Category: Αφιέρωμα

Με ταχύτατους ρυθμούς προχωρά ο μετασχηματισμός του Ομίλου ΔΕΗ σε μία οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη, σύγχρονη, ψηφιακή εταιρεία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Με σημαντικές επενδύσεις ύψους €9 δισ., για την τριετία 2024-2026, η ΔΕΗ περνά σε πράσινες μορφές παραγωγής ενέργειας, επεκτείνει τις δραστηριότητές της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αναπτύσσει διαρκώς νέες υπηρεσίες και προϊόντα, και προσφέρει ολοκληρωμένες λύσεις ενέργειας στους πελάτες της, στην ψηφιακή εποχή του νέου εξηλεκτρισμού.

Η στρατηγική του Ομίλου ΔΕΗ, όπως αυτή παρουσιάστηκε από τη διοίκηση στο Capital Markets Day 2024, στο Λονδίνο, βασίζεται στο τρίπτυχο καθαρή παραγωγή ενέργειας, σύγχρονα ψηφιακά δίκτυα και πελατοκεντρική φιλοσοφία. Στόχος της διοίκησης είναι ο Όμιλος ΔΕΗ να γίνει ενεργειακός ηγέτης στην ευρύτερη περιοχή και σημαντικός παίκτης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ένας «πράσινος» όμιλος που το 2030 θα έχει EBITDA €3 δισ. από διαφορετικές δραστηριότητες, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει σε οποιαδήποτε κρίση και να ανταποκριθεί στον κρίσιμο ρόλο του σε όλες όπου δραστηριοποιείται.

Υψηλοί πράσινοι στόχοι για ένα βιώσιμο μέλλον

Ο Όμιλος ΔΕΗ έχει θέσει ως στόχο τις μηδενικές εκπομπές CO2 μέχρι το 2040 (Net Zero), αναγνωρίζοντας τον βασικό ρόλο που διαδραματίζει στην ενεργειακή υποδομή της Ελλάδας και τη σημασία της ενσωμάτωσης των αρχών της Βιώσιμης Ανάπτυξης στις επιχειρηματικές αποφάσεις και δραστηριότητες.

Η ΔΕΗ στοχεύει να διπλασιάσει την εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ σε 8,9 GW έως το 2026, με τις ΑΠΕ να αντιπροσωπεύουν το 68% της συνολικής ισχύος της εταιρείας. Παράλληλα, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς του Ομίλου ΔΕΗ θα αυξηθεί στα 13,1 GW, παρά την απόσυρση λιγνιτικών, και άλλων μονάδων ισχύος 2,8 GW. Μάλιστα, έως το 2026 θα μηδενιστεί η παραγωγή ενέργειας από λιγνίτη. Το 2030, η εγκατεστημένη ισχύς του Ομίλου ΔΕΗ αναμένεται να φτάσει τα 17 GW, εκ των οποίων το 75% θα προέρχεται από καθαρές μορφές ενέργειας. Με αυτές τις επενδύσεις, η ΔΕΗ θα καταφέρει να μειώσει τις άμεσες εκπομπές CO2 κατά 75% έως το 2026, σε σχέση με το 2019.

Ηγέτιδα εταιρεία καθαρής ενέργειας στη ΝΑ Ευρώπη

Με αφετηρία την εξαγορά των δραστηριοτήτων της Enel στη Ρουμανία, ο Όμιλος ΔΕΗ βγήκε εκτός ελληνικών συνόρων και γίνεται περιφερειακός ενεργειακός παίκτης στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, με στόχο τη δημιουργία αξίας μεταξύ των χωρών, μέσω του ενεργειακού διαδρόμου που δημιουργείται.

Η PPC Romania, όπως ονομάζονται πλέον οι δραστηριότητες της ΔΕΗ στη Ρουμανία, είναι ένας από τους πιο βασικούς παίκτες ενέργειας της χώρας. Είναι νούμερο 1 σε ΑΠΕ με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 600 MW και με επιπλέον 5 GW σε πορεία υλοποίησης. Είναι επίσης νούμερο 1 στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ κατέχει το δίκτυο διανομής της σε 3 περιφέρειες της χώρας, μεταξύ των οποίων και το Βουκουρέστι.

Πλέον, ο Όμιλος ΔΕΗ προχωρά δυναμικά με τη δημιουργία χαρτοφυλακίου ΑΠΕ στην ευρύτερη περιοχή, από την Ιταλία και την Κροατία μέχρι τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Σε αυτό πλαίσιο εντάσσεται η απόκτηση αιολικού πάρκου σε λειτουργία στη Ρουμανία με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 84MW καθώς και συμφωνίες με κατασκευαστικούς ομίλους για ανάπτυξη έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα και σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Οι ανάγκες του πελάτη στην ψηφιακή εποχή του νέου εξηλεκτρισμού

Η ενεργειακή μετάβαση και η τεχνολογία αλλάζουν ολόκληρη την αγορά της ενέργειας. Η ΔΕΗ στοχεύει σε μία ολιστική εμπειρία για τους πελάτες χτίζοντας μια νέα σχέση μαζί τους, αξιοποιώντας τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα για μια νέα ψηφιακή εμπειρία σε όλα τα επίπεδα. Η εξαγορά της Κωτσόβολος από την βρετανική Currys, ενός αγαπημένου brand που διαθέτει ένα δίκτυο 95 καταστημάτων σε Ελλάδα και Κύπρο και ένα ολοκληρωμένο δίκτυο εφοδιαστικής αλυσίδας, αποτελεί ορόσημο για τον μετασχηματισμό της ΔΕΗ σε έναν ολοκληρωμένο πάροχο προϊόντων και υπηρεσιών λιανικής.

Συνεχίζει, επίσης, να επενδύει και να προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες πράσινης ενέργειας στους πελάτες της, όπως τα ΔΕΗ myEnergy Solar για φωτοβολταϊκά στο σπίτι και ΔΕΗ myEnergy HeatPump, το πιο αποδοτικό και οικονομικό σύστημα θέρμανσης με αντλίες θερμότητας.

Νέες ευκαιρίες ανάπτυξης στην ψηφιακή εποχή

Ο Όμιλος ΔΕΗ, εκτός από την παραγωγή και εμπορία ενέργειας, επενδύει στην ηλεκτροκίνηση και αναπτύσσει νέους τομείς δραστηριότητας, όπως οι τηλεπικοινωνίες και τα δίκτυα με στόχο να γίνει μία powertech εταιρεία.

Με τα σημεία φόρτισης ΔΕΗ blue να φτάνουν ήδη τα 2.500 σε Ελλάδα και Ρουμανία και το δίκτυο δημοσίως προσβάσιμων φορτιστών ΔΕΗ blue να μεγαλώνει συνεχώς, η ΔΕΗ blue αντιπροσωπεύει έναν ολόκληρο κόσμο νέων υπηρεσιών και κάνει τον κόσμο της ηλεκτροκίνησης μέρος της καθημερινότητας ολοένα και περισσότερων οδηγών, εστιάζοντας στη βιώσιμη κινητικότητα.

Την ίδια στιγμή, ο Όμιλος ΔΕΗ φέρνει μία νέα εποχή για τις τηλεπικοινωνίες στην Ελλάδα μέσα από την ΔΕΗ FiberGrid που έχει αναλάβει την ανάπτυξη και παροχή ενός πανελλαδικού δικτύου οπτικών ινών μέχρι το σπίτι με το κατασκευαστικό πλάνο της εταιρείας να αφορά στη χονδρική διάθεση οπτικών ινών σε 500.000 νοικοκυριά και επιχειρήσεις στο τέλος του 2024 και σε 1,7 εκατ. νοικοκυριά και επιχειρήσεις έως και το 2025.

Επιπλέον, η διοίκηση του Ομίλου ΔΕΗ ανακοίνωσε πρόσφατα το πλάνο για δημιουργία data center στην Αθήνα, δυναμικότητας 25 MW, αλλά και την παροχή υπηρεσιών Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) as-a-service. Παράλληλα, προχωρά η υλοποίηση του υποβρύχιου και επίγειου καλωδιακού συστήματος μετάδοσης δεδομένων EMC (East To Med Data Corridor) για τη σύνδεση Ασίας και Ευρώπης στο οποίο η ΔΕΗ είναι μέτοχος.

Yγιής οικονομική ανάπτυξη με στόχο EBITDA €1,8 δισ. το 2024

Η ανάπτυξη του Ομίλου ΔΕΗ βασίζεται σε υγιείς οικονομικές βάσεις. Για το 2024, ο Όμιλος αναβάθμισε τον στόχο για επαναλαμβανόμενο EBITDA στα €1,8 δισ., σε συνέχεια των ισχυρών αποτελεσμάτων του α΄ τριμήνου 2024 και παρά τη συνεχιζόμενη μεταβλητότητα στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. 

Ο Όμιλος ΔΕΗ κατέγραψε θετικές επιδόσεις στο πρώτο τρίμηνο του 2024, παρουσιάζοντας αυξημένη λειτουργική κερδοφορία και με τα κέρδη προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων (EBITDA) σε επαναλαμβανόμενη βάση να διαμορφώνονται σε €459 εκατ., αυξημένα κατά 64% σε σχέση με το α’ τρίμηνο 2023. Παράλληλα, πραγματοποίησε συνολικές επενδύσεις ύψους €501 εκατ., συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων στη Ρουμανία σε δραστηριότητες διανομής και ΑΠΕ και μείωσε την ένταση άμεσων εκπομπών CO2 κατά 24% σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα, λόγω της μειωμένης παραγωγής από λιγνίτη και της ενίσχυσης της παραγωγής από ΑΠΕ.

Ο Όμιλος σχεδιάζει σημαντικές επενδύσεις στην τριετία 2024-2026, κυρίως σε ΑΠΕ, αναβάθμιση δικτύων και νέες δραστηριότητες, αυξημένες κατά 130% σε σχέση με την τριετία 2021-2023.

Ο Όμιλος ΔΕΗ αλλάζει, μεγαλώνει και διεθνοποιείται με στόχο να μπορεί να επιτελεί τον ρόλο του, να είναι φορέας εξέλιξης και αναπόσπαστο κομμάτι του οικονομικού και κοινωνικού ιστού σε όλες τις χώρες που δραστηριοποιείται. Ο Όμιλος ΔΕΗ εξυπηρετεί πλέον 8,7 εκατ. πελάτες στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, ενώ το παραγωγικό δυναμικό του ανέρχεται σε περίπου 10,8GW, με θερμικούς, υδροηλεκτρικούς σταθμούς και εγκαταστάσεις Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας με συνολική ετήσια παραγωγή ενέργειας περίπου 20TWh.

Ένα πιο πράσινο, ψηφιακό και συμμετοχικό μέλλον μας περιμένει σε ότι αφορά το ρόλο του καταναλωτή ενέργειας μέσα στην ευρύτερη οικονομία. Οι νέες τεχνολογίες και ιδέες που εφαρμόζονται πλέον σημαίνουν ότι κινούμαστε μακριά από το στατικό ρόλο που είχε παλαιότερα ο καταναλωτής και προς μια πιο δραστήρια και ουσιαστική του παρουσία.

Της Αλεξάνδρας Σδούκου*

Η κυβέρνηση έχει θέσει ψηλά στην ατζέντα τη συγκεκριμένη προσπάθεια επειδή μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη. Καταρχήν είναι ζήτημα ενεργειακής δημοκρατίας να μπορεί ο πολίτης να γίνει μέτοχος στην ενεργειακή μετάβαση, επενδύοντας σε τεχνολογίες όπως φωτοβολταϊκά, μπαταρίες και ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ο στόχος που έχει τεθεί για διείσδυση των ΑΠΕ σε ποσοστό 80% ως το 2030 δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί δίχως αυτή τη μετεξέλιξη, ούτε και ο αντίστοιχος για την ενεργειακή αποδοτικότητα.

Παράλληλα, είναι και θέμα εξοικονόμησης χρημάτων και ενέργειας που μεταφράζονται σε ανταγωνιστικότητα και περισσότερη ασφάλεια για τη χώρα. Έννοιες όπως το net metering μέχρι τώρα και το net billing στο εξής δίνουν την ευκαιρία δραστικού περιορισμού των λογαριασμών ρεύματος. Σε συνδυασμό με τους έξυπνους μετρητές, τα δυναμικά τιμολόγια και τις μπαταρίες, ο καταναλωτής θα μπορεί να αποκομίσει ακόμα υψηλότερα οφέλη.

Ήδη από φέτος ξεκινά η μαζική εγκατάσταση των έξυπνων μετρητών που θα επιτρέψουν τη ζωνική τιμολόγηση, δηλαδή διαφορετικές τιμές μέσα στην ίδια ημέρα. Ο καταναλωτής θα λαμβάνει, για παράδειγμα, ένα μήνυμα από τον προμηθευτή του ότι αν μειώσει την κατανάλωση για ορισμένες ώρες και τη μεταφέρει σε άλλες, τότε θα έχει ένα συγκεκριμένο όφελος στο λογαριασμό του.

Αντίστοιχα, το ΥΠΕΝ μετά την επιτυχημένη μεταρρύθμιση στη λιανική αγορά ηλεκτρικού ρεύματος που έλαβε χώρα στις αρχές του 2024, συνεχίζει να δίνει έμφαση στον ανταγωνισμό και την εξασφάλιση δίκαιων τιμών. Στόχος για το άμεσο μέλλον είναι η απλοποίηση της διαδικασίας αλλαγής προμηθευτή ώστε να γίνεται πιο γρήγορα και εύκολα και να μην υπάρχουν εμπόδια. Με τον τρόπο αυτό οι καταναλωτές θα μπορούν μήνα με το μήνα να εκμεταλλευτούν τα φθηνότερα διαθέσιμα τιμολόγια χωρίς κωλύματα.

Στο ευρύτερο πεδίο της ενεργειακής πολιτικής, διαπιστώνουμε ότι πέρα από τις ώριμες πράσινες τεχνολογίες, δηλαδή τα χερσαία αιολικά, τα φωτοβολταϊκά και την αποθήκευση με μπαταρίες, καλούμαστε να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα και σε μια σειρά από αναδυόμενες. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι τα υπεράκτια αιολικά όπου ο στόχος είναι να υλοποιηθούν έργα 1,9 GW ως το 2030.

Παράλληλα, ενδιαφέρον έχει εκφραστεί από τον εγχώριο κλάδο για τα πρώτα έργα στο πράσινο υδρογόνο που παράγεται μέσω ΑΠΕ και μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην απανθρακοποίηση τομέων όπως οι βαριές μεταφορές και η βιομηχανία.

Υπάρχουν, όμως, και άλλες υποσχόμενες τεχνολογίες στον ορίζοντα, όπως για παράδειγμα, η δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, τα ανανεώσιμα ναυτιλιακά και αεροπορικά καύσιμα, διάφορες τεχνολογίες μπαταριών, τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής από κύματα ή παλίρροια και το Direct Air Capture. Η καθεμία ωριμάζει με διαφορετική ταχύτητα και χαρακτηρίζεται από τις δικές της προκλήσεις.

Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται περίπλοκα και πράγματι είναι σε επίπεδο πολιτικής, όμως στην πλευρά του καταναλωτή τα πράγματα θα είναι απλά. Η ψηφιοποίηση προχωρά γρήγορα στη χώρα μας και επιτρέπει την αξιοποίηση της κάθε τεχνολογίας από τους πολίτες με τρόπο άμεσο και εύκολα κατανοητό. Σύντομα ο καθένας μας θα διαθέτει ένα ολόκληρο σύνολο από ενεργειακές λύσεις για να διαλέξει ποιες του ταιριάζουν και τον συμφέρουν καλύτερα.

Όλες αυτές οι νέες εξελίξεις είναι συναρπαστικές, αλλά συνάμα δημιουργούν και ένα ρίσκο, ιδίως για όποια κράτη τις υιοθετήσουν πρώτα. Ως εκ τούτου, οφείλουμε ως Πολιτεία να καταρτίζουμε συνετές πολιτικές που να περιλαμβάνουν εναλλακτικούς δρόμους προς τους στόχους μας και φυσικά συγκράτηση του κόστους. Αναμφισβήτητο είναι, πάντως, ότι παραμένουμε προσηλωμένοι στο στόχο του 2030 και ακόμα παραπέρα στην πλήρη απανθρακοποίηση με ορίζοντα το 2050.

*Η Αλεξάνδρας Σδούκου είναι Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Πρώτα η πανδημία και στη συνέχεια ο πόλεμος στην Ουκρανία, επηρέασαν δραματικά την ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, αναδεικνύοντας τη σημασία της επάρκειας τροφοδοσίας και της συγκράτησης του ενεργειακού κόστους.

Η απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για εναλλακτικές πηγές και οδεύσεις ενέργειας, ενώ ο ρόλος του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) αναβαθμίστηκε, καθώς αποτέλεσε όχι μόνο τη σανίδα σωτηρίας της Ευρώπης, αλλά και μια αξιόπιστη λύση, στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης.

Σε αυτό το ιδιαίτερα ρευστό και ταχύτατα μεταλλασσόμενο περιβάλλον, οι εταιρείες ενέργειες καλούνται να προσαρμοστούν εν κινήσει, διαφοροποιώντας τις δραστηριότητές τους και επενδύοντας σε νέες υποδομές, οι οποίες ευθυγραμμίζονται με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας αλλά και τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

 Η ΔΕΠΑ Εμπορίας εγγυήτρια της ενεργειακής ασφάλειας μέσω στρατηγικών κινήσεων

Στην Ελλάδα, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ΔΕΠΑ Εμπορίας, η οποία από μια παραδοσιακή εταιρεία ενέργειας μετασχηματίζεται σε μια ολοκληρωμένη ενεργειακή επιχείρηση με υψηλή καθετοποίηση και ισχυρή παρουσία, τόσο στην εμπορία ενέργειας (φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια), όσο στην παραγωγή, πραγματοποιώντας μεγάλες επενδύσεις σε νέες θερμικές μονάδες στην Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες αλλά και σε ΑΠΕ.

Ταυτόχρονα, ενισχύει διαρκώς την παρουσία της στη λιανική αγορά ενέργειας, μέσω της θυγατρικής της Φυσικό Αέριο – Ελληνική Εταιρεία Ενέργειας, η οποία το 2023 προσέφερε μεσοσταθμικά τις χαμηλότερες τιμές της αγοράς.

Σημαντικός επίσης πυλώνας του αναπτυξιακού πλάνου της εταιρείας αποτελεί η ενίσχυση της επιχειρησιακής εξωστρέφειας, μέσω της συμμετοχής της σε όλες τις βασικές αγορές και τα χρηματιστήρια ενέργειας της ΝΑ Ευρώπης.

Πράσινο όραμα και ηλεκτροπαραγωγή

Ενισχύοντας το ενεργειακό χαρτοφυλάκιό της και επιδιώκοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στον εθνικό στόχο της πράσινης μετάβασης, η ΔΕΠΑ Εμπορίας αναπτύσσει ένα ισχυρό χαρτοφυλάκιο φωτοβολταϊκών δυναμικότητας άνω του 1 GW, ενώ παράλληλα συμμετέχει σε καινοτόμα προγράμματα για την ανάπτυξη ανανεώσιμων αερίων, όπως το υδρογόνο και το βιομεθάνιο.

Παράλληλα, εισέρχεται δυναμικά στην ηλεκτροπαραγωγή με καύσιμο φυσικό αέριο, αποκτώντας το 29% του μετοχικού κεφαλαίου της νέας μονάδας ηλεκτροπαραγωγής , ισχύος 840 MW, στην Αλεξανδρούπολη, η οποία θα είναι σε θέση να αντικαταστήσει τρεις ρυπογόνες λιγνιτικές, μονάδες, ενώ μελλοντικά, θα μπορεί να λειτουργήσει και με πράσινα καύσιμα (υδρογόνο και βιομεθάνιο).

Ωστόσο, οι επενδύσεις σε κρίσιμες υποδομές δεν σταματούν εκεί. Πρόσφατα, η ΔΕΠΑ Εμπορίας εισήλθε και στο μετοχικό κεφάλαιο της FIER THERMOELECTRIC SA, με ποσοστό 35%, για την ανάπτυξη μονάδας ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο και στην Αλβανία.

Επιχειρησιακή εξωστρέφεια

Αξιοποιώντας το ανταγωνιστικό της χαρτοφυλάκιο, η ΔΕΠΑ Εμπορίας δεν επαναπαύεται στην εγχώρια αγορά, αλλά ενισχύει διαρκώς την επιχειρησιακή της εξωστρέφεια. Είναι ήδη παρούσα στην αγορά της Βουλγαρίας από το 2017, αλλά και σε αυτές της Ιταλίας, της Ουγγαρίας, της Ουκρανίας, της Ρουμανίας, της Σερβίας και της Μολδαβίας.

Παράλληλα, είναι εγγεγραμμένη και εμπορεύεται σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου σε βασικά χρηματιστήρια της περιοχής, όπως το GME της Ιταλίας, το CEEGEX της Ουγγαρίας και το Balkan Gas Hub της Βουλγαρίας. Με αυτόν τον τρόπο, έχει καταφέρει να διπλασιάσει τις ποσότητες που εξάγει τα τελευταία χρόνια, καθώς και να εδραιώσει το ρόλο της Ελλάδας ως κόμβο μεταφοράς φυσικού αερίου και ενίσχυσης του ενεργειακού εφοδιασμού στη ΝΑ Ευρώπη.

Προς την κατεύθυνση αυτή, μεγάλη σημασία έχει και η στήριξη της εταιρείας σε διεθνή έργα, όπως είναι ο αγωγός IGB και η πλωτή Μονάδα Αποθήκευσης και Επαναεριοποίησης Φυσικού Αερίου (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη, η οποία επιτρέπει τη μεταφορά φυσικού αερίου στη ΝΑ Ευρώπη θωρακίζοντας την τροφοδοσία της. Μάλιστα, ο IGB και το FSRU είναι σχεδιασμένα για να μεταφέρουν στο μέλλον «καθαρά» καύσιμα, όπως το υδρογόνο και το βιομεθάνιο.

Οι απαιτητικές συνθήκες της ενεργειακής αγοράς των τελευταίων χρόνων χρήζουν αποτελεσματικών λύσεων και φιλόδοξων πρωταγωνιστών. Η ΔΕΠΑ Εμπορίας συμβάλλει δυναμικά στην ενεργειακή επάρκεια της Ελλάδας και της ΝΑ Ευρώπης, μέσω στρατηγικών υποδομών και συνεργασιών, ενώ οδηγεί τις εξελίξεις στην πράσινη μετάβαση, επενδύοντας σε καθαρές μορφές ενέργειας και σε καινοτόμα έργα.

Η αναζήτηση νέων ενεργειακών μοντέλων, πιο φιλικών στο περιβάλλον, ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή που διαπιστώθηκαν οι δυσμενείς επιπτώσεις των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Tης Ελίζας Βόζεμπεργκ*

Όμως τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για ενεργειακή μετάβαση έχει περάσει σε άλλο επίπεδο και έχει καταστεί επιτακτική, με αφορμή τις δραματικές εξελίξεις στα πεδία της κλιματικής αλλαγής και των γεωπολιτικών εντάσεων.

Πρωτοφανή και ακραία φαινόμενα, όπως καύσωνες, πλημμύρες, πυρκαγιές και φυσικές καταστροφές, ως συνέπειες της κλιματικής κρίσης, καταγράφονται όλο και πιο συχνά. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2023 ήταν η χρονιά με τις υψηλότερες θερμοκρασίες από τότε που υφίστανται επίσημα στοιχεία καταγραφής θερμοκρασιών.

Από την άλλη πλευρά σοβαρές γεωπολιτικές εντάσεις, που επηρεάζουν καθοριστικά την αγορά ενέργειας, με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις εχθροπραξίες στη Μέση Ανατολή, υποχρεώνουν την Ευρώπη να αναθεωρήσει επειγόντως την ενεργειακή της πολιτική.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία μειώθηκε δραματικά η ροή φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς την Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι το Ρωσικό φυσικό αέριο μέχρι τότε και επί σειρά ετών αποτελούσε βασική πηγή ενέργειας για πολλά κράτη μέλη της ΕΕ. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Γερμανία, η οποία μάλιστα ήταν ενεργειακά εξαρτημένη σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία κυρίως μέσω του αγωγού Nord Stream.   

Στην Ελλάδα μέχρι και το 2021 η ηλεκτροπαραγωγή στηριζόταν κατά κύριο λόγο στο φυσικό αέριο, όμως από το 2022 με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία η εικόνα άλλαξε. Η κυβέρνηση της ΝΔ είχε ήδη μεριμνήσει για τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με αποτέλεσμα να καταστεί εφικτή η παραγωγή σημαντικού ποσοστού ηλεκτρικού ρεύματος από ηλιακή και αιολική ενέργεια. Το 2023 σχεδόν το ήμισυ της ηλεκτροπαραγωγής στη χώρα μας στηρίχθηκε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μάλιστα ο στόχος είναι μέχρι το 2030 να φθάσουμε το 80%.

Από κει και πέρα το ενεργειακό μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσει η πατρίδα μας για να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις, να μειώσει τον κίνδυνο από εξωγενείς παράγοντες, όπως η γεωπολιτική παράμετρος και να περιορίσει το ενεργειακό κόστος για τα νοικοκυριά, είναι η διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών με ιδιαίτερη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές.  

Παράλληλα θα πρέπει να ενθαρρύνουμε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και αγρότες να αξιοποιήσουν έτι περαιτέρω προγράμματα παραγωγής ενέργειας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα φωτοβολταικά συστήματα, που στοχεύουν στη μείωση του ενεργειακού κόστους μέσω του ενεργειακού συμψηφισμού.  

Επειδή όμως είναι γνωστό ότι ένα από τα πιο βασικά προβλήματα για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι η αποθήκευση, το επόμενο μεγάλο στοίχημα είναι η δημιουργία του απαραίτητου δικτύου μεταφοράς και των κατάλληλων μηχανισμών αποθήκευσης.

Για το σκοπό αυτό υπάρχουν ήδη ώριμες τεχνολογίες, όπως επί παραδείγματι οι ταμιευτήρες νερού με ειδικές αντλίες, που ενεργοποιούνται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Όταν φυσάει ή έχει ηλιοφάνεια και παράγεται ενέργεια, το νερό κινείται με τις κατάλληλες αντλίες προς τα επάνω, ενώ αντιστρόφως όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο, το νερό κινείται προς τα κάτω αξιοποιώντας τη δύναμη της ροής του για παραγωγή ενέργειας, στη λογική των υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται επάρκεια ενέργειας ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών και επιτυγχάνεται η επιθυμητή εξισορρόπηση παραγωγής και ζήτησης. 

Ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι το ελλιπές δίκτυο διανομής, δοθέντος ότι μέχρι πρότινος τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας ήταν συγκεντρωμένα σε συγκεκριμένους γεωγραφικούς χώρους, ενώ τώρα τα σημεία παραγωγής ενέργειας βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα.

Στην ανάγκη αναβάθμισης του δικτύου διανομής με πρόσθετη ικανότητα μεταφοράς ενέργειας συνηγορεί και ο επικείμενος εξηλεκτρισμός σημαντικών τομέων, που αναμένεται να αυξήσει σε σημαντικό βαθμό τη ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια.

Περαιτέρω, από τη συζήτηση για την ενίσχυση της συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της χώρας, δεν θα μπορούσε να λείπει η ανάγκη για ψηφιοποίηση και αξιοποίηση ευφυών συστημάτων, προκειμένου η χρήση ενεργοβόρων συσκευών να γίνεται από τους καταναλωτές κατά τις ώρες της ημέρας που παρατηρείται πλεόνασμα ηλεκτρικής ενέργειας.

Είναι προφανές ότι η κλιματική απορρύθμιση και οι γεωπολιτικές εξελίξεις κατέστησαν την ενεργειακή μετάβαση επιτακτική ανάγκη. Η Ελλάδα κινείται με γοργά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση και μάλιστα με τις κατάλληλες πρωτοβουλίες, που ήδη έχει αναλάβει η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, είναι σε θέση να κερδίσει το στοίχημα της ενεργειακής μετάβασης και να εξελιχθεί σε ηγέτιδα δύναμη στον τομέα της πράσινης ενέργειας.  

*Ευρωβουλευτής της ΝΔ

Το μέλλον στην ενέργεια, στο πλαίσιο της ενεργειακής δημοκρατίας και ενός νέας γενεάς αναδυόμενου δικαιώματος στην ενέργεια, είναι η ακόμη μεγαλύτερη απελευθέρωση και εμπέδωση της αγοράς ενέργειας με επίκεντρό της τον καταναλωτή και με κυρίαρχα στοιχεία την ενσωμάτωση της κυκλικής οικονομίας, της ψηφιακής διακυβέρνησης και της τεχνητής νοημοσύνης στο θεσμικό πλαίσιο και στην αγορά ενέργειας.

Του Γιώργου Κρεμλή*

Η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας σημαίνει ότι ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει ελεύθερα τον προμηθευτή για την κάλυψη των αναγκών του σε ηλεκτρικό ρεύμα. Ήδη από το 2007 η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα έχει απελευθερωθεί για όλους τους καταναλωτές ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων νομοθετικών ρυθμίσεων – Οδηγιών – της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Κατά συνέπεια ο τελικός καταναλωτής δεν είναι υποχρεωμένος, όπως παλαιότερα, να αγοράζει αποκλειστικά το ηλεκτρικό του ρεύμα από τον κατεστημένο φορέα – ΔΕΗ στην Ελλάδα  – βάσει ρυθμιζόμενων και μη διαπραγματεύσιμων τιμών.

Όπου και αν βρίσκεται στην Ελλάδα, έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον προμηθευτή ενέργειας που προτιμά και να διαπραγματευθεί ελεύθερα τις τιμές ενέργειας καθώς και τους όρους των υπηρεσιών που θα του παρασχεθούν.

Η επιλογή λειτουργεί στο πλαίσιο μιας ανοικτής αγοράς που διέπεται από τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού τόσο της ΕΕ όσο και της εθνικής νομοθεσίας αλλά και από τους κανόνες του αθέμιτου ανταγωνισμού.

Διέπεται ως εκ τούτου και από κανόνες και πρακτικές πλήρους διαφάνειας ώστε ο καταναλωτής να είναι σε θέση να επιλέξει μετά λόγου γνώσεως, όπως και ψηφιακής οικονομίας φιλικές προς το χρήστη. Οι επιλογές του καταναλωτή είναι ανοικτές όχι μόνο ως προς τον προμηθευτή ενέργειας αλλά και ως προς τα τιμολόγια προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι επίσης σημαντική η ελευθερία του καταναλωτή να αλλάξει πάροχο αν κρίνει ότι οι προσφορές του είναι συμφερότερες. Κριτήριο εξάλλου κυκλικής οικονομίας προς την ενεργειακή μετάβαση είναι και το ποσοστό πράσινης ενέργειας που χρησιμοποιεί κάθε πάροχος στο ενεργειακό του μείγμα που είναι καθοριστικό για τις επιλογές συνειδητοποιημένων καταναλωτών, όπως αυτοί που θα πρέπει επάξια να θεωρούνται κυκλικοί πολίτες στο πλαίσιο της διείσδυσης της κυκλικής οικονομίας στην αγορά ενέργειας.

Με την εντυπωσιακή διείσδυση των ΑΠΕ στη Χώρα και την αύξηση των ημερών ηλεκτροδότησης μόνο από αυτές καθώς και με την προοδευτική απεξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας και χρήση υδρογονανθράκων και κυρίως λιγνίτη – του οποίου η χρήση πρέπει να παύσει μέχρι το 2028 σύμφωνα με τον εθνικό κλιματικό νόμο – οι τιμές της ενέργειας θα μειωθούν ακόμη περισσότερο σε συνάρτηση βέβαια και με την ενίσχυση και την επέκταση του δικτύου αλλά και των δυνατοτήτων αποθήκευσης ενέργειας.

Στο πλαίσιο αυτό το σύστημα του «net prosumer» – παραγωγού/ιδιοκαταναλωτή – και των παρόχων που το υποστηρίζουν θα διαδραματίσει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Οι πάροχοι στο πλαίσιο της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων θα πρέπει να καθοδηγούν τους καταναλωτές και να τους δίνουν κίνητρα για χρήση ΑΠΕ, μπαταριών αλλά και έξυπνων μετρητών και συστημάτων διαχείρισης των ενεργειακών τους αναγκών ώστε να μπορούν μέσω εργαλείων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης να διαχειρίζονται την ενέργεια που αγοράζουν/παράγουν και να αγοράζουν ακόμη και από διαφορετικούς παρόχους ή να πωλούν το πλεόνασμά της. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης από τους παρόχους αλλά και η διάθεσή τους στους πελάτες τους ώστε να ενεργοποιούνται οι συσκευές τους όταν η διείσδυση των ΑΠΕ είναι  υψηλή και οι τιμές χαμηλές είναι πρωταρχικής σημασίας, τόσο για τις επιλογές παρόχου, όσο και για την ενίσχυση της ενεργειακής μετάβασης της Χώρας και της επίτευξης των δεσμεύσεων της σε μείωση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στο πλαίσιο των NDCs (εθνικών καθορισμένων συμβολών) που έχει αναλάβει. Η εξοικονόμηση πόρων που αναλώνονται σε πράσινα πιστοποιητικά είναι επίσης ιδιαίτερης σημασίας για την ανταγωνιστικότητα των παρόχων και την εθνική οικονομία.

Είναι σημαντικό στα κριτήρια των καταναλωτών, όπως προαναφέρθηκε, να μη κυριαρχήσει μόνο η τιμή αγοράς ή πώλησης αλλά και η μορφή ενέργειας που παράγεται ή πωλείται, αν πρόκειται για παράδειγμα για πράσινη ενέργεια ή ακόμη και ενέργεια που πωλείται από τη μπαταρία ηλεκτρικού αυτοκινήτου που ιδανικά πρέπει να έχει φορτιστεί από πράσινη ενέργεια.

Στο πλαίσιο του net prosumer πάροχοι γίνονται και οι ίδιοι οι καταναλωτές αφού ικανοποιήσουν πρώτα τις ενεργειακές τους ανάγκες, με αποτέλεσμα όχι μόνο να διευρύνεται η αγορά και ο ανταγωνισμός αλλά να βελτιώνεται και η διείσδυση των ΑΠΕ καθώς και η εμπέδωση του κυκλικού πολίτη, κυκλικού νοικοκυριού και κυκλικής επιχείρησης με στόχο τη μείωση του ενεργειακού, κλιματικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος κάθε παρόχου ή χρήστη/καταναλωτή αλλά και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.

Τέλος σημαντική είναι στο πλαίσιο αυτό και η μετεξέλιξη των εταιριών παροχής ηλεκτρικής ενέργειες σε παρόχους που διέπονται από την περιβαλλοντική και κοινωνική διακυβέρνηση – την ESG – στο ακρωνύμιο της οποίας αξίζει να προστεθεί το γράμμα C ώστε να τη μετατρέψει σε κυκλική, στην ολιστική της διάσταση. Αυτό θα επιτρέψει την πρόσβαση σε πράσινες χρηματοδοτήσεις στο πλαίσιο του κανονισμού της ΕΕ Taxonomy αλλά και την προσέλκυση περισσότερων πελατών που εφεξής θα διαπνέονται από κυκλικά κριτήρια επιλογής. Στο πλαίσιο αυτό,  εφόσον η εταιρική κοινωνική ευθύνη (CSR), προκάτοχος της ESG έχει ενσωματωθεί στην τελευταία, είναι σημαντικό τα πρότυπά της να μην ενσωματωθούν μόνο στο εσωτερικό κάθε εταιρίας παρόχου αλλά να διευρυνθούν και έναντι των πελατών της και κυρίως των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που πρέπει να τύχουν ευνοϊκότερης μεταχείρισης από τους παρόχους, ανεξάρτητα από τα κελεύσματα της Πολιτείας. Η ενεργειακή/κυκλική μετάβαση των παρόχων αλλά και των «κυκλικών καταναλωτών» στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας και ψηφιακής διακυβέρνησης αλλά και της τεχνητής νοημοσύνης είναι κατά τα ανωτέρω η μεγάλη πρόκληση που πρέπει να υποστηριχθεί περαιτέρω θεσμικά αλλά και με κίνητρα και πόρους της ΕΕ στο πλαίσιο και του Repower EU.


*Διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO), Διευθυντής του Ινστιτούτου κυκλικής οικονομίας και κλίματος και πρέσβυς του EPLO στη Βουλγαρία. Πρόεδρος της επιτροπής κυκλικής οικονομίας του Ελληνο-Αμερικανικού Επιμελητηρίου.

Πρόσφατα με το ν. 5106/2024 και ειδικότερα το άρθρα 103-104 θεσπίστηκε το πρόγραμμα «Απόλλων» για τη μείωση του ενεργειακού κόστους στα ευάλωτα νοικοκυριά, στους ΟΤΑ, τους ΤΟΕΒ και τέλος των ΔΕΥΑ, όπου το σύνολο ή μέρος των ενεργειακών αναγκών καλύπτεται μέσω της εγκατάστασης σταθμών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Του Μανώλη Χριστοδουλάκη, βουλευτής Ανατολικής Αττικής και Υπεύθυνος Κοινοβουλευτικού Τομέα Περιβάλλοντος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ

Ήδη κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή τον περασμένο Απρίλιο είχε συζητηθεί ότι το πρόγραμμα αυτό ουσιαστικά οδηγούσε σε μαρασμό τiς ήδη λειτουργούσες ενεργειακές κοινότητες, εισάγοντας ένα συγκεντρωτικό σύστημα οργάνωσης το οποίο δεν ανταποκρινόταν σε καμία περίπτωση στη λυδία λίθο της ενεργειακής δημοκρατίας, που δεν είναι άλλη από την αυτενέργεια από τα κάτω και όχι την επιβολή ενός γραφειοκρατικού μοντέλου από τα πάνω.

Με το νέο νόμο η κυβέρνηση επί της ουσίας προβαίνει σε έναν αναγκαστικό συνεταιρισμό προκειμένου να υπάρξει πρόσβαση στη φτηνή ενέργεια, με εκείνον που μένει εκτός να μην απολαμβάνει τις πρόνοιες του νέου προγράμματος.

Κι αυτή η συγκεντρωτική λογική δεν ισχύει μονάχα στις ενεργειακές κοινότητες, αλλά παρατηρείται και στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Πρόσφατα και στον ίδιο νόμο ιδρύθηκε ο Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας, ανοίγοντας επί της ουσίας το δρόμο για την ιδιωτικοποίηση του νερού, ενώ ήδη από το τέλος του 2023 ο αρμόδιος Υπουργός Περιβάλλοντος έχει εξαγγείλει νομοθετική παρέμβαση για τη συγχώνευση των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης, οι οποίες στο σύνολό τους σήκωσαν το βάρος της ενεργειακής κρίσης χωρίς να λάβουν ποτέ την αντίστοιχη στήριξη από την πλευρά της πολιτείας.

Οι παραπάνω πρωτοβουλίες πέραν της αποσπασματικότητας, αλλά και της προχειρότητας, αποδεικνύουν και μία συνειδητή στρατηγική της κυβέρνησης: Να δημιουργεί εκ του μηδενός γραφειοκρατικές και συγκεντρωτικές δομές, χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση των υφιστάμενων και χωρίς προηγούμενο διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες, τους αρμόδιους φορείς και την επιστημονική κοινότητα.

Όμως, πέραν της γραφειοκρατικής και συγκεντρωτικής νοοτροπίας, η λογική της κυβέρνησης χαρακτηρίζεται και από αδικαιολόγητο και χαοτικό νομικό πληθωρισμό με αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Αυτόν τον σχεδόν ένα χρόνο που είμαι Κοινοβουλευτικός Τομεάρχης Περιβάλλοντος του ΠΑΣΟΚ έχουν έρθει προς ψήφιση δύο νομοσχέδια του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, όπου και στα δύο υπήρχαν σημαντικές τροποποιήσεις στο θεσμικό πλαίσιο των ΑΠΕ.

Και το βασικό ερώτημα είναι πώς θα διασφαλιστούν συνθήκες ασφάλειας δικαίου για τους παραγωγούς ΑΠΕ, όταν κάθε λίγο και λιγάκι αλλάζεις το πλαίσιο που ρυθμίζει συνολικά την αδειοδοτική διαδικασία; Δημιουργείται με άλλα λόγια ένα καφκικό περιβάλλον το οποίο συνεπάγεται σημαντικό γραφειοκρατικό κόστος για τη διοίκηση και εξίσου σημαντικό οικονομικό κόστος για τους παραγωγούς.

Και όλα αυτά ενώ οι εξελίξεις τρέχουν προς την κατεύθυνση της κλιματικής ουδετερότητας που πρέπει ως Ε.Ε. να έχουμε εξασφαλίσει μέχρι το 2050. Και μπορεί μεν τα πρόσφατα συμπεράσματα της 28^ης Συνόδου για το Κλίμα στο Ντουμπάι να μην ενθουσίασαν από πλευράς κλιματικής φιλοδοξίας, όμως το συμπέρασμα περί σταδιακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα μέχρι το 2050 είναι προς τη θετική κατεύθυνση. Και εδώ υπεισέρχεται το ζήτημα της δίκαιης μετάβασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο προϋπολογισμός για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης για την προγραμματική περίοδο 2021-2027 ανέρχεται στα 17,5 δις εκατομμύρια, σκοπός του είναι καμία περιφέρεια της Ε.Ε. να μην μείνει πίσω κατά τη διαδικασία μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, και οι περιοχές της πατρίδας μας που εμπλέκονται ειδικότερα στη διαδικασία αυτή, είναι η Δυτική Μακεδονία, η Μεγαλόπολη και οι Δήμοι Τρίπολης, Γορτυνίας και Οιχαλίας στην Πελοπόννησο, τα Νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και η Κρήτη.

Για αυτό είναι αναγκαία η επαυξημένη λογοδοσία ως προς την διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων, αλλά και ως προς τον βαθμό ωρίμανσης και υλοποίησης του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027, διότι η αντίστοιχη εμπειρία αδιαφανούς διαχείρισης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας λειτουργεί ως παράδειγμα εγρήγορσης και ελέγχου.

Και επειδή η συζήτηση  για ένα «Ταμείο Ανάκαμψης ΙΙ» μετά το 2026 έχει ήδη ξεκινήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει αντίστοιχα να εξεταστούν οι προοπτικές και οι δυνατότητες της δίκαιης μετάβασης με ορίζοντα το 2027, όπου τόσο η ελληνική κυβέρνηση, όσο και οι Έλληνες ευρωβουλευτές θα διεκδικήσουν το καλύτερο δυνατό για την Ελλάδα.

Με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα το 2030 και μακροπρόθεσμο το 2050, στοιχεία όπως η αποκέντρωση, η απλοποίηση των διαδικασιών, η διαφάνεια, η λογοδοσία, αλλά και η εμπιστοσύνη στις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας, πρέπει να μπουν στο επίκεντρο. Και παράλληλα να υπάρξει η αναγκαία οικονομική στήριξη και ενημέρωση των πλέον ευάλωτων καταναλωτών, νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Με αυτόν τον τρόπο, εμπεδώνεται η ενεργειακή δημοκρατία, καταπολεμάται η ενεργειακή φτώχεια και επιτυγχάνεται η πράσινη και δίκαιη μετάβαση.

Η αγορά ενέργειας στην Ελλάδα είχε και διατηρεί εν πολλοίς την καθολική πρωτοκαθεδρία της ΔΕΗ. Μέχρι την επίσημη εισαγωγή του Target Model, το 2020, η αγορά ενέργειας είχε δύο αγορές, την προς ημερησίας και την ημερήσια (και την διορθωτική μικρή αγορά εξισορρόπησης). Κοινώς δεν είχε προθεσμιακή αγορά, αγορά δηλαδή μακροχρόνιων συμβολαίων, ανάμεσα σε επιχειρήσεις και προμηθευτές ενέργειας (με εξαίρεση τη βαριά βιομηχανία που εξυπηρετούσε με διμερή συμβόλαια η ΔΕΗ με τιμές κοντά ή κάτω του κόστους). Η ΔΕΗ το 2019 είχε το 75% της αγοράς ενέργειας και παρήγαγε το 50%. Η υπόλοιπη παραγωγή ήταν ΑΠΕ ιδιωτών (μικρομεσαίες επιχειρήσεις στα φωτοβολταϊκά, και μεγάλες στα αιολικά) και οι μονάδες φυσικού αερίου κατά κύριο λόγο ιδιωτών. Η ΔΕΗ είχε μονοπώλιο στα υδροηλεκτρικά και το λιγνίτη και μικρή παρουσία σε φυσικό αέριο και ΑΠΕ.

Γιώργος Σταθάκης, Πρ. Υπουργός Ενέργειας

Οι τιμές στις δύο αγορές προσδιορίζονταν πρακτικά από τη ΔΕΗ, καθώς ως παραγωγός είχε προνομιακή θέση. Στην αγορά έμπαιναν κατά προτεραιότητα οι ΑΠΕ με μηδενική τιμή (αφού πληρώνονταν από τα συμβόλαια τους) και ακολουθούσαν οι δικές της λιγνιτικές μονάδες που ήταν φτηνότερες, για να συμπληρώσουν στο τέλος οι ακριβότερες μονάδες φυσικού αερίου, με τιμές όμως που η ΔΕΗ λόγω μονοπωλίου και δυνατότητας εισαγωγών, έλεγχε πλήρως. Συνεπώς η αγορά δεν ήταν ανταγωνιστική, αλλά, εμφανώς η ΔΕΗ προσδιόριζε τις τιμές. Οι ιδιώτες προσέφυγαν στην Κομισιόν κατηγορώντας την για καταχρηστικές πρακτικές και οι ιδιώτες ζητούσαν εξισορρόπηση των πλεονεκτημάτων της ΔΕΗ με πώληση μέρους των υδροηλεκτρικών και των λιγνιτικών μονάδων (η «μικρή» ΔΕΗ του 2014).

Το 2015-2019 η κυβέρνηση ακύρωσε τη «μικρή» ΔΕΗ και κράτησε σταθερά τα τιμολόγια της ΔΕΗ για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές για μία πενταετία, δίνοντας προτεραιότητα στην ανάκαμψη της οικονομίας και την προστασία των καταναλωτών. Οι ιδιώτες παραγωγοί με φυσικό αέριο είναι γεγονός ότι είχαν περιορισμένη και οριακή κερδοφορία. Το ίδιο και η ΔΕΗ, με μεσοσταθμικό κέρδος της τάξης των 200-300 εκατομμυρίων ετησίως.

Με την εισαγωγή του Target Model δυστυχώς δεν άλλαξε κάτι. Πρακτικά άλλαξε μόνο η ταμπέλα. Διότι οι δυο αγορές, προ ημερησίας και ημερησία, παρέμειναν κυρίαρχες, καθώς οι παραγωγοί και έμποροι ενεργειας αρνηθηκαν να εμπλακούν και να διαμορφώσουν την προθεσμιακή αγορά. Αυτή ως γνωστόν περιλαμβάνει κάποιο ρίσκο, που έπρεπε να ασφαλιστεί (στις ευρωπαϊκές χώρες η προθεσμιακή αγορά ενέργειας διακινεί το 50% της ενέργειας), και οι διασυνδέσεις με τις γειτονικές χώρες (Ιταλία και Βουλγαρία) παρέμειναν υποτυπώδεις. Έτσι παρά τη πολιτική φασαρία περί της «ταμπέλας του Χρηματιστηρίου Ενέργειας», και το καθεστώς τη οριακής τιμής, που ανακυκλώνει απλά λογιστικά χρήματα, στην ουσία δεν άλλαξε τίποτα σε σχέση με πριν. Ούτε οι διασυνδέσεις με άλλες χώρες δουλεύουν (η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά του Target Model), ούτε η προθεσμιακή αγορά, ανταγωνιστική και σταθερή από τη φύση της, δούλεψε.

Αυτό που άλλαξε ήταν η ΔΕΗ. Η κυβέρνηση επέλεξε τη «βίαιη απολιγνιτοποίηση», απομειώνοντας ραγδαία σχεδόν στο ήμισυ την παραγωγή της ΔΕΗ και αντικαθιστώντας την με τις νέες και παλιές, μονάδες φυσικού αερίου των ιδιωτών. Εισήγαγε στη ΔΕΗ τη ρήτρα αναπροσαρμογής, τη συνεχή δηλαδή μεταφορά καθημερινά, της αύξηση της τιμής της χονδρικής στους καταναλωτές, πρακτική που την είχαν ήδη οι ιδιωτικές εταιρίες. Και ενεργοποίησε το 2019/2020, πέντε διαδοχικές αυξήσεις της τιμής λιανικής του ρεύματος, ενώ η χονδρική αγορά ήταν ακόμα πολύ χαμηλή, πριν καν ξεκινήσει η ενεργειακή κρίση.

Η χονδρική αγορά από τη μονοκρατορία της ΔΕΗ, πέρασε στην ολιγοπωλιακή σύμπραξη της ΔΕΗ με τους 3-4 ιδιωτικές εταιρείες. Διότι αποδυναμωνόταν μεν η ΔΕΗ παραγωγικά, και σταδιακά περιορίστηκε και στο 50% της λιανικής. Καθώς η αγορά άλλαζε, με όλο και περισσότερες ΑΠΕ να μπαίνουν στο σύστημα (φθάνοντας από 30% που ήταν το 2018, στο 50% στο ενεργειακό μείγμα το 2022), κάτι που θεωρητικά λόγω μηδενικού κόστους θα έπρεπε να κρατήσουν την αγορά κάτω, η αγορά πήρε την ανηφόρα.

Το 2020 η χονδρική αγορά ήταν μεσοσταθμικά με βάση τις δύο αγορές στα 65 ευρώ η μεγαβατώρα, λίγο κάτω από τη σταθερή τιμή των 70 ευρώ που είχε τα προηγούμενα πέντε χρόνια. Το 2021 ανέβηκε στα 130, χωρίς κανένα λόγο, παρά μόνο την αντικατάσταση του φτηνότερου λιγνίτη με το ακριβότερο φυσικό αέριο και φυσικά την ίδια την πολιτική της ΔΕΗ. Μετά το «θόρυβο» για την ζημιογόνα ΔΕΗ που ήταν έτοιμη να χρεοκοπήσει, ακολούθησαν οι διθύραμβοι για τη ΔΕΗ που καταγράφει ένα δις κέρδη ετησίως (σε πωλήσεις της τάξης των 4-5 δις). Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία το 2022 οι τιμές έφθασαν στα 300 ευρώ.

Η ελληνική αγορά ενέργειας μετατράπηκε σε μία αγορά, μηδενικού ρίσκου για τους παραγωγούς και εμπόρους ενέργειας. Ο ανταγωνισμός μειώθηκε, με τη συγκέντρωση σε λιγότερες επιχειρήσεις, με την εξαγορά των μικρότερων. Έγινε η αγορά με απόλυτο ρεκόρ κερδοφορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς, στις περισσότερες χώρες, οι ενεργειακές εταιρείες πιέζοντας από τα μέτρα των κυβερνήσεων. Αντίθετα στην Ελλάδα,  δεν υπήρξαν παρεμβάσεις στην αγορά, και απλά επιδοτήθηκε η κατανάλωση, ενισχύοντας την κερδοσκοπία, που με καθυστέρηση και με μετριοπαθή τρόπο φορολογήθηκε ως εξόφθαλμα «κέρδη απληστίας». Η ελληνική αγορά ενέργειας παραμένει η τέταρτη πιο ακριβή στην Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι σήμερα η παραγωγή ενέργειας υπερβαίνει τη ζήτηση. Με τα «θύματα» να είναι οι μικροί παραγωγοί ΑΠΕ που δέχονται διαδοχικές μειώσεις στην προσβασιμότητα στο δίκτυο, αντιμέτωποι με αρνητικές τιμές και με κίνδυνο συγκέντρωσης του συνόλου των ΑΠΕ σε ένα έλαχιστο αριθμό επιχειρήσεων.

Ο δρόμος των αλλαγών είναι μακρύς προκειμένου πρώτον η αγορά να γίνει ανταγωνιστική, δεύτερο να γίνει κανονική αγορά. Να το πούμε ρητά. Ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας πρέπει να τεθεί εκτός της αγοράς του Target Model. Η προθεσμιακή αγορά σημαίνει ότι αν προσωπικά θέλω να καταναλώνω μόνο ΑΠΕ, άρα είμαι έτοιμος να υπογράψω συμβόλαιο, απευθείας η με μεσολαβητή, για μακροχρόνια προσφορά καθαρής ενέργειας, ακόμα και πιθανόν σε υψηλότερη τιμή, θα πρέπει να έχω αυτήν την δυνατότητα. Το ίδιο και μία αλυσίδα καταστημάτων, μία εταιρεία ή ένας Δήμος. Πολύ περισσότερο θα έπρεπε να μπορούσα να συνάψω σύμβαση με παραγωγό ΑΠΕ απευθείας. Εάν ήταν και κοινωνική εταιρεία, – ενεργειακή κοινότητα, ακόμα καλύτερα. Εξάλλου οι ΑΠΕ είναι η φτηνότερη μορφή ενέργειας τελικά.

Μόνο που χρειάζονται περισσότερα δίκτυα, και επειδή η ΔΕΗ προτιμά να εξαγοράζει αλυσίδες πώλησης ψυγείων, αντί να επενδύει στο ΔΕΔΔΗΕ, να κατασκευάζει τοπικά δίκτυα, τίθεται το ευρύτερο θέμα του μοντέλου του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας. Η θα συνεχίσει να αποτελεί πεδίο μιας ολιγοπωλιακής αγοράς ή θα αποκτήσει στοιχεία πολλών παράλληλων αγορών με τοπικά δίκτυα και παραγωγούς, με απευθείας συμβάσεις παραγωγής και κατανάλωσης, με κοινωνικές και ιδιωτικές εταιρείας με ίδιες προϋποθέσεις επενδύσεων, κόστους και απόδοσης, ένα αποκεντρωμένο, τοπικό, κοινωνικό μοντέλο με τεράστια οφέλη για την αυτοπαραγωγή ενέργειας σε επιχειρήσεις, νοικοκυριά, δήμους, νοσοκομεία, και πανεπιστήμια, για εμπορικές συναλλαγές με ανοικτά πεδία και για μία πράσινη μετάβαση που θα απεμπλέξει τις αγορές ενέργειας από τη δυστοπία της σημερινής ολιγοπωλιακής δομής, που παράγει ακριβή ενέργεια και με εμφανώς κέρδη πολύ πάνω του μέσου όρου.

Ο ενεργειακός χάρτης τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως αλλάζει σταδιακά με τις εναλλακτικές λύσεις να κερδίζουν έδαφος συνεχώς.  

Όπως προκύπτει για πρώτη φορά, η συνεισφορά των ανανεώσιμων πηγών στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα, ξεπέρασε το επίπεδο του 30%. Αυτό αναφέρεται στην έκθεση του κέντρου έρευνας για ενεργειακά θέματα Ember. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης, σε διεθνές επίπεδο, η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές έφθασε από το 19% το 2020 στο 30% και πλέον το 2023. Αυτό συνέβη κυρίως λόγω της αλματώδους αύξησης των εγκαταστάσεων ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Το ποσοστό της «καθαρής» ενέργειας θα ήταν ακόμη υψηλότερο αν η υδροηλεκτρική παραγωγή δεν είχε υποχωρήσει στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας πενταετίας, εξαιτίας ξηρασιών, ιδίως στην Κίνα.

Σ’ ό,τι αφορά την Ελλάδα η ενεργειακή αγορά κατέκτησε 16 νέα ορόσημα που – εκτός από την μείωση της κατανάλωσης – σχετίζονται κυρίως με την αύξηση της συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τον περιορισμό της συμμετοχής ορυκτών πόρων στο ενεργειακό ισοζύγιο, την αντίστοιχη αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την στροφή των καταναλωτών προς λύσεις αυτοπαραγωγής ενέργειας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία των Διαχειριστών που επεξεργάστηκε το Green Tank και παρουσίασε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, η εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε το 2023 κατά 10,1%, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στο 11μηνο ήταν μειωμένη κατά 2,9% (είναι χαρακτηριστικό ότι η ζήτηση ρεύματος ήταν χαμηλότερη ακόμη και σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο το 2020, το πρώτο έτος της πανδημίας οπότε εφαρμόστηκε η καραντίνα), ενώ μειωμένη κατά 7% ήταν και η κατανάλωση υγρών καυσίμων (βενζίνες και ντίζελ), σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου των Εταιρειών Εμπορίας Πετρελαιοειδών (ΣΕΕΠΕ).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με το κέντρο έρευνας Ember οι φωτοβολταϊκές και αιολικές εγκαταστάσεις συνεισέφεραν το 13,4% του ηλεκτρισμού που παρήχθη διεθνώς και το υπόλοιπο ποσοστό της «καθαρής» ενέργειας προήλθε από άλλες ανανεώσιμες πηγές, ιδίως υδροηλεκτρικές μονάδες. Το ποσοστό της ενέργειας από καθαρές πηγές στο μείγμα δεν ξεπερνούσε το 2% το 2010.

Για το Ember, η αύξηση αυτή ενδέχεται να επιτρέψει ο κόσμος, «πιθανόν από φέτος», να μειώσει δραστικά την παραγωγή ενέργειας με την καύση ορυκτών καυσίμων.

Ωστόσο σύμφωνα με ειδικούς της ενέργειας «ο ρυθμός μείωσης των εκπομπών θα εξαρτηθεί από την ταχύτητα με την οποία θα συνεχιστεί η επανάσταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».

Τα κράτη δεσμεύτηκαν στη σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα στα τέλη του 2023, την COP28, να δράσουν για να τριπλασιαστεί το παγκόσμιο παραγωγικό δυναμικό από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως το 2030. Αυτό θα επέτρεπε η συνεισφορά ανανεώσιμων πηγών στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα να φθάσει το 60%, τονίζει το Ember.