Απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα για την έκρηξη που ακολούθησε τη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη δίνει η πολυσέλιδη πραγματογνωμοσύνη του καθηγητή Δημήτρη Καρώνη, η οποία παραδόθηκε στον εφέτη ανακριτή και βασίστηκε σε αναλύσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους, αυτοψίες και διεθνή επιστημονικά δεδομένα.
Τι αναφέρει το πόρισμα Καρώνη
Η έκθεση του καθηγητή Καρώνη, που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, εξετάζει διεξοδικά τα αίτια της μεγάλης έκρηξης που σημειώθηκε μετά τη σφοδρή σύγκρουση της επιβατικής με την εμπορική αμαξοστοιχία στα Τέμπη. Σύμφωνα με το πόρισμα, τα έλαια σιλικόνης που χρησιμοποιούνται στους μετασχηματιστές και τις μηχανές των τρένων, υπό τις ακραίες συνθήκες του δυστυχήματος και σε θερμοκρασίες άνω των 330 βαθμών Κελσίου, μπορούν να αναφλεγούν και να δημιουργήσουν πυρόσφαιρα.
Η πραγματογνωμοσύνη, που αριθμεί 123 σελίδες, στηρίχθηκε σε αναλύσεις υλικών που ελήφθησαν από το σημείο της τραγωδίας, ενώ αξιοποιήθηκαν και συγκριτικά δεδομένα από διεθνείς επιστημονικές μελέτες. Το συμπέρασμα του κ. Καρώνη είναι ότι τα συγκεκριμένα έλαια, αν και γενικά θεωρούνται δύσκολα αναφλέξιμα, υπό τις ειδικές συνθήκες της σύγκρουσης και της θερμικής καταπόνησης, μπορούν να προκαλέσουν έκρηξη τέτοιας έντασης.
Δημήτρης Καρώνης αναφέρει:
«Η πύρινη σφαίρα ορίζεται ως “φωτιά, που καίγεται επαρκώς γρήγορα ώστε η καιόμενη μάζα να ανυψωθεί στον αέρα ως νέφος ή σφαίρα”. Μια πύρινη σφαίρα λαμβάνει χώρα όταν ένα εύφλεκτο υγρό, αέριο ή σκόνη απελευθερώνεται ξαφνικά και έχει περιορισμένη ανάμιξη με
τον αέρα πριν από την ανάφλεξη. Αυτό το γεγονός διαφέρει από μια ταχεία ανάφλεξη (flash fire που παρατηρείται όταν ένα εύφλεκτο νέφος στον ανοικτό αέρα βρει μια πηγή ανάφλεξης ), ή μια έκρηξη νέφους ατμών (vapor cloud explosion VCE ) στο ότι η έκλυση του εύφλεκτου υλικού αναφλέγεται πριν από την ανάμιξη με τον εξωτερικό αέρα.
Το συμβάν της καύσης με πύρινη σφαίρα περιλαμβάνει επομένως την παράσυρση και ανάμιξη με τον περιβάλλοντα αέρα καθώς καίγεται. Η καύση λαμβάνει χώρα κυρίως στο εξωτερικό στρώμα της πύρινης σφαίρας, όπουτο πλούσιο σε καύσιμα νέφος αναμιγνύεται με τον περιβάλλοντα αέρα. Καθώς τα αέρια στο εσωτερικό της πύρινης σφαίρας θερμαίνονται, η άνωση αυξάνεται και η πύρινη σφαίρα ανυψώνεται καθώς διαστέλλεται.
Υπάρχουν διάφορα σενάρια που μπορούν να οδηγήσουν σε μια πύρινη σφαίρα, όπως:
• Η ανάφλεξη μιας έκλυσης εύφλεκτου υλικού κατάτη διάρκεια ενός συμβάντος BLEVE. Η ανάφλεξη ενός νέφους ατμών πλούσιου σε καύσιμο.
• Η ανάφλεξη μιας έκλυσης υγροποιημένου αερίου εντός αγωγού , όπου του πίδακα φωτιάς (jet fire) προηγείται μια πύρινη σφαίρα
• Η ανάφλεξη μιας ξαφνικής απελευθέρωσης εύφλεκτου υλικού μετά από συμβάν έντονου βρασμού .
• Μια απελευθέρωση εύφλεκτων ατμών σε ένα κτίριο και επακόλουθη ανάφλεξη .
• Ανάφλεξη εκρηκτικών ή προωθητικών υλικών.
• Εκτόνωση μιας ανάφλεξης μέσα σε ένα κλειστό χώρο.
Ο τύπος καύσης της πύρινης σφαίρας είναι σχετικά αργός, δεδομένου ότι η ταχύτητα της καύσης περιορίζεται από το χρόνο παρασυρόμενου αέρα και το χρόνο ανάμιξης. Συνεπώς, δεν υπάρχει σχετικό κύμα έκρηξης. Η πύρινη σφαίρα , ωστόσο , ενέχει κίνδυνο ακτινοβολίας , καθώς η θερμική ενέργεια που απελευθερώνεται κατά την καύση εκπέμπεται ακτινικά.
Στη συνέχεια αναπτύσσεται εν συντομία η πιθανότητα σχηματισμού πύρινης σφαίρας, ξεκινώντας από τα υλικά τα οποία βρίσκονταν με βεβαιότητα πάνω στους συρμούς που ενεπλάκησαν στο τραγικό συμβάν .
«Υψηλή ποσότητα ξυλολίου»
Σε ότι αφορά την μεγάλη ποσότητα ξυλολίου που εντοπίστηκε στο σημείο του δυστυχήματος, στο πόρισμα αναγράφεται ότι «η ποσότητα ξυλολίου που είχε προστεθεί στα δείγματα εδάφους ήταν υψηλή (30 mg/L διαλύματος ξυλολίου σε μεθανόλη χύθηκαν σε στήλη με ακατέργαστο χώμα ύψους 20 cm με ρυθμό 0,1 ml/min)…».
Κατά την πρώτη δειγματοληψία που πραγματοποιήθηκε στις 29 Μαρτίου 2023, «η ποσότητα ξυλολίου που μετρήθηκε ήταν 0,35 mg/kg εδάφους». Αυτή η τιμή, σύμφωνα με το πόρισμα, «βρίσκεται εντός του εύρους των τιμών που έχουν βρεθεί στη βιβλιογραφία». Σημειώνεται πως «οι δημοσιεύσεις που αφορούν μετρήσεις αντίστοιχων ενώσεων στο έδαφος είναι πολύ λίγες και υπάρχει μεγάλο εύρος διακύμανσης τιμών».
Πάντως, σύμφωνα με το πόρισμα, η τιμή των 0,35 mg/kg «είναι άνω του ορίου αμελητέου κινδύνου οργανικών προσμίξεων)… και «κάτω του ορίου για τον κίνδυνο προειδοποίησης για τις σημαντικότερες οργανικές προσμίξεις για χώρους οικιακής χρήσης». Στα υπόλοιπα δείγματα, εντοπίστηκαν συγκεντρώσεις ξυλολίου μικρότερες από 0,1 mg/kg.
183 δείγματα
Συνολικά το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) ανέλυσε 183 δείγματα διαφόρων ειδών. Πολλά εξ αυτών αφορούσαν υδρογονάνθρακες. Αξίζει να σημειωθεί πως στο πόρισμα αναγράφεται ότι «δεν είναι δυνατόν εκ των υστέρων να γίνουν σχόλια για την προέλευση των δειγμάτων (π.χ. σημείο δειγματοληψίας, χρόνος δειγματοληψίας κλπ)».
Όπως αναγράφεται, «για ένα πολύ μεγάλο αριθμό ενώσεων που ανιχνεύθηκαν δεν κατέστη δυνατό να βρεθεί κάποια αναφορά που να μπορεί να τις συσχετίσει με προϊόντα που έχουν καταγραφεί σε πειραματικές μετρήσεις που αφορούν συνθήκες καύσης. Σε αυτές τις ενώσεις συμπεριλαμβάνονται τόσο φυσικά συστατικά όσο και συστατικά που είναι προϊόντα χημικής σύνθεσης».
Αυτά τα δείγματα «χαρακτηρίζονται ως άγνωστα επειδή δεν πρόκειται για εμπορικά προϊόντα που θα έπρεπε να συγκριθούν τα χαρακτηριστικά τους με τις αντίστοιχες προδιαγραφές».
Υδρογονάνθρακες
Σχετικά με τις κατηγορίες ενώσεων που εντοπίστηκαν στο σημείο, στο πόρισμα αναφέρεται μεταξύ άλλων, πως μια από αυτές αφορούσε τα γραμμικά διμεθυλοσιλοξάνια, στα οποία ανήκει και το έλαιο σιλικόνης που χρησιμοποιείται ως ψυκτικό έλαιο στις ηλεκτράμαξες των συρμών. Τα κυκλικά διμεθυλοσιλοξάνια «αποτελούν προϊόν θερμικής καταπόνησης των ελαίων σιλικόνης και παράγονται σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών».
Όπως αναγράφεται, «γραμμικά διμεθυλοσιλοξάνια ανιχνεύθηκαν σε 59 δείγματα, κυκλικά διμεθυλοσιλοξάνια σε 39 δείγματα. Από κοινού παρουσία των κυκλικών διμεθυλοσιλοξανίων ανιχνεύθηκε σε 27 δείγματα».
Αναφορικά με τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες, στο πόρισμα αναγράφεται ότι αυτοί χωρίζονται σε αρωματικούς και μονοαρωματικούς υδρογονάνθρακες. Οι τελευταίοι χρησιμοποιούνται αποτελούν «συστατικά της βενζίνης με υψηλό αριθμό οκτανίου». Οι πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες «είναι ενώσεις που ανιχνεύονται σε συνθήκες ατελούς καύσης όπως οι πυρκαγιές. Ενδιάμεση κατηγορία αποτελούν οι διαρωματικοί υδρογονάνθρακες.
Όπως σημειώνεται, «μονοαρωματικοί υδρογονάνθρακες ανιχνεύθηκαν σε 30 δείγματα, διαρωματικοί υδρογονάνθρακες σε 14 δείγματα και πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες σε 11 δείγματα».
Κατά τη διαδικασία του δυστυχήματος, «που ξεκίνησε με τη σύγκρουση των αμαξοστοιχιών και συνεχίστηκε με την πυρκαγιά, υπήρξε διασπορά ελαίου σιλικόνης από τους μετασχηματιστές των ηλεκτραμαξών. Ένας μέρος του ελαίου συμμετείχε στην πυρκαγιά, όποτε εξετέθη σε υψηλές θερμοκρασίες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τη διάσπασή τους προς κυκλικά και γραμμικά ολιγομερή διμεθυλοσιλοξάνια».
«Αδύνατο να συνδεθεί η παρουσία όλων αυτών των ενώσεων»
Στο πόρισμα σημειώνεται ότι «τα προϊόντα αποσύνθεσης τείνουν να αντιδρούν μεταξύ τους, σχηματίζοντας μεγαλύτερους υδρογονάνθρακες και τελικά αιθάλη…».
Συνολικά, ο αριθμός των ενώσεων που ταυτοποιήθηκαν «υπερβαίνει κατά πολύ τις 200». Μάλιστα, σημειώνεται ότι «παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε ήταν αδύνατο να βρεθούν στοιχεία και δημοσιεύσεις που θα μπορούσαν να συνδέσουν την παρουσία όλων αυτών των ενώσεων με υλικά που υπήρχαν πάνω στις δύο αμαξοστοιχίες».
Ανιχνευθείσες ενώσεις
Σημαντική παράμετρος σύμφωνα με τον κ. Καρώνη, ήταν επίσης «το δείγμα στο οποίο έγιναν οι μετρήσεις». Κι αυτό επειδή «υπάρχει σειρά δειγμάτων που αποτελούνται κυρίως από αντικείμενα των επιβαινόντων στα οποίας έχει ανιχνευθεί ένας πολύ μεγάλος αριθμός διαφορετικών συστατικών, πολλά εκ των οποίων είναι φυσικά συστατικά τα οποία απαντώνται σε μεγάλο αριθμό προϊόντων καθημερινής χρήσης».
Σύμφωνα με διαβιβαστικό που απέστειλε το ΓΧΚ τον Οκτώβριο του 2023, όπως αναγράφεται στο πόρισμα, κάποιες από τις ενώσεις που εντοπίστηκαν στον τόπο του δυστυχήματος, «ανήκουν σε προϊόντα που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της καύσης», ενώ «υπάρχουν και προϊόντα τα οποία είναι προϊόν καύσης όπως πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες». Επίσης, κάποιες ανιχνευθείσες ενώσεις, «είναι συνήθεις περιβαλλοντικοί ρυπαντές» ή «μπορεί να έχουν προκύψει ως παραπροϊόντα θερμικής διάσπασης άλλων οργανικών ουσιών».
«Δυσκολία να υπάρξει σαφής απάντηση»
Μια από τις ερωτήσεις που κλήθηκε να απαντήσει το πόρισμα, είναι κατά πόσο δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του ΓΧΚ από τη σύσταση των υλικών των δειγμάτων που αναλύθηκαν.
Όπως αναγράφεται, η έρευνα του κ. Καρωνή έδωσε έμφαση στα διμεθυλοσιλοξάνια και στους αρωματικούς υδρογονάνθρακες, επειδή «τα διμεθυλοσιλοξάνια σχετίζονται με τα έλαια σιλικόνης…και οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες αποτελούν συνήθη ευρήματα σε συνθήκες πυρκαγιάς».
Όμως, υπήρξε «δυσκολία να υπάρξει μια σαφής απάντηση στο ερώτημα». Για παράδειγμα, «τα διμεθυλοσιλοξάνια μπορούν εύκολα να συσχετιστούν με το έλαιο σιλικόνης που διέρρευσε στο έδαφος μετά τη ρήξη του περιβλήματος των μετασχηματιστών λόγω της πρόσκρουσης. Αυτό το εύρημα όμως, δε σχετίζεται με τη φυσιολογική σύσταση ενός δείγματος πάνω στο οποίο βρέθηκε έλαιο σιλικόνης, είτε αυτό είναι χώμα, είτε ξύλο, είτε μέταλλο».
Αντίστοιχα, «μονοαρωματικοί υδρογονάνθρακες μπορεί να σχηματιστούν κατά τη διάρκεια της καύσης και να βρεθούν στο έδαφος, αλλά μπορεί επίσης να προέρχονται και από βιολογική δραστηριότητα. Σε δείγματα ξύλου ανιχνεύθηκαν ενώσεις που αποτελούν φυσικά συστατικά του ξύλου, αλλά και ενώσεις που χαρακτηρίζονται ως ρυπαντές (π.χ. μονοαρωματικοί υδρογονάνθρακες σε κάποιες περιπτώσεις)». Ως αποτέλεσμα, σε πολλές περιπτώσεις, η έρευνα στη διεθνή βιβλιογραφία δεν έδωσε κάποιο αποτέλεσμα καθώς δεν βρέθηκαν εργασίες που θα μπορούσαν να συσχετιστούν με κάποια από τα ευρήματα των αναλύσεων του ΓΧΚ».
«Δεν μπορούν να συσχετιστούν με το περιεχόμενο της εμπορικής αμαξοστοιχίας»
Στο ερώτημα αν τα ευρήματα των αναλύσεων του ΓΧΚ δικαιολογούνται από τα φορολογικά και λοιπά στοιχεία – έγγραφα φόρτωσης της εμπορικής αμαξοστοιχίας, στο πόρισμα σημειώνεται πως ο κ. Καρώνης βασίστηκε σε έγγραφα που αφορούν της φορτωτικές της εμπορικής αμαξοστοιχίας και στην έκθεση αυτοψίας της ΕΛ.ΑΣ. που συντάχθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2023.
Όπως σημειώνεται, η εμπορική αμαξοστοιχία αποτελούνταν από 2 ηλεκτροκίνητες μηχανές και 13 βαγόνια, εκ των οποίων τα τρία πρώτα με φύλλα λαμαρίνας και τα επόμενα δέκα με εμπορευματοκιβώτια».
Τα τρία πρώτα βαγόνια «βρέθηκαν μπροστά από τις δύο εκτροχιασμένες μηχανές της εμπορικής αμαξοστοιχίας, κατά τη φορά κίνησης. Το αμέσως επόμενο βαγόνι με εμπορευματοκιβώτιο το οποίο περιείχε ζωοτροφές εκτροχιάστηκε, ενώ το (εμπορευματοκιβώτιο) υπέστη υλικές ζημιές και μικρή διάτρηση στην πόρτα του, χωρίς ίχνη φωτιάς».
Τα επόμενα εννέα βαγόνια, «βρέθηκαν τροχιοδοτημένα στις ράγες. Οι θύρες των εμπορευματοκιβωτίων βρέθηκαν σφραγισμένες ενώ δεν υπήρχαν ίχνη φωτιάς». Τα εμπορευματοκιβώτια των βαγονιών που αποσφραγίστηκαν παρουσία αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ. «περιείχαν ζωοτροφές, αντιβιοτικό ζωοτροφών, φρούτα, μπύρες, ηλεκτρολογικό υλικό, ενώ τα δύο τελευταία ήταν κενά».
Επομένως, «λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω και κυρίως το γεγονός ότι πλην ενός όλα τα εμπορευματοκιβώτια βρέθηκαν σφραγισμένα και επίσης κανένα από τα εμπορευματοκιβώτια δεν έχει ίχνη φωτιάς, τα αποτελέσματα των αναλύσεων του ΓΧΚ δεν μπορούν να συσχετιστούν με το περιεχόμενο της εμπορικής αμαξοστοιχίας».
«Το έλαιο σιλικόνης σε φυσιολογικές συνθήκες δεν μπορεί να προκαλέσει πυρόσφαιρα»
Ένα ακόμη ερώτημα που τέθηκε στον κ. Καρώνη αφορούσε το «σε τι κατά τη γνώμη του οφείλεται το καταγραφέν από τις κάμερες φαινόμενο της “πύρινης σφαίρας” και με ποιο μηχανισμό εκδηλώθηκε».
Ο ίδιος εξέτασε την πιθανότητα σχηματισμού πυρόσφαιρας, βάσει των υλικών που «βρίσκονταν με βεβαιότητα πάνω στους συρμούς».
Το πρώτο από αυτά, είναι τα έλαια σιλικόνης, δηλαδή υγρά «με πολύ υψηλό σημείο ανάφλεξης (άνω των 300 βαθμών Κελσίου), τα οποία σε φυσιολογικές συνθήκες αναφλέγονται δύσκολα, και σε συνθήκες καύσης ή σε συνθήκες ακινησίας χαρακτηρίζονται έως και αυτοσβενόμενα…».
Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά που εξετάστηκαν και αφορούν μεταξύ άλλων την περιοχή βρασμού του ελαίου σιλικόνης M50 EL, την απώλεια εξάτμισης και την τάση ατμών, στο πόρισμα σημειώνεται ότι «το έλαιο σιλικόνης M50 EL σε φυσιολογικές συνθήκες δεν μπορεί να σχηματίσει πύρινη σφαίρα».
«Δεν τεκμηριώνεται ο σχηματισμός κάποιας ουσίας που οδηγεί στον σχηματισμό εύφλεκτου μίγματος»
Επίσης, αναφέρεται ότι «δεν προκύπτει ότι η πιθανή επαφή του ελαίου με το διοξείδιο του καλίου (KOH)» το οποίο ανιχνεύθηκε σε δείγμα «από τους συσσωρευτές της ηλεκτράμαξας, θα μπορούσε να προκαλέσει την έκλυση κάποιου επικίνδυνου ή αναφλέξιμου συστατικού».
Παράλληλα, αναζητήθηκαν αντίστοιχα έλαια από σημαντικούς κατασκευαστές παγκοσμίως, προκειμένου να αναζητηθούν πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα προσβολής από βάσεις, ή το σχηματισμό πιθανώς επικίνδυνων συστατικών.
Όπως σημειώνεται όμως, «δεν μπορεί να τεκμηριωθεί ο σχηματισμός κάποιας ουσίας που θα μπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό εύφλεκτου μίγματος».
«Δεν είναι εφικτό να γίνει σχετικός υπολογισμός»
Σχετικά με το έλαιο σιλικόνης που βρισκόταν στον μετασχηματιστή της ηλεκτράμαξας της εμπορικής αμαξοστοιχίας, στην έκθεση σημειώνεται πως αυτό «κινείτο με την ταχύτητα του συρμού (περίπου 160χλμ/ώρα) και ως ρευστό σίγουρα δεν έμεινε ακίνητο μετά την πρόσκρουση και τη ρήξη του περιβλήματος του μετασχηματιστή, αλλά εκσφενδονίστηκε από τα ανοίγματα που δημιουργήθηκαν κατά τη σύγκρουση των δύο συρμών».
Σύμφωνα με την ανάλυση στην οποία προχώρησε ο κ. Καρώνης, ο ίδιος σημείωσε πως «η αβεβαιότητα στην εκτίμηση εάν θα μπορούσαν να σχηματιστούν σταγονίδια (σ.σ. οδηγούν στο σχηματισμό εκνεφώματος, που οδηγεί σε μια περίπτωση σχηματισμού πύρινης σφαίρας) κατά την έξοδο του ελαίου σιλικόνης τα πρώτα κρίσιμα δευτερόλεπτα μετά την πρόσκρουση των συρμών είναι μεγάλη. Η χαμηλή πίεση, το υψηλό ιξώδες και το μεγάλο άνοιγμα που είναι ορατό μετά το τέλος του όλου συμβάντος δεν είναι συνθήκες που ευνοούν το σχηματισμό σταγονιδίων. Η υψηλή ταχύτητα του ελαίου… και της εκτιμώμενης σταδιακής ρήξης του τοιχώματος είναι συνθήκες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ευνοϊκές για το σχηματισμό σταγονιδίων αλλά δεν είναι εφικτό να γίνει σχετικός υπολογισμός».
«Αυτά τα αέρια είναι εύφλεκτα»
Κάτι που δεν πρέπει να παραληφθεί σύμφωνα με τον κ. Καρώνη, είναι «η αναφορά στο σχηματισμό εύφλεκτων ουσιών από τη διάσπαση των ελαίων σιλικόνης σε συνθήκες ηλεκτρικού τόξου».
Όπως σημειώνεται, τα προϊόντα διάσπασης λόγω τόξου, «περιλαμβάνουν υδρογόνο, μεθάνιο, αιθάνιο, αιθυλένιο, ακετυλένιο και μονοξείδιο του άνθρακα».
Στις δύο περιπτώσεις που εξετάστηκαν, «το αέριο που βρίσκεται σε υψηλότερη αναλογία είναι το υδρογόνο, με το ακετυλένιο να ακολουθεί στην περίπτωση του τόξου. Όλα αυτά τα αέρια είναι εύφλεκτα».
Πάντως, «για την αντιμετώπιση της πιθανής έκλυσης αερίων κατά τη λειτουργία των συρμών, οι μετασχηματιστές διαθέτουν ασφαλιστική διάταξη Bucholz, που διακόπτει τη λειτουργία του μετασχηματιστή όταν ο όγκος των παραγόμενων αερίων υπερβεί τον προβλεπόμενο όγκο της ασφαλιστικής διάταξης…».
Οι εργασίες της δεκαετίας του 1970
Βάσει όσων υποστηρίζει ο κ. Καρώνης, η συστηματική έρευνα σχετικά με τα χαρακτηριστικά αναφλεξιμότητας και καύσης των ελαίων σιλικόνης έχει γίνει κατά κύριο λόγο τη δεκαετία του 1970.
Στην πρώτη εργασία που παρουσιάστηκε το 1976, «στην περίπτωση του τόξου μεσαίας έντασης παρατηρήθηκε ανάφλεξη και καύση στις περισσότερες περιπτώσεις με χρόνο εφαρμογής σαφώς υψηλότερο σε σχέση με το ορυκτέλαιο. Στην περίπτωση εφαρμογής τόξου ισχυρής έντασης προκλήθηκε έκρηξη, αλλά μετά τη διακοπή του τόξου, το έλαιο σιλικόνης έπαψε αμέσως να καίγεται». Παρατηρήθηκε επίσης ότι «ο θάλαμος δοκιμής ήταν γεμάτος με ένα λευκό στρώμα οξειδίου πυριτίου πάνω από το υγρό».
Στη δεύτερη εργασία, παρατηρήθηκαν συνθήκες βάσει των οποίων «σχηματίστηκε πύρινη σφαίρα, πορτοκαλί και κίτρινου χρώματος, ύψους περίπου 10 μέτρων και διαμέτρου 5 μέτρων… Μετά την έκρηξη παρατηρήθηκαν λευκά σωματίδια, που αναγνωρίστηκαν ως οξείδιο πυριτίου, να αιωρούνται στον αέρα».
Πάντως, ο κ. Καρώνης αναφέρει πως μολονότι και στις δύο εργασίες που επικαλείται «δεν γίνεται αναφορά στο τι δημιούργησε την ανάφλεξη και την πύρινη σφαίρα», σημειώνει πως «λαμβάνοντας υπόψη το υψηλό σημείο ανάφλεξης του ελαίου σιλικόνης, η πιο πιθανή εξήγηση είναι ο σχηματισμός σημαντικής ποσότητας εύφλεκτων αερίων που αναφλέγονται από το ηλεκτρικό τόξο».
«Πιθανό ενδεχόμενο ο σχηματισμός πυρόσφαιρας από ηλεκτρικό τόξο»
Προκειμένου να στηρίξει την υπόθεσή του, ο κ. Καρώνης επικαλείται το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ και τα βίντεο που εξετάστηκαν από τον συγκεκριμένο οργανισμό. Όπως σημειώνει ο κ. Καρώνης, στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, «καταγράφηκαν στα βίντεο 3 έντονες αναλαμπές που χαρακτηρίζονται ως ηλεκτρικό τόξο, οι οποίες σταμάτησαν μετά την ενεργοποίηση της αυτόματης προστασίας από υπερφόρτωση που καταγράφηκε (χειροκίνητα) στον σταθμό ελέγχου ισχύος που παρακολουθεί εξ αποστάσεως όλα τα δεδομένα στη Θεσσαλονίκη».
Βάσει λοιπόν αυτών των παρατηρήσεων, ο κ. Καρώνης εκτιμά πως «ο σχηματισμός πύρινης σφαίρας υπό συνθήκες ηλεκτρικού τόξου υψηλής έντασης ρεύματος είναι εφικτός. Αυτό σημαίνει πως και στην περίπτωση του υπό διερεύνηση τραγικού δυστυχήματος, είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο, αφού έχουν καταγραφεί αναλαμπές που αποδίδονται σε ηλεκτρικό τόξο».
Επίσης, σημειώνεται πως «το υλικό που συνέχισε να εξέρχεται από τα ανοίγματα του μετασχηματιστή ήταν κατά πάσα πιθανότητα αυτό που συνέβαλε στη συνέχιση της καύσης και τη μετάδοση της φωτιάς…».
«Δεν φαίνεται να υπήρχε φορτίο με πτητικό υγρό»
Ακόμη ένα ενδεχόμενο που διερεύνησε ο κ. Καρώνης, είναι κατά πόσο η πυρόσφαιρα μπορεί να δημιουργήθηκε εξαιτίας της ύπαρξης υδρογονάνθρακα ή κάποιου άλλου υλικού με αντίστοιχα χαρακτηριστικά.
Βάσει των μοντέλων που χρησιμοποίησε ο κ. Καρώνης, αναγράφεται πως για το σχηματισμό εύφλεκτου νέφους απαιτείται υλικό με σημείο ανάφλεξης τουλάχιστον ίσο με τη θερμοκρασία περιβάλλοντος στο χώρο του συμβάντος». Την ώρα του δυστυχήματος η θερμοκρασία κυμαινόταν στους 10-11 Βαθμούς Κελσίου. Το σημείο ανάφλεξης της ουσίας θα πρέπει σύμφωνα με τον κ. Καρώνη να είναι κάτω από αυτή τη θερμοκρασία.
Επικαλούμενος τα στοιχεία του φορτίου της εμπορικής αμαξοστοιχίας και την έκθεση αυτοψίας της ΕΛ.ΑΣ, ο κ. Καρώνης σημειώνει ότι «δεν αναφέρεται πουθενά καταγραφή υλικού που θα έχει χαρακτηριστικά αυτών που απαιτούνται για το σχηματισμό εύφλεκτου νέφους ατμών που θα μπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό πύρινης σφαίρας».
Παράλληλα, ο ίδιος επικαλείται έγγραφο της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών, σύμφωνα με το οποίο, τα τρία βίντεο (σ.σ. αυτά τα οποία προσκόμισε ο Βασίλης Καπερνάρος, δικηγόρος της εταιρείας security Interstar), που απεικονίζουν τη διέλευση της εμπορικής αμαξοστοιχίας, «αποτελούν ακριβή αντίγραφα (γνήσια) αρχείων βίντεο από τις αντίστοιχες κάμερες ασφαλείας».
Κατόπιν λοιπόν της παρακολούθησης των σχετικών βίντεο, ο κ. Καρώνης σημειώνει ότι «παρατηρείται οι 3 ανοιχτές φορτάμαξες δεν έφεραν επάνω τους κάτι άλλο πέραν των μεταλλικών ελασμάτων (λαμαρίνες) που αναφέρονταν στις αντίστοιχες φορτωτικές (δεν εντοπίζεται πάνω στα μεταλλικά ελάσματα κάποιο αντικείμενο που θα μπορούσε να παραπέμπει σε δεξαμενή ή δοχεία αποθήκευσης κάποιου υγρού)». Σημειώνεται πως στο πόρισμα δεν αναγράφεται η τεχνική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στα βίντεο και οδήγησαν τον κ. Καρώνη στο επίμαχο συμπέρασμα.
Στη συνέχεια του πορίσματος σημειώνεται ότι «με δεδομένο δε πως οι υπόλοιπες φορτάμαξες με τα εμπορευματοκιβώτια δεν είχαν το παραμικρό ίχνος φωτιάς, και σύμφωνα με την έκθεση αυτοψίας της ΕΛ.ΑΣ τα εμπορευματοκιβώτια βρέθηκαν είτε με εμπορεύματα σύμφωνα με τις φορτωτικές, είτε κενά, δε φαίνεται να υπήρχε στην εμπορική αμαξοστοιχία φορτίο με πτητικό υλικό από το οποίο θα μπορούσε να σχηματιστεί νέφος εύφλεκτων ατμών που θα οδηγούσε σε σχηματισμό πύρινης σφαίρας».
«Λογικό να υποτεθεί ότι τα έλαια σιλικόνης συμμετείχαν στην καύση»
Ο κ. Καρώνης κλήθηκε επίσης να απαντήσει στο κατά πόσο είναι δυνατή η καύση του ελαίου σιλικόνης ψύξης των μετασχηματιστών των ηλεκτραμαξών.
Όπως σημειώνεται, «τα έλαια σιλικόνης με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να αναφλεγούν όταν η θερμοκρασία στο χώρο υπερβεί τους 300 βαθμούς Κελσίου και εν συνεχεία να καούν».
Βάσει σχετικής απάντησης της Hellenic Train, «σύμφωνα με τον κατασκευαστή θεωρείται υπερβολική όταν υπερβαίνει (σ.σ. η θερμοκρασία) τους 155 βαθμούς Κελσίου στην περιέλιξη του μετασχηματιστή και τους 90 βαθμούς Κελσίου στο υγρό σιλικόνης».
Επομένως, ο κ. Καρώνης σημειώνει ότι «η θερμοκρασία των ελαίων πρέπει να ήταν στην περιοχή των 90 βαθμών Κελσίου και κατά συνέπεια πολύ χαμηλότερη του σημείου ανάφλεξης των ελαίων. Άρα, όσον αφορά την καύση, είναι λογικό να υποτεθεί ότι τα έλαια σιλικόνης συμμετείχαν στην πυρκαγιά λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούσαν μετά την ανάπτυξη της πύρινης σφαίρας».
Υπενθυμίζεται ότι ο καθηγητής του εργαστηρίου Τεχνολογίας Καυσίμων και Λιπαντικών της Σχολής Χημικών Μηχανικών, Δημήτρης Καρώνης, κλήθηκε να απαντήσει σε επτά ερωτήματα και συγκεκριμένα:
1] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από την ίδια τη σύσταση των υλικών των δειγμάτων που αναλύθηκαν;
2] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τα φορολογικά και λοιπά στοιχεία-έγγραφα φόρτωσης της εμπορικής αμαξοστοιχίας;
3] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τα υλικά κατασκευής των συγκρουσθεισών επιβαταμαξών, φορταμαξών και ηλεκτραμαξών;
4] Δικαιολογούνται τα ευρήματα των αναλύσεων του Γενικού Χημείου του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) από τη σύσταση και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του ελαίου (σιλικόνης) ψύξης των μετασχηματιστών (Μ/Σ) των Ηλεκτραμαξών των συγκρουσθεισών αμαξοστοιχιών;
5] Σε τι κατά την γνώμη του οφείλεται το καταγραφέν από τις κάμερες φαινόμενο «πύρινης σφαίρας» («fireball») και με ποιο μηχανισμό εκδηλώθηκε αυτό;
6] Είναι δυνατή η καύση του ελαίου (σιλικόνης) ψύξης των μετασχηματιστών (Μ/Σ) των Ηλεκτραμαξών των συγκρουσθεισών αμαξοστοιχιών; Εάν ναι, υπό ποιες συνθήκες;
7] Να επισημάνει – υποδείξει ό,τι άλλο κρίνει βάσει των επιστημονικών του γνώσεων και των διαπιστώσεών του ως σημαντικό.
Οι αντιδράσεις και οι αμφισβητήσεις
Η έκθεση Καρώνη δεν είναι η μοναδική που υπάρχει στη δικογραφία. Τεχνικοί σύμβουλοι οικογενειών θυμάτων, αλλά και η Πυροσβεστική, έχουν καταθέσει δικές τους πραγματογνωμοσύνες, μερικές εκ των οποίων συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα, ενώ άλλες το αμφισβητούν ευθέως. Ενδεικτικά, ειδικοί πραγματογνώμονες που εκπροσωπούν οικογένειες θυματων, υποστηρίζουν ότι η πυρόσφαιρα δεν μπορεί να οφείλεται στα έλαια σιλικόνης, αλλά σε άλλο, άγνωστο προς το παρόν, καύσιμο ή υλικό που βρισκόταν στο σημείο της σύγκρουσης.
Επιπλέον, υπάρχουν αναφορές και σε άλλα πορίσματα που αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ύπαρξης παράνομου φορτίου στην εμπορική αμαξοστοιχία, το οποίο θα μπορούσε να έχει προκαλέσει τη φονική έκρηξη. Η συζήτηση παραμένει ανοιχτή, καθώς το δικαστήριο και ο εφέτης ανακριτής καλούνται να αξιολογήσουν το σύνολο των πραγματογνωμοσυνών και των καταθέσεων.
Επόμενα βήματα της έρευνας
Η παράδοση της έκθεσης Καρώνη στον εφέτη ανακριτή αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ανάκριση για τα αίτια του δυστυχήματος, χωρίς όμως να λύνει οριστικά το μυστήριο της έκρηξης. Όλες οι πραγματογνωμοσύνες θα αξιολογηθούν από τις δικαστικές αρχές, προκειμένου να διαπιστωθεί αν η έκρηξη προκλήθηκε από τα έλαια σιλικόνης των μηχανών ή από άλλο υλικό, όπως υποστηρίζουν άλλοι ειδικοί.
Η έρευνα παραμένει σε εξέλιξη, με τις οικογένειες των θυμάτων να ζητούν πλήρη διαλεύκανση των αιτίων της τραγωδίας και απόδοση ευθυνών.
Το πόρισμα Καρώνη αποδίδει την έκρηξη στα Τέμπη στην ανάφλεξη ελαίων σιλικόνης υπό ακραίες θερμικές συνθήκες, όμως η επιστημονική κοινότητα και οι τεχνικοί σύμβουλοι των θυμάτων εκφράζουν σοβαρές αμφιβολίες και ζητούν περαιτέρω διερεύνηση για την πιθανή ύπαρξη άλλου καυσίμου ή υλικού που προκάλεσε την πυρόσφαιρα.
