισήμανση πως για λόγους οικονομικής βιωσιμότητας οι ΗΠΑ στρέφουν το ενδεφέρον τους σε πιο μακροπρόθεσμα ενεργειακά project, όπως αυτό της ηλεκτρικής διασύνδεσης.
Όπως αναφέρει ο Χάρης Φλουδόπουλος στο capital.gr, “σύμφωνα με το workplan (της κοινοπραξίας Exxon-Tοtal-ΕΛΠΕ) που επιδόθηκε στη διαχειριστική αρχή, δεν περιλαμβάνεται η διενέργεια σεισμικών ερευνών φέτος τον χειμώνα, παρά το γεγονός ότι ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε αυτές να γίνονταν στο διάστημα Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου. Με δεδομένο ότι οι σεισμικές καταγραφές πραγματοποιούνται για περιβαλλοντικούς λόγους προστασίας των θαλάσσιων θηλαστικών στο διάστημα Νοεμβρίου-Απριλίου, καθίσταται σαφές ότι μέχρι τον Οκτώβριο, οπότε και λήγει το προβλεπόμενο από τη σύμβαση χρονικό περιθώριο, δεν θα πραγματοποιηθούν έρευνες. Βεβαίως, το μεγάλο ερώτημα είναι εάν η κοινοπραξία θα αιτηθεί τη χορήγηση χρονικής παράτασης, κάτι που μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί”.
Την ίδια ώρα το ερευνητικό σκάφος Neutical Geo που πραγματοποιεί έρευνες στο πλαίσιο του σχεδίου για τον EastMed δέχθηκε παρενόχληση από τουρκικά πολεμικά σκάφη εντός της Κυπριακής ΑΟΖ.
Όπως μεταδίδουν κυπριακές πηγές, στις 8.30 το πρωί του Σαββάτου, ο πλοίαρχος του ερευνητικού σκάφους δέχθηκε κλήση στον ασύρματο από τουρκική φρεγάτα για αναγνώριση. Τη στιγμή εκείνη το «Nautical Geo» βρισκόταν εντός του τεμαχίου 1 της κυπριακής ΑΟΖ και σε περιοχή η οποία έχει δεσμευθεί με NAVTEX για προγραμματισμένες εργασίες. Το σκάφος έπλεε στα όρια των παράνομων τουρκικών διεκδικήσεων στην περιοχή και τη λεγόμενη «τουρκική υφαλοκρηπίδα». Είναι προφανές πως η Άγκυρα “μεταφράζει” με επιθετικό τρόπο το μήνυμα που έλαβε από την απόσυρση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για τον αγωγό.
H τοποθέτηση της Αθήνας και της Λευκωσίας απέναντι στις υπήρξε μάλλον αμήχανη. Η ελληνική κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός θεωρούν την εξέλιξη ήσσονος σημασίας, ο δε Κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε πως η Λευκωσία αναζητά ήδη εναλλακτικές λύσεις.
“Εάν το σχέδιο αυτό δεν είναι εφικτό, τότε είμαστε έτοιμοι με τους συνεργάτες μας να εξετάσουμε άλλες εναλλακτικές επιλογές. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη και άλλων επιλογών δεν θεωρώ ότι πλήττει τα συμφέροντα οποιουδήποτε από εμάς, φτάνει βεβαίως η λύση που θα επιλεγεί να σέβεται το διεθνές δίκαιο, κάτι το οποίο για όλους τους εμπλεκόμενους είναι εκ των ων ουκ άνευ”, δηλώνει αναφορικά με την κατασκευή του αγωγού EastMed ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης.
Είναι σαφές, όπως αναφέρουν αναλυτές, πως η αρνητική συγκυρία στη διεθνή αγορά υδρογονανθράκων οδηγεί τις εταιρείες να στρέφονται σε πιο ώριμα projects, με μικρότερες τεχνικές δυσκολίες και πιο περιορισμένο ρίσκο. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι για την απόφαση της κοινοπραξίας ρόλο έπαιξαν και οι καθυστερήσεις της ελληνικής γραφειοκρατίας, αλλά και το ασαφές πολιτικό στίγμα απέναντι στην έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων. Χαρακτηριστικά, η ελληνική κυβέρνηση το τελευταίο διάστημα δεν έχει κρύψει την επιφύλαξη με την οποία αντιμετωπίζει την υπόθεση των εξορύξεων. Μάλιστα, κάποια κυβερνητικά στελέχη έχουν τοποθετηθεί ανοιχτά εναντίον των εξορύξεων, στο πλαίσιο της στρατηγικής για την ενεργειακή μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Παράλληλα, η Τουρκία προέβη σε μια επιχειρησιακή κλιμάκωση με υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά εδάφη στον Έβρο, ενώ την ίδια ώρα εντείνει τις προκλητικές δηλώσεις αξιωματούχων της (Ακάρ) σχετικά με τον “όρο” για αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Και ως “αντίβαρο” ο Ταγίπ Ερντογάν απευθύνει μία ακόμα πρόσκληση για απευθείας διάλογο με την Ελλάδα.
Τα δύο πλήγματα στα ενεργειακά project, ωστόσο, δεν αφορούν μόνο αυτόν καθ’ αυτόν τον σχεδιασμό για τις οδεύσεις παραγόμενων υδρογονανθράκων στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Αφαιρούν από την στρατηγική Ελλάδας και Κύπρου που κυριάρχησε κατά την τελευταία δεκαετία μία πολύ ισχυρή παράμετρο που αποτελούσε τον πυρήνα της μεγάλης σημασίας γεωπολιτικής τριμερούς συνεργασίας (Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ) και της αντίστοιχης με την Αίγυπτο. Πάνω σε αυτή την παράμετρο οικοδομήθηκε ο ιδιαίτερος γεωπολιτικός ρόλος της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή, ακόμα κι αν εκ πρώτης όψεως φαινόταν πως αφορούσε μόνο την διάσταση του διαμετακομιστικού κόμβου. Στη βάση, όμως, αυτού του ενεργειακού σχεδιασμού στηρίχθηκε και η συμμετοχή των ΗΠΑ στην τριμερή, ακόμα και το έντονο ενδιαφέρον της Γαλλίας που ενσωματώθηκε στην ελληνογαλλική αμυντική συνεργασία.
Εάν λάβει κανείς υπόψιν του την προσπάθεια του Ερντογάν να κλείσει τις εστίες έντασης με το Ισραήλ (από την στιγμή που βγήκε από το πολιτικό κάδρο της Ιερουσαλήμ ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου με την ισχυρή αρνητική στάση του έναντι της Τουρκίας), πιθανώς και με την Αίγυπτο, οδηγείται στο συμπέρασμα πως ίσως δρομολογούνται αλλαγές στις ισορροπίες που γνωρίσαμε τα προηγούμενα χρόνια.
Είναι ίσως βιαστικό να θεωρήσουμε πως η απόσυρση του αμερικανικού ενδιαφέροντος από τον EastMed (με τις επιφυλάξεις που διατυπώνει ευθέως πλέον και η Ε.Ε) αποτελεί κίνηση για άμβλυνση των αντιθέσεων με την Τουρκία, ωστόσο οι εξελίξεις ευνοούν εκ των πραγμάτων τον ρόλο της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή και αρκετοί πιστεύουν πως θα ενεργοποιήσει περαιτέρω προσπάθειες για επέκταση της στη νοτιανατολική Μεσόγειο με βάση το παράνομο αλλά ενεργό τουρκολιβυκό σύμφωνο (η παρατεταμένη κρίση στη Λιβύη είναι μία πρόσθετη διάσταση) αλλά και τις προσπάθειες για δημιουργία τετελεσμένων (διχοτόμηση) στην Κύπρο.
Είναι βέβαιο πως στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών γνωρίζουν πλήρως την κατάσταση και τους κινδύνους που εγκυμονεί. Η υποτίμηση επικοινωνιακού τύπου που γίνεται δεν βοηθάει στην διαμόρφωση ενός πλαισίου πολιτικής συνεννόησης και διπλωματικής εγρήγορσης που πρέπει να περιλαμβάνει την εκπόνηση τάχιστα ενός νέου στρατηγικού πλαισίου. Οι συμμαχίες με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία είναι προς τη θετική κατεύθυνση, όχι όμως για να εξυπηρετούνται μόνο τα δικά τους συμφέροντα αλλά και τα δικά μας.
Λαμβάνοντας υπόψιν πως η Ελλάδα πρέπει να επιθυμεί να εδραιώσει τον ρόλο της στην περιοχή για να επιλύει προβλήματα και όχι για να τα παραμερίζει επικαλούμενη επέκταση του ενδιαφέροντός της σε άλλα γεωπολιτικά επίπεδα που δεν μας αφορούν άμεσα.
Το 2022 είναι για τον Ελληνισμό (Μικρασιατική καταστροφή) μία “ψυχολογικά” δύσκολη χρονιά, ταυτόχρονα, όμως, είναι και η εποχή -και ενόψει του 2023- που ίσως δούμε να εκρήγνυται ο τουρκικός μεγαλοϊδεατισμός. Η επόμενη χρονιά θα είναι για την Τουρκία, η επέτειος από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικούκράτους και ταυτόχρονα έτος εκλογών. Θα συγκρουστούν δύο διαφορετικές αντιλήψεις, με έναν Ερντογάν που προσπαθεί να παραμείνει στην εξουσία μετά από 19 χρόνια ηγεμονίας, κι ενώ η τουρκική οικονομία θα παλινδρομεί μεταξύ επιβίωσης και χρεοκοπίας παράγοντας εύφλεκτη ύλη σε ένα προεκλογικό πολιτικό τοπίο.